Polityka wschodnia Polski - między fatalizmem geopolitycznym a klątwą niemocy

Co oznacza bezpieczeństwo państwa we współczesnym świecie? Czy ogranicza się ono jedynie do przetrwania kraju i narodu?
Czy współczesne państwa mogą skutecznie zapewnić sobie bezpieczeństwo?
Jak koniec zimnej wojny i ataki terrorystyczne z 11 września zmieniły postrzeganie bezpieczeństwa państwa?

Według tradycyjnej definicji bezpieczeństwo to wolność od zagrożeń stwarzających niebezpieczeństwo dla przetrwania państwa. (...) Odkąd prawdopodobieństwo wybuchu globalnego konfliktu zbrojnego w Europie jest znikome, coraz powszechniej uznaje się, że definiowanie bezpieczeństwa jedynie w kategoriach militarnych jest niewłaściwe. Po zakończeniu zimnej wojny ujawniły się zagrożenia natury niemilitarnej. Wiele z nich ma charakter transnarodowy, przeciwstawienie się im wymaga zatem podejścia wielostronnego, przez instytucje utworzone w czasie zimnej wojny. Użycie środków militarnych do ich rozwiązania jest nieskuteczne i niejednokrotnie rodzi dalsze problemy.
(fragment Wprowadzenia)

Wojna jest formą bioewolucyjnego dostosowania. Mobilizowała ludzi do współdziałania w konkurencji o ograniczone zasoby. Wytworzyła też państwo, które służy przełamywaniu barier rozwojowych. Anarchia międzynarodowa ma więc bioewolucyjne podstawy. Takież podstawy ma ludzki instynkt moralny. W nim zakorzenione mogą być preferencje dla ludzkich praw oraz demokracji. Ich międzynarodowe konsekwencje ukazuje teoria demokratycznego pokoju. Z kolei gwałtowność oraz nierównomierność starzenia się społeczeństw destabilizować może liberalny porządek międzynarodowy. Oto przykłady systemowego oddziaływania czynnika biologicznego na stosunki międzynarodowe.
Ale wpływa on również na jednostki – politycznych liderów, których decyzyjną sprawność w momentach krytycznych zaburzać mogą podeszły wiek, choroby czy środki psychoaktywne. Mimo oczywistego wpływu na stosunki międzynarodowe, czynnik biologiczny jest jednak pomijany w literaturze przedmiotu. Rozproszone po różnych dziedzinach wiedzy wyniki badań na ten temat zostały tu zebrane, usystematyzowane oraz krytycznie ocenione. Jest to pierwsza publikacja tego typu. publikacja na polskim rynku wydawnictw naukowych.

Jerzy Ciechański – absolwent Wydziału Prawa i Administracji UW. Doktorat z nauk politycznych uzyskał w Northern Illinois University. Wykładowca akademicki na uczelniach w Polsce i USA; obecnie w Instytucie Stosunków Międzynarodowych UW. Uczestniczył w negocjacjach akcesyjnych Polski do Unii Europejskiej. Był przewodniczącym Rady Zarządzającej Europejskiej Fundacji Poprawy Warunków Życia i Pracy UE, Komitetu Spójności Społecznej Rady Europy oraz wiceprzewodniczącym Komitetu Ochrony Socjalnej Rady UE. Autor wielu publikacji nt. roli ONZ w utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, społecznych praw człowieka oraz polityki społecznej i zatrudnienia w UE.

Członkowie salafijji, Bracia Muzułmanie, walczący o niepodległość w Chinach Ujgurzy, bojownicy Państwa Islamskiego, fundamentaliści w Indonezji, na Filipinach, we Francji, Anglii i Stanach Zjednoczonych – wszyscy oni są dziś uznawani za przedstawicieli „fundamentalizmu muzułmańskiego”. Tymczasem zjawisko to jest bardzo złożone, a błędy w stosowaniu pojęcia – częste. Warunkiem sine qua non zrozumienia go jest uwzględnienie różnorodności fundamentalizmów muzułmańskich oraz wpisanie ich w odpowiednie konteksty polityczne i geograficzne. Anne-Clémentine Larroque w swej niewielkiej, lecz niezwykle bogatej w treść książce przedstawia struktury tych ruchów, analizuje źródła i podstawy doktryn sunnickich i szyickich, geopolityczne zakorzenienie poszczególnych ruchów oraz ich stosunek do kwestii zdobywania władzy, tworząc tym samym nieodzowną pomoc w rozumieniu współczesnego świata.

Środowisko międzynarodowe zostało po zakończeniu zimnej wojny wprawione w ciągły, dynamiczny ruch i coraz trudniej poddaje się opisowi. Jeszcze trudniej przychodzi prognozowanie jego zmian. Niecierpliwość świata jest ujętą w eseistycznej formie próbą spojrzenia na najważniejsze wyzwania dla polityki międzynarodowej w skali globalnej i europejskiej. Zawiera krytyczną analizę teorii i koncepcji nowego porządku światowego. Autor – z pozycji praktyka, dyplomaty - ocenia perspektywy zwiększenia roli Europy w sprawach globalnych i pod tym kątem rozpatruje konieczne zmiany w europejskiej architekturze instytucjonalnej.
Esej kończy syntetyczny przegląd problemów polskiej polityki zagranicznej w procesie jej postępującej europeizacji i globalizacji.

Wojna w Iraku bardzo wyraźnie podzieliła Europę i choć jest to podział stricte polityczny, a może właśnie dlatego, stosunek do interwencji zbrojnej, a przede wszystkim rola Stanów Zjednoczonych w całym przedsięwzięciu, nie przestaje wzbudzać emocji. Rodzi się pytanie o zasadność tzw. wojny prewencyjnej, jaką z początku miała być interwencja w Iraku. Chodzi zwłaszcza o jasność kryteriów podjęcia decyzji o takiej interwencji. Czy jest możliwe stworzenie nowej równowagi światowej, opartej na zjednoczonej Europie i czy takie europejskie "spokojne mocarstwo" mogłoby stanowić przeciwwagę dla polityki USA?

Prezentowany wybór wystąpień obejmuje okres 2018–2020, a więc czas, w którym kształtowało się wiele dzisiejszych wyzwań. Jednym z nich było umocnienie bezpieczeństwa kraju poprzez zacieśnienie sojuszu ze Stanami Zjednoczonymi. Na wzajemne relacje negatywnie wpływał kryzys związany z nowelizacją ustawy o IPN i amerykańską ustawą 447 dotyczącą restytucji mienia żydowskiego w Polsce. Trudności zostały przezwyciężone dzięki współpracy Polski z USA w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, wspólnym inicjatywom na rzecz wolności religii, a przede wszystkim – dzięki konferencji bliskowschodniej w Warszawie, która była ważnym krokiem na drodze do zawarcia historycznych Porozumień Abrahamowych. Ścisła współpraca z USA zaowocowała zwiększeniem amerykańskiej obecności wojskowej w naszym kraju, której ramy prawne nadała umowa z sierpnia 2020 r. Z dzisiejszej perspektywy trudno przecenić znaczenie polsko-amerykańskiej współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa.