Pod Baobabem

Ktoś kiedyś powiedział, że nie ma jednej Afryki. Afryka, jak i każdy kraj tego kontynentu, ma wiele twarzy. Pod każdym względem – przyrodniczym, ekonomicznym i przede wszystkim społecznym. W Demokratycznej Republice Konga żyje ponad 400 grup etnicznych, na Wybrzeżu Kości Słoniowej około 100, a w Tanzanii 124. I o każdej z tych grup krążą opowieści – dumny jak Masaj, zdolny jak Czaga czy leniwy jak Gogo. Ta afrykańska mozaika została opisana barwnie i z humorem, choć nie brak tu refleksji i analitycznego podejścia. Książka opowiada o miejscach, zdarzeniach, ale przede wszystkim o ludziach, których autor spotkał na swojej drodze. To spojrzenie na świat oczami podróżnika, dla którego Afryka stała się drugim domem.

Jerzy Gilarowski jest geografem, specjalizuje się w problematyce afrykańskiej. Wykłada na uczelniach polskich (Uniwersytet Warszawski, Almamer Szkoła Wyższa, Wyższa Szkoła Gospodarki Euroregionalnej) i afrykańskich (University of Dar es Salaam, University of Dodoma, University of Rwanda). Jest autorem prac naukowych oraz popularyzujących wiedzę o Afryce, do których należy niniejsza książka.

W kulturze afrykańskiej bajki zajmują miejsce szczególne. Są typowym przejawem ustnej tradycji literackiej przekazywanej z pokolenia na pokolenie. Stąd wynika ich autentyzm, który jest źródłem wiedzy nie tylko o twórczości literackiej, ale również o społeczeństwie.
Książka składa się z dwóch części. Pierwszą stanowi obszerny wstęp, przedstawiający etnogenezę i krótką historię ludu Hausa. Jest to w istocie mała rozprawa naukowa prezentująca najnowsze osiągnięcia w badaniach nad językiem, kulturą oraz literaturą ludu Hausa. Bajki, będące w dużym stopniu ilustracją omawianych we wstępie zagadnień, pogrupowane są w blokach tematycznych, zgodnie z ich strukturą, treścią i przesłaniem dydaktyczno-moralnym.
Łącząc naukową rzetelność z chęcią dotarcia do szerokiego kręgu Czytelników, publikacja ta umożliwia poznanie oryginalnej twórczości afrykańskiego ludu.

Autor jedzie do sparaliżowanej przez ebolę Afryki i śledzi losy ludzi w czasach zarazy. Uczestniczy w krwawej ofierze, przedziera się przez lasy namorzynowe i dżunglę, spotyka Polaka z kopalni diamentów, zostaje przemytnikiem, słucha opowieści o zabijaniu dzieci, a w głębi dżungli o czarach, duchach i zombie. W prezencie otrzymuje żonę wodza, częstują go pieczenią z małpy i nietoperza. Widzi męczarnie konających, rozpacz i obojętność wobec śmierci. I taką Afrykę pokazuje Czytelnikom: prawdziwą, bez retuszu i politycznej poprawności. Trudno oderwać się od książki, która jest i podróżnicza, i sensacyjna, bo do Gwinei, Sierra Leone i Liberii autor dostaje się przez zieloną granicę i jest tam świadkiem zdumiewających wydarzeń.


Gorączka, druga część Trylogii afrykańskiej, jest unikalną relacją z Afryki ogarniętej epidemią eboli. Autor był jedynym polskim i jednym z bardzo nielicznych europejskich reporterów, którzy odważyli się tam pojechać. I razem z tubylcami przeżywał niepokój i strach. Tak też zatytułował dwie części tej książki. Pierwsze jej wydanie z 2015 roku pod tytułem W piekle eboli nagrodzono Bursztynowym Motylem im. ­Arkadego Fiedlera.

W opisie z pozoru błahych wydarzeń dnia codziennego w wiosce lekarka przedstawia obraz społeczeństwa afrykańskiego oraz tamtejszego systemu ochrony zdrowia. Każde kolejne spotkanie z pacjentem jest dla niej nauką o życiu Zambijczyków oraz rządzącymi nim prawami.

Afryka w oczach Tadeusza Biedzkiego, pół wieku po opisaniu przez Ryszarda Kapuścińskiego, jawi się okrutniejsza niż u wybitnego pisarza. Afrykańskie problemy, dramaty i tragedie są dziś większe, bardziej przerażające. Biedzki w ciągu trzydziestu lat wędrówek dotarł do miejsc, gdzie było niewielu białych (przypuszczalnie jako pierwszy Polak był u źródeł Nigru). Pisze o porywaniu i zabijaniu dzieci przez czarowników, gwałceniu i mordowaniu albinosów, o chorobach, duchach i szamanach, losie białych, miłości i seksie, o szokujących obliczach wojen i o tym, czego najbardziej pożądają Afrykanie. Widzi więcej niż inni, pokazuje Afrykę, jakiej nie znamy, i opisuje ją uczciwie, bez koloryzowania. Fascynująca książka o prawdziwej, a nie bajkowej Afryce, którą czyta się z zapartym tchem.



W Afryce, trzecia część Trylogii afrykańskiej, to podsumowanie licznych podróży pisarza. Tak jak poprzednie tomy, jest książką reporterską, pełną zwrotów akcji, niesamowitych wydarzeń i opisów dramatycznych losów ludzi, ale uzupełnioną o wiele ocen, spostrzeżeń i refleksji wnikliwego obserwatora Afryki. W czterech częściach książki autor opowiada o ziemi, ludziach, obyczajach i codzienności. Tak je też zatytułował. To zamykający trylogię tom, ale można go czytać niezależnie lub też sięgnąć najpierw po tomy pierwszy i drugi: Pod baobabem oraz Gorączka (obie z nagrodami).

To znakomite studium dziejów dawnej Afryki. Wychodząc od pojedynczych znalezisk archeologicznych – jak słynny złoty nosorożec z Mapungubwe, krótkich wzmianek w relacjach Europejczyków, Arabów i Chińczyków czy też ustnych przekazów – autor rekonstruuje barwne krainy Afryki, która nie znajdowała się na peryferiach ówczesnego świata, a wręcz przeciwnie – na nią skierowana była niejednokrotnie uwaga europejskich i azjatyckich imperiów. Napisaną świetnym, popularyzatorskim stylem książkę czyta się jak niesamowitą opowieść
o odkrywaniu, nieznanych nam czasów.

Z przedmowy autora:
Otwierając tę książkę, czytelnik rozpoczyna podróż przez kilka wieków afrykańskiej historii. Naszym pierwszym przewodnikiem będzie chiński podróżnik z VII wieku, zaś ostatnim portugalski zdobywca z XV wieku. W dzielącym ich okresie przewijają się kupcy, geografowie, dyplomaci; zarówno muzułmanie, Żydzi jak i chrześcijanie. Towarzyszyć nam będą Ibn Battuta i Marco Polo. [...]
W Afryce rozrastały się miasta, gdzie afrykańscy książęta mieli swe pałace, gdzie mieszkali zagraniczni kupcy, gdzie handlowano luksusowymi towarami i niewolnikami, gdzie wznoszono meczety i kościoły. Była lądem, którego zasoby eksploatowano, a wśród nich najważniejsze było złoto. W ówczesnym świecie – od Europy aż po Chiny – Afryka cieszyła znaczną popularnością.

O autorze:
François-Xavier Fauvelle, historyk specjalizujący się w dziejach Afryki, jest dyrektorem badań w CNRS (laboratorium TRACES, Tuluza), honorowym badaczem w School of Geography, Archaeology and Environmental Studies na Uniwersytecie Witwatersrand w Johannesburgu (Republika Południowej Afryki)
oraz profesorem–badaczem w Centre Jacques-Berque w Rabacie (Maroko). Był dyrektorem Centre français des études éthiopiennes w Addis Abebie (Etiopia). Wielokrotnie kierował pracami archeologicznymi w Afryce.