SITOPIA Jak jedzenie może ocalić świat

Autorka buduje interpretacje wybranych dzieł architektury i sztuki wokół pojęć zapożyczonych z nurtów fenomenologii (Hans-Georg Gadamer, Maurice Merleau-Ponty, Hermann Schmitz), psychologii postaci (Rudolf Arnheim, Juliusz Żórawski) oraz współczesnej estetyki atmosfer (Gernot Böhme, Tonino Griffero) i pokrewnych jej teorii architektury (Hubert L. Dreyfus, Alberto Pérez-Gómez, Peter Zumthor).

Grunt i horyzont, pole sił wizualnych w architekturze, