Praski elementarz

W XII wieku kapłani Światowida uciekli przed chrześcijańskimi krzyżami na wschód. Schronili się nad Świtezią i tak pogańskie pomieszało się z chrześcijańskim – i miesza się do dziś. Miesza się też to, co było, z tym, co jest. Świętą wodę dowożą w cysternach, szeptuchy, chociaż używają telefonów komórkowych, od setek lat leczą tymi samymi metodami i nawet ludzie z miasta darzą je szacunkiem, a prosty człowiek na równi z mińskim intelektualistą zdają się żyć na pograniczu świata baśni, niewidocznych sił i namacalnej rzeczywistości. Woda i ziemia przykryły wprawdzie przeszłość, ale wciąż pamięta się i mówi o zalanych miastach, wioskach i podziemnych korytarzach. Obok tego, gdzieś po drodze działa się historia. Mongołowie, Rosjanie, bieżeńcy, Sowieci. Wszystko przeszło, ale i ciągle jakoś jest. Mateusz Marczewski wędruje po kraju żyjącym na granicy jawy i snu i niczym kronikarz zapisuje świat, który znika.

„Pochylmy się nad wodą tych kolistych jezior. Zobaczymy w niej dziwną, umykającą twarz Białorusi. A obok swoje własne odbicie. Patrzą na siebie czy są odwrócone? Intrygująca książka.” Małgorzata Szejnert

Leksykon obejmuje okres przedrepublikański i Republiki Tureckiej. Hasła ułożone w porządku alfabetycznym podają wiadomości w sposób syntetyczny i odnoszą się do wszystkich dziedzin życia Turcji współczesnej i czasów dawniejszych, od zagadnień politycznych, ustrojowych na obyczajach i sztuce kulinarnej kończąc.

Książka Nie możemy uciec przed swoją historią opisuje dramatyczne dziesięciolecia – od połowy lat 40. ubiegłego wieku do roku 1989 – gdy społeczeństwo rumuńskie żyło pod władzą szczególnie okrutnego reżimu komunistycznego. Jest to kontynuacja Pięknej opowieści o historii Rumunów (Amaltea 2018, tłum. Bogumił Luft), obejmującej okres od początków rumuńskiej państwowości w XIX wieku aż po wiek XX.
Publikacje te mogą przybliżyć rumuńskie doświadczenie polskiemu czytelnikowi, z uwagą przyglądającemu się – zwłaszcza w ostatnich latach – historii własnej i innych narodów naszego regionu Europy.

Fragment książki:
„Inną obsesją cenzury komunistycznej były słowa, które można było różnie interpretować. I tak na przykład pochodząca z Rumunii pisarka Herta Müller opowiada, jak w pewnym jej tekście opublikowanym w Rumunii cenzura skreślała wyraz „bagaże”, zawsze gdy się pojawiał. A to dlatego, że wyrażenie „pakować bagaże” [pol. „pakować manatki” – przyp. tłum.] w języku rumuńskim mogło oznaczać w tych latach wyjazd na zawsze. Napisane przez pisarkę narodowości niemieckiej słowa „pakować bagaże” mogło przywoływać fakt, że etniczni Niemcy emigrowali z Rumunii, co skądinąd było prawdą i działo się masowo w latach 70. i 80., ale reżim w ogóle o tym nie mówił.
Nawet historię dotknęły takie wymuszone modyfikacje. Postać historyczna z XIV wieku, hospodar Mircea Stary, został nagle przechrzczony w początku lat 80. i stał się Mirceą Wielkim. Jednym z powodów tej zmiany mógł być fakt, że Nicolae Ceauşescu właśnie skończył 63 lata, czyli tyle, ile miał w chwili swej śmierci Mircea Stary.
Wszystkie te próby modyfikowania języka mówionego zawaliły się, jak powiedziałem, bardzo szybko po upadku komunizmu. „Dziadek Mróz” stał się znów „Świętym Mikołajem, „Mircea Wielki” – „Mirceą Starym” i nikt dziś nie uważa, że reżim komunistyczny był siłą demokratyczną lub postępową.
Morał naszej opowieści jest taki, że dyktatura może siłą zmieniać na pewien czas sens słów, ale nie może zmienić rzeczywistości, która za nimi stoi.”

