Poezje

Wiersze z tomu „a gdy zrobi się jasno będzie fantastycznie” zanurzone są w trwodze i pytaniach wynikających z niepewności bytu. Starają się dociec, jak kryzys klimatyczny kształtuje naszą świadomość. Fakt, że nasza przyszłość jest zagrożona, wywołuje jedynie bezsilne błaganie o to, by przetrwać. Tym bardziej, że pojawia się dziecko. Rodzi się w świecie, gdzie krajobrazy pola i morza zdestabilizowały się, a rytm pór roku przesunął, w świecie, w którym życie człowieka jest małe i kruche, a do rysowania map, do znalezienia kryjówki, potrzebne są nam zwierzęta, nie religia. Berget pisze spokojną, cichą opowieść poetycką, splatając naturę, ziemię (także w znaczeniu gleby), ekologię i tożsamość ludzką w jedno.

Chciałem przeczytać tę piątą sekwencję konwulsyjnego poematu Karola Samsela „od deski do deski”, ale – nie ma „desek” (może trzeba by ogłaszać taką nieskończoną teraźniejszość mówienia – bez okładek?). Zatem dałem się porwać nurtowi – przecież nie „rzeki”, ale czy mogę powiedzieć: „płomienia”, kiedy – czytając – płynę i płonę? I tym samym – samowolnie – spokrewniam Autodafe z duchem Heraklita? Mówiąc o poemacie, w którym „literatura” samą siebie uwydatnia i tym samym kompromituje, a nawet „unicestwia”?
Nadmierna ilość cudzysłowów chyba wskazuje na powinowactwo z konstatacją autora (poety i filozofa), że „literatura nie jest bytem i nie jest też nicością, używanie jej jako narzędzia (w przeciwieństwie do religii) jest nieuprawnioną substancjalizacją”.
Wspomniałem wcześniej o rzece (i płomieniu), myśląc także o tym, że jest to tekst redundantny, odbijający w mowie wszystko, co napotyka na swojej drodze. Nic więc dziwnego, a nawet – jakoś „zasadniczego” – że bierze w siebie gruntowną polemikę także z polderami literatury samolubnej.
I jeszcze coś, co wydaje mi się wyjątkowo ważne dla lektury tego niezwykłego samo-bycia i samo-spalania: przywołanie Visitation Pontorma. Warto mieć przed oczami (duszy lub pamięci) ten obraz, fresk albo i szkice rysunkowe. Działają jak trompeje. Wprawiają słowa w inny wymiar, w konkretną dotykalność bytu i bycia autora – przedziwnie przekreślającego siebie sobą.
Bogusław Kierc

Jan Skácel jest jednym z największych dwudziestowiecznych poetów języka czeskiego. Wielu uważa wręcz, że największym i stwierdzenie to nie jest wcale tak kontrowersyjne, jak mogłoby się zdawać (na tych beztlenowych wysokościach, na których przebywa z dwoma czy trzema konkurentami do tego miana, trudno o jakieś jednoznaczne hierarchie). Szczególnie: jak mogłoby się zdawać w Polsce, gdzie jest z pewnością najmniej znanym spośród gigantów czeskiej poezji. Niejaka w tym wina samego Skácela, bo jego poezja sprawia wyjątkowe problemy przekładowe. Co gorsza, jego największe poetyckie osiągnięcie jest jednocześnie tym najintensywniej nieprzekładalnym. Idzie o jego czterowiersze, które brneński poeta tworzył w najmroczniejszym czasie przymusowego milczenia – dzięki czechosłowackiemu reżimowi komunistycznemu trwał on ponad dekadę. Ponad 220 krótkich wierszy zebranych w trzy cykle było ostatecznym aktem wolności poety, któremu zakazano drukować – tworzył więc wiersze, które mogły się obejść bez medium druku, które każdy mógł (w dowolnej liczbie) spamiętać. Arcydzieła mnemotechniki, cudeńka poetyckiej techniki, bezczelnie frywolne kąpiele w źródłach czeszczyzny i brawurowe zejścia w głębiny jej etymologii – tym są Skácelowe czterowiersze, o których Milan Kundera w najsłynniejszej bodaj reklamie tej poezji pisał, że najściślej wiążą go z językiem czeskim, czyniąc go dlań drogim i niezastąpionym. Skácel urodził się równo sto jeden lat temu i zdaje się, że to może dobry (i najwyższy!) czas, by – mimo całej świadomości ryzyka – podjąć próbę ich spolszczenia.

Wiersze Nicanora Parry zrewolucjonizowały poezję współczesną w Chile, wywierając bezsprzeczny wpływ na kolejne generacje twórczyń i twórców w całej Ameryce Łacińskiej. To właśnie Parrze przypisuje się autorstwo pojęcia „antypoezja”, które celnie oddaje charakter jego odartych z liryzmu wierszy, będących odpowiedzią na koturnową dykcję Pabla Nerudy, surrealizm grupy poetyckiej Mandragora czy kreacjonistyczne koncepcje Vincentego Huidobro. Krótki, bezkompromisowy zbiór Kaftan bezpieczeństwa po raz pierwszy ukazał się w 1969 roku w tomie wierszy zebranych Obra gruesa. W tym cyklu, składającym się z dwudziestu dwóch utworów, Parra w pełni wykorzystuje krytyczny oraz anarchistyczny potencjał „antypoezji”, rozwijanej przez niego od lat pięćdziesiątych. To zbiór jasny i komunikatywny, przełamujący odrętwienie zadłużonej wówczas w wysokim modernizmie chilijskiej awangardy, a zarazem zapowiadający późniejsze związki autora z poezją konkretną. Twórczość Parry dotychczas znana była u nas głównie za sprawą Krystyny Rodowskiej. Kaftan bezpieczeństwa w przekładzie Aleksandra Trojanowskiego to pierwsza książka chilijskiego poety ukazująca się po polsku.

Miłość nie jest jedna, wymyka się definicjom i słowom. Czym więc jest? Książka Hélene Delforge i Quentina Grébana, duetu znanego już z cenionej książki „Mama”, to wielobarwna, czasem radosna, czasem nostalgiczna, innym razem zasmucająca próba zebrania emocji, wrażeń, kolorów i odcieni najważniejszego uczucia na ziemi. Jaka jest miłość, gdzie ją spotkać, jakie ma odcienie w młodości i gdy lat przybywa? Uczucia, które znajdziesz w każdym okruchu dnia, codziennych gestach, słowach, w powietrzu i w piasku. Książka dla wszystkich absolutnie obowiązkowa.

Dopełniający tryptyk („O pisaniu” i „O kotach”) tom „O miłości” to zbiór poezji zarazem surowej i delikatnej, portretujący Starego Świntucha w chwilach największej słabości i gwałtownej zawziętości, w dziedzinie bliskiej każdemu z nas. Charles Bukowski był człowiekiem pełnym pasji i niespokojnym, przez jednego z wydawców nazywanym wręcz „płomiennym szaleńcem”. W „O miłości” widzimy Bukowskiego zmagającego się z zawiłościami i uniesieniami miłości, żądzy i namiętności. Krążący pomiędzy brutalnością i łagodnością, wrażliwością i oschłością, Bukowski odsłania miriady odcieni miłości – jej egoizm i narcyzm, jej nieprzewidywalność, niepojętość i udrękę, i wreszcie - jej prawdziwą radość, hart i moc odkupienia. Bukowski pisze o miłości błyskotliwie i celnie – często dowcipnie, czasami z przekorą lub ulotną słodyczą. „O miłości” odsłania Bukowskiego jako mężczyznę i artystę; nieważne czy pisze o swojej córce, kochance, przyjaciołach czy pracy. Miłość jest dla Bukowskiego pryzmatem, przez który patrzy na świat i który pozwala nie tylko widzieć go w całej wspaniałości i grozie, ale też odnaleźć w nim swoje miejsce. W swych obserwacjach pozostaje niezmiennie boleśnie szczery, wzruszająco otwarty i refleksyjny. „Moja miłość jest kolibrem, który na cichą chwilę przysiadł na gałęzi”, pisze Bukowski, „podczas gdy kot właśnie się zakrada”. Brutalnie szczere, przeszyte humorem i patosem, „O miłości” odkrywa najbardziej osobiste i wrażliwe oblicze Bukowskiego.