Psychologia starzenia się i strategie dobrego życia

Książka jest odpowiedzią na rosnące w dobie starzenia się społeczeństw zainteresowanie nie tylko wydłużaniem życia ludzkiego, ale również jego jakością, którego podstawowym wyznacznikiem jest zdolność seniorów do codziennego funkcjonowania. Działania interwencyjne skierowane do osób starszych skupiają się głównie na stanie ich zdrowia, pomijając sferę ich funkcjonalnej sprawności, choć to właśnie zdolność do wykonywania codziennych, zwyczajowych czynności znajduje się w centrum zainteresowania pacjentów. W publikacji omówiono zagadnienia dotyczące funkcjonowania od strony teoretycznej i praktycznej, koncentrując się na podstawowych sferach życia człowieka: fizycznej, psychicznej i społecznej. Publikacja może być wykorzystana w pracy ze studentami jako interdyscyplinarny materiał dydaktyczny znajdujący zastosowanie, np. w zajęciach z gerontologii społecznej, geriatrii, edukacji osób starszych, pedagogice specjalnej starszego wieku, rehabilitacji, psychologii, doradztwa zawodowego osób w wieku 50+, pracy socjalnej czy innych dziedzinach mających do czynienia z człowiekiem w zaawansowanym wieku i zainteresowanych funkcjonalnym wymiarem jego życia.

Proces szybkiego starzenia się społeczeństw krajów rozwiniętych wymaga reakcji ludzi współodpowiedzialnych za politykę demograficzną, a także środowiska medycznego (lekarzy, pielęgniarek i opiekunek osób starszych) oraz twórców w szerokim tego słowa znaczeniu (ludzi filmu – reżyserów i scenarzystów, przedstawicieli innych sztuk wizualnych – malarzy, rzeźbiarzy, ludzi słowa – poetów, pisarzy oraz biografów, w tym autobiografów dokonujących literackie rozrachunku ze starzeniem) czy wreszcie ludzi nauki próbujących uporządkować zjawiska zachodzące w społeczeństwach końca XX i początku XXI w., zwłaszcza w obszarze problemów związanych z osobami w wieku senioralnym cierpiącymi na różne choroby. W naszym tomie Jeszcze raz o starości z chorobą. On Ageing and Illness, One More Time badany korpus dzieł obejmuje prace zarówno polskie, jak i obce, autorzy zebranych w tomie esejów są także związani z różnymi międzynarodowymi ośrodkami. Definicją demencji i historią owej „plagi XXI wieku”, jaką jest najczęstsza jej odmiana – choroba Alzheimera, zmian w społecznej percepcji i nastawienia do AD – od popularyzacji do dynamizacji – zajmuje się Mark Schweda. Lucy Burke koncentruje się na perspektywach, jakie niesie ze sobą określony typ polityki wobec osób starych, niepełnosprawnych, w tym cierpiących na demencję, skazanych na bezproduktywny schyłek egzystencji. Artykuł Esther Jones to swego rodzaju studium przypadku a zarazem świadectwo: autorka opisała własne doświadczenia wyniesione z pracy w domu opieki dla chorych na demencję. Przypadkiem zapadłego na demencję niemieckiego pisarza, historyka literatury, krytyka i tłumacza Waltera Jensa, którym do końca opiekowała się jego żona Inga, zajmuje się z kolei Anna Szyndler. Zgoła innym studium przypadku są dzieła autobiograficzne Sándora Máraia oraz Henryka Grynberga, którym poświęcony został artykuł Katarzyny Jerzak. Narracjom o domach starców, ich odbiorowi i obrazom w literaturze pięknej od Alberta Camusa po współczesne teksty literackie swoje artykuły poświęciły Agnieszka Czyżak i Hanna Serkowska. Starość w połączeniu z chorobą w powieściach wiktoriańskich Charlesa Dickensa to temat artykułu Adriana Taita. Metaforami starości w twórczości poetyckiej T.S. Eliota, Teda Hughesa i Craiga Hughesa zajmują się Olga Elsbach i Małgorzata Grzegorzewska. Na portretach „ubywających” – ojca i matki – w reportażach literackich Arno Geigera i Davida Sievekinga swoje badania skupia Maria Gierlak. Zaś Katarzyna Smyczyńska koncentruje się na dydaktycznym charakterze trylogii Stiana Hole’a, tekście mającym na celu, zdaniem autorki, oswojenie najmłodszych czytelników z procesem starzenia. Tom niniejszy nie jest dziełem skończonym, jeśli chodzi o proponowane sądy czy pod względem definitywnych rozstrzygnięć. Dokumentuje fazę wzrostu uwagi twórców w stosunku do problemów związanych z szybko powiększającą się populacją seniorów i, miejmy nadzieję, stanie się również inspiracją do dalszych badań nad starością w kulturze, zwłaszcza nad tą z ograniczeniami wywołanymi różnego rodzaju chorobami i niepełnosprawnością.

Tematyka starzenia się ludności stanowi jedno z kluczowych zagadnień w debacie publicznej i dyspucie naukowej prowadzonych w ostatnich latach. Na różnych poziomach (ponadnarodowym, krajowym, regionalnym i lokalnym), w ramach różnych szczegółowych polityk publicznych, podejmowane są działania ukierunkowane na spowolnienie procesu starzenia się ludności, ograniczenie jego negatywnych skutków społeczno-ekonomicznych, zapewnienie społeczeństwu o zmienionej strukturze wieku wysokiej jakości życia, a gospodarce - stworzenie warunków do jej dalszego rozwoju.

W książce podjęto tematykę polityki wobec starzenia się ludności realizowanej w Polsce. Dokonano analizy zapisów dokumentów strategicznych programujących krajową politykę ekonomiczną oraz polityki szczegółowe. Na tej podstawie zidentyfikowano i usystematyzowano priorytety krajowej polityki wobec starzenia się ludności. Choć starzenie się ludności jest zjawiskiem o zasięgu globalnym, jego przyczyny, przebieg i skutki charakteryzuje zróżnicowanie terytorialne. Władze lokalne i regionalne, ze względu na bliskość czynników warunkujących wzorce zachodzących zmian demograficznych oraz przypisywaną im rosnącą odpowiedzialność za kreowanie rozwoju społecznego i gospodarczego jednostek terytorialnych, powinny zatem odgrywać istotną rolę w kreowaniu polityki wobec starzenia się. W związku z tym przeprowadzono badanie diagnozujące zakres i instrumentarium polityki wobec starzenia się ludności realizowanej na poziomie regionalnym przez regionalne władze samorządowe. W badaniu zweryfikowano między innymi:
• czy w regionie powołano organy regionalne lub przedstawicieli pełniących rolę „rzecznika" agendy poświęconej problematyce starzenia się ludności,
• czy władze regionalne sformułowały strategię dedykowaną wyzwaniom determinowanym starzeniem się ludności,
• czy w strategiach regionalnych ujęto cele i działania odpowiadające na konsekwencje starzenia się ludności,
• czy władze regionalne wdrażają programy i projekty stanowiące odpowiedź na zmieniającą się sytuację demograficzną regionu, we współpracy i/lub porozumieniu z podmiotami działającymi w regionie, ze środków europejskich ulokowanych w regionalnych programach operacyjnych,
• czy w regionie realizowane są działania informacyjno-edukacyjne dedykowane tematyce starzenia się ludności i jego konsekwencji?

Realizacja założonych w książce celów i zaprezentowane wyniki zmniejszają lukę poznawczą w obszarze badań nad polityką wobec starzenia się w Polsce, szczególnie realizowaną na poziomie regionalnym. Monografia może stanowić również źródło wiedzy dla praktyków - samorządowców odpowiedzialnych za kreowanie polityk publicznych na poziomie regionalnym i lokalnym.

Dla rodzin, które decydują się oddać bliską sobie osobę do domu pomocy społecznej, jest to ogromnym obciążeniem psy­chicznym, etycznym i moralnym. Jeszcze kilka lat temu w Polsce przeważały rodziny wielopokoleniowe. Młodsze pokolenie opiekowało się starszym, jeśli wymagało ono pomocy. Nawet, gdy czynności wykonywane przy seniorze przekraczały możliwości rodziny, nie była ona gotowa oddać go do placówki opieki długoterminowej. Czasy się zmieniają. Wielu młodych ludzi wyjeżdża w mniej lub bardziej odległe zakątki świata. Spora grupa przestaje utrzymywać kontakty z rodzicami lub ogranicza je do rozmów telefonicznych. Osoby młode mają dziś łatwiejszy dostęp do mieszkań, co sprawia, że pokolenia rozwarstwiają się. Dzieci odchodzą na swoje, rodzice zostają sami. Zubożałe kontakty seniorów z dziećmi czy wnukami powodują niezauważanie przez nich oznak złego funkcjonowania. Widać je dopiero, kiedy symptomy są bardzo wyraźne i często jest już za późno na podjęcie leczenia, rehabilitacji czy wsparcie społecznego lub opiekuńczego.
Domy pomocy społecznej są instytucjami, które powstały, aby wyjść na przeciw potrzebom starzejącego się społeczeństwa.
Dzieci stają przed ogromnym dylematem wyboru sposobu opieki nad ojcem czy matką. Wahają się w podjęciu decyzji o umieszczeniu seniora w domu opieki długoterminowej. Boją się konsekwencji w postaci osądu społecznego. Mimo wielkich zmian w życiu dzisiejszych młodych ludzi, wciąż istnieje pogląd, że oddanie rodziców do instytucji, to dowód braku szacunku, lekceważenie, odtrącenie.
Instytucje te powstały jednak po to, aby mogły tu zamieszkać osoby chore, stare, z niepełnosprawnościami. Nie jest wstydem oddać osobę bliską, w celu zagwarantowania jej profesjonalnej opieki. Wstydem jest zostawienie osoby niesamodzielnej bez opieki. Nie jest wstydem prosić o pomoc, wstydem jest narazić osobę bliską na zaniedbanie, często z powodu braku sił do opieki nad nią.
Osoby starsze powinny zostać pod opieką kochającej je rodziny tak długo, jak tylko jest to możliwe. Jeżeli jednak opieka miałaby być zbyt obciążająca, powierzona jednemu opiekunowi, ograniczałaby jego sprawność, zdrowie, niezależność, właściwym rozwiązaniem będzie dom pomocy. Nie można dopuścić do sytuacji, żeby osoba pomagająca przez swoje całkowite zaangażowanie, sama stała się zależną od pomocy innych.

> KRÓTKIE WPROWADZENIE
- książki, które zmieniają sposób myślenia!

Tomik w zwięzły i przystępny sposób prezentuje problematykę biologicznych, psychologicznych i społecznych zmian, jakie zachodzą wraz z wiekiem. Jak dbać o siebie, żeby dożyć stu lat? Czy można zapobiec demencji? W jaki sposób technologia wspomaga osoby starsze?
*
Interdyscyplinarna seria KRÓTKIE WPROWADZENIE piórem uznanych ekspertów skupionych wokół Uniwersytetu Oksfordzkiego przybliża aktualną wiedzę na temat współczesnego świata i pomaga go zrozumieć. W atrakcyjny sposób prezentuje najważniejsze zagadnienia XXI w. – od kultury, religii, historii przez nauki przyrodnicze po technikę. To publikacje popularnonaukowe, które w formule przystępnej, dalekiej od akademickiego wykładu, prezentują wybrane kwestie.
Książki idealne zarówno jako wprowadzenie do nowych tematów, jak i uzupełnienie wiedzy o tym, co nas pasjonuje. Najnowsze fakty, analizy ekspertów, błyskotliwe interpretacje.
Opiekę merytoryczną nad polską edycją serii sprawują naukowcy z Uniwersytetu Łódzkiego: prof. Krystyna Kujawińska Courtney, prof. Ewa Gajewska, prof. Aneta Pawłowska, prof. Jerzy Gajdka, prof. Piotr Stalmaszczyk.

Praca została przygotowana przez lekarzy i socjologów z ogromnym doświadczeniem i dorobkiem naukowym z zakresu starości i starzenia się. Ich kolejną pozycję naukową należy zatem powitać z uznaniem dla wysiłku włożonego w kontynuowanie prac nad tą trudną tematyką badawczą. To bez wątpienia oryginalne i prekursorskie w Polsce opracowanie, wieloaspektowo ujmujące uwarunkowania medyczne i społeczne problemów starzenia się z uwzględnieniem zaniedbania i samozaniedbania osób starszych. Autorzy książki budują wielowymiarowy model uwarunkowań zjawisk zaniedbania i samozadniedbania, co stanowi ogromny wkład do dorobku nauk zajmujących się starością i osobami starszymi. Dokonują oni więc swoistej „rewolucji gerontologicznej” w odsłanianiu, wyjaśnianiu, definiowaniu, kategoryzowaniu badanych zjawisk zaniedbania i samozaniedbania. Monografia jest nowatorskim, wnikliwym opracowaniem, poszerzającym wiedzę na temat „ciemnej strony” wieku starszego i społecznej odpowiedzialności za zjawisko zaniedbania osób starszych.
Z recenzji prof. dr hab. Krystyny Slany