Nostalgia ma na Dolnym Śląsku inny niż gdzie indziej wymiar – jest chęcią poznania przeszłości, w której nie ma wspólnych przodków dla dawnych i współczesnych mieszkańców, powodowana jest też silnym pragnieniem zachowania ciągłości kulturowej. Dla obecnych mieszkańców kraina ta pozostaje nadal niepoznana do końca, a jej historia, wielka i mała, jest ciągle przedmiotem zainteresowania. Dlatego tak ciekawe dla współczesnych są wszystkie ślady przeszłości – krajobrazy, budowle, ludzie uchwyceni na zdjęciach podczas codziennej pracy.
Fotografie z okresu międzywojennego pozwalają na ożywienie tych miejsc i lepsze zrozumienie krainy, w której żyją współcześni Dolnoślązacy.

Spis treści:

Saga o Grenlandczykach /5

Saga o Eryku Rudym /31

Opowiadanie o Grenlandczykach /63

Saga o Gislim, synu Surra /81

Saga o bardzie Asie ze Snaefell /159

Saga o Bosim /209

Saga o Gautrekru /247

Opowieść o Volsim /295

Opowieść o tym, jak Audun z Zachodnich Fiordów podarował królowi Svenowi białego niedźwiedzia /303

Nie ma czegoś takiego jak czeskie hygge.

Większość powszechnych w Polsce opinii o Czechach to mity, a Republika Czeska jest krajem, którego zupełnie nie znamy.

Czechy, mimo że bardzo bliskie geograficznie i kulturowo, Polakom wciąż pozostają obce. Polska czechofilia jest powierzchowna - bazuje na weekendowych wypadach na piwo do Pragi i odłamkach kultury popularnej, docierającej w postaci kreskówek o Rumcajsie i kreciku, serialu o Arabeli, Przygód dobrego wojaka Szwejka Jaroslava Haska, uwielbienia dla Karela Gotta i Heleny Vondračkovej czy piosenki o Joinie z bain. Jest tylko wyobrażeniem o doskonałości i sukcesach naszych południowych sąsiadów, opartym na nieznajomości czeskiej historii i rzeczywistości.

Tymczasem Czechy wcale nie są rajem. To obszar dotknięty przez transformację ustrojową równie mocno jak pozostałe kraje Europy Środkowej i jedno z najbardziej skorumpowanych państw regionu; kraj mocno uprzemysłowiony, przez to ogromnie zniszczony i zanieczyszczony. To mroczny świat likwidowanych kopalń Mosteckiego Zagłębia Węglowego, konfliktów etnicznych "białych" z Romami, różnej maści prawicowych ekstremistów, bezrobocia, sporów o działki pod budowę autostrad, kłótni i chamstwa polityków, braku poszanowania wartości, codziennej małostkowości, interesowności, obojętności na sprawy innych. Życie w tym kraju jest równie banalne, monotonne i doskwierające jak wszędzie indziej.

"Czechy odkryte przez Michała Zabłockiego są inne niż te, które znamy w Polsce z licznych stereotypów: są bardziej mroczne, pogubione, zaniedbane, przepełnione słowiańskim smutkiem i chaosem, lecz jednocześnie bliższe nam w sprawach ludzkich, z czego dotychczas nie zdawaliśmy sobie sprawy."

Maciej Jastrzębski

O autorze
Michał Zabłocki - blisko 13 lat pracował jako dziennikarz Polskiej Agencji Prasowej. W latach 2010 – 2012 był korespondentem PAP w Pradze i Bratysławie. Autor ponad 1500 korespondencji z Czech i ze Słowacji, relacji, artykułów oraz reportaży dla innych mediów, a także wywiadów, między innymi z byłym czeskim prezydentem Václavem Klausem oraz byłą szefową słowackiego rządu Ivetą Radičovą. Z wykształcenia slawista, bohemista i językoznawca, posługujący się biegle kilkoma językami obcymi. Stypendysta Uniwersytetu Turyńskiego oraz absolwent programu studyjnego Departamentu Stanu USA. Zafascynowany Europą Środkową, jej mieszkańcami oraz przemianami zachodzącymi w tym regionie.