Rimini Protokoll Ślepe Uliczki Teatru Partycypacyjnego

W świecie kultury muzułmańskiej, gdzie teatr nie zdołał wytyczyć sobie niezależnego miejsca wśród dziedzin sztuki, to właśnie ustność / oralność zrekompensowała jego brak wśród sztuk performatywnych. Turecki "meddah" rozwinął się pomiędzy wiekiem XI a XIX z formy opowiadacza w epicki teatr jednego aktora, pozostając w zgodzie z zasadami życia koczowniczego. Włączając elementy tradycji środkowoazjatyckiego szamana, starotureckiego pieśniarza epickiego "ozan" i arabskiego "maddaha" oraz tradycję perskiego opowiadacza "Księgi królewskiej. Szahname", przyjął także środki teatralne i dramatyczne. Jako forma artystyczna łączy sztukę opowiadania z ludowym teatrem tradycyjnym. Zaadoptowana w formie „widowiska narracyjnego” sztuka opowiadania zyskała uznaną pozycję na współczesnych scenach teatrów offowych, sprawdzając się z sukcesem w projektach międzykulturowych i interdyscyplinarnych. W kontekście omawianych tradycji ustnych kręgów kultur ałtajskiego i Bliskiego Wschodu potencjał performatywny sztuki opowiadania stanowi dla współczesnych artystów źródło inspiracji, oferując wzór modelu interaktywnego, równouprawniającego widza i artystę.



Meddah – Turkish Theatre of One Actor. The Meeting of Oral Tradition and Performance Culture

The monograph explores performative potential of narrative art in oral traditions of Altai and Middle Eastern culture. Turkish "meddah" inspires contemporary artists, offering an active model, equal for both the artist and the audience. As an artistic form it developed between the 11th and 19th century. It unites epic theatre of one actor with the elements of tradition of a nomadic narrator, Central Asian shaman, epic singer "ozan", Arabic "maddah" and the Persian tradition of the narrator of "The Shahnameh".

Książka obrazuje przemiany estetyki i funkcji polskiego teatru po upadku komunizmu na przykładzie twórczości trzech artystów. Pierwszy z nich to Krystian Lupa, który pod koniec XX wieku uzyskał status jednego z najważniejszych twórców polskiej i szerzej – europejskiej kultury. Dwaj pozostali to Krzysztof Warlikowski i Jan Klata – najzdolniejsi uczniowie Lupy, którzy odnaleźli własny, indywidualny głos.
Każdy z nich reprezentuje całkowicie odmienny sposób myślenia o sztuce teatru. Krystian Lupa swoją pracę artystyczną skupił przede wszystkim wokół literatury austriackiej i rosyjskiej. Teatr Krzysztofa Warlikowskiego to pogłębiona lektura tekstów antycznych i Williama Szekspira. Natomiast Jan Klata, reżyser o wyjątkowo rozbrykanej wyobraźni, szerokim gestem czerpie z popkultury, by mówić o polskiej historii i mentalności u progu XXI wieku. Jaka jest ich filozofia teatru jako społecznego i artystycznego medium? Z czego czerpią inspirację? Jak wygląda ich współpraca z aktorami, scenografami i kompozytorami? Jak ich praca sytuuje się na tle polskiej tradycji teatralnej – między innymi twórczości Jerzego Grotowskiego, Jerzego Jarockiego, Tadeusza Kantora czy Konrada Swinarskiego? Co sprawia, że przy zachowaniu indywidualnego, polskiego charakteru, ich prace wyróżniają się na europejskich festiwalach teatralnych?
Praca obejmuje przedział czasowy od upadku komunizmu do odejścia Krystiana Lupy z Narodowego Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie. Wydarzenie to w sposób symboliczny zamknęło prawie 25-letni okres w historii polskiego teatru.
Atutem książki jest to, że autorka widziała wszystkie opisywane przez siebie spektakle. Opracowanie materiału poprzedziła szczegółową kwerendą w archiwach Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie. Chcąc dopuścić do głosu samych twórców, sięgnęła po egzemplarze reżyserskie, teksty dzienników i artykułów. Stąd zamieszczone w książce szczególnie cenne, liczne cytaty z wywiadów i tekstów publikowanych przez reżyserów i aktorów.
Książka powstała w odpowiedzi na brak opracowania, które przystępny w sposób prezentowałoby polski teatr po przemianach ustrojowych roku 1989. Jest przeznaczona dla osób zainteresowanych dorobkiem artystycznym Krystiana Lupy, Krzysztofa Warlikowskiego i Jana Klaty.

Główna wartość książki leży nie tyle w oryginalności stawianych tez, ile w prezentacji nieznanych faktów i ich powiązań, w rysowaniu zapoznanego pejzażu kulturowego, którego obecność była niezwykłe ważna także dla polskiego teatru XX wieku. [...] Jest to bardzo cenna publikacja. Autorka opisuje zarówno twórczość pierwszorzędnych postaci dwudziestowiecznego teatru, wciąż słabo u nas znanych (Reinhardt Schlemmer), jak i proponuje nowe spojrzenie na zjawiska i osoby prezentowane u nas wielokrotnie (Brecht, Turrini). Ponadto ukazuje mało dotąd poznane wątki polsko-niemieckie – wczesne role Poli Negri, niemieckie interakcje Leona Schillera czy Ryszarda Ordyńskiego.
Prof. dr hab. Tomasz Kubikowski
Książka składa się z trzech logicznie skomponowanych części. Pierwsza dotyczy aktywności Maxa Reinhardta jako wybitnego artysty i skutecznego menedżera. W zakres tego kręgu tematycznego wchodzą wyjątkowo cenne artykuły dotyczące kontekstów polskich. […] Drugi korpus tekstów składa się z dogłębnych analiz twórczości Oskara Schlemmera połączonych z doskonałymi opisami rekreacji Baletu triadycznego i Tańców Bauhausu. Trzecia część ma charakter „eklektyczny” (Piscator, Wolf, Brecht, Bausch, Jonke, Turrini, Nestroy). [...] Atrakcyjność publikacji wynika z nowego naświetlenia wielu aspektów historii teatru niemieckojęzycznego oraz wprowadzenia do polskiego dyskursu naukowego działalności artystycznej takich twórców, jak Reinhardt Schlemmer czy Gert Jonke.
Dr hab. Marek Podlasiak, prof. UMK

Wizjoner, który wymyślił życie. Nie tylko swoje.
Pierwsza pełna biografia Piotra Skrzyneckiego.

Spadł z nieba prosto na Rynek, wymyślony przez Stwórcę na pocieszenie znękanych szarością i komunizmem krakowian. Gdy złamał nogę, trafił do mieszkania przyjaciółki przy Placu na Groblach. Zasiedział się tam na dwadzieścia dwa lata. Zajął się „robieniem kultury na wodociągach”, prowadząc amatorskie teatry przy zakładach pracy w Nowej Hucie. A potem była już przede wszystkim Piwnica pod Baranami – osobny, baśniowy świat, którego był zwariowanym architektem (tu rozpoczęła się wielka kariera Ewy Demarczyk albo Zbigniewa Preisnera).

Monika Wąs (autorka biografii Dymny. Życie z diabłami i aniołami) przez wiele lat utrzymywała kontakt ze Skrzyneckim. Dotarła do artystów żywo wspominających legendarną postać polskiego życia kulturalnego i towarzyskiego. Są wśród nich Grzegorz Turnau, Jan Nowicki, Zygmunt Konieczny czy Zbigniew Preisner. Zdążyła porozmawiać również z Anną Szałapak.

Co skrywał w sobie brodaty „reżyser własnego życia”? Kim był wrażliwiec przesiadujący długie godziny pod prysznicem? Jak zmagał się z rzeczywistością szalony demiurg szukający wciąż artystycznego spełnienia?

Biografia Piotra Skrzyneckiego to opowieść o Artyście Spełnionym, mimo braku jakichkolwiek na to dowodów. Monika Wąs stworzyła wirtuozowski i nieprzenikniony portret Piotra S. Jan Kanty Pawluśkiewicz

Piotr był i znikał, i każdy miał wrażenie, że akurat jemu poświęcił dużo czasu i uwagi. To był błyskotliwy erudyta, który mógł zostać, kim chciał, a został Piotrem Skrzyneckim. Grzegorz Turnau

On wychowywał, nie wychowując. Dawał przykład z siebie. Czułeś momentalnie, ile jesteś wart. Zbigniew Preisner

Mocno czekoladowy tort Marcello, który na specjalne okazje pojawia się na polskich stołach, powstał jako hołd dla warszawskiej aktorki, Heleny Marcello, związanej z Teatrami Warszawskimi przez ponad czterdzieści lat – od 1879 do 1923 roku. Choć nie sposób dziś ustalić oryginalnej receptury tego odświętnego ciasta, w jego nazwie zachowało się uwielbienie, którym obdarzano artystkę, przetrwała fascynacja i entuzjazm, jakie budziła – ona sama i jej gra sceniczna. Tort Marcello to zatem jeden z historycznych śladów po teatralnych kulturach fanowskich, które wyłaniały się na ziemiach polskich w XIX i na początku XX wieku. Książka Tort Marcello odzyskuje wczesne doświadczenia i praktyki fanowskie – pomimo że stanowiły one ważny element polskiego życia teatralnego, zostały uznane za zbyt błahe, by o nich pamiętać. Jest opowieścią o dziewiętnastowiecznych teatromanach i teatromankach, miłośnikach i miłośniczkach gwiazd scenicznych i przedstawień teatralnych, ujawniającą sploty między historią teatru i historią fanostwa. Kim byli dziewiętnastowieczni fani i fanki? Jak przedstawiały ich ówczesne media? Jak okazywali swoją pasję? To podstawowe pytania, które padają w Torcie Marcello. Agata Łuksza Agata Łuksza – kulturoznawczyni z zacięciem historycznym. Pracuje w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka Glamour, kobiecość, widowisko. Aktorka jako obiekt pożądania (Warszawa 2016) i artykułów publikowanych m.in. w „Didaskaliach”, „Pamiętniku Teatralnym” oraz „Theatre Journal”.

Książka Lukáša Jiřički to praca traktująca o dwóch obszarach, w których szeroko pojmowana sztuka dźwięku spotyka się z teatrem. Pierwszy z nich to obszar dźwiękowy i muzyczny w postaci sztuki radiowej, przeważnie w formie tzw. Hörspiel /słuchowiska i muzyki współczesnej ujętej w ramy dramaturgiczne, drugi – obszar teatru muzycznego, opery i instalacji multimedialnych, czyli pole performatywne z istotnym składnikiem muzycznym. Autor analizuje historię i rozwój gatunku, a także sylwetki takich artystów jak Heiner Goebbels, Olga Neuwirth, Andreas Ammer i Helmut Oehring. Artyści ci proponują wachlarz różnorodnych stylistyk i gatunków, a ich świat twórczy jest odbierany jako przestrzeń nieustannej wymiany i dialogu form, amalgamat form teatralno-performatywnych i dźwiękowo-kompozycyjnych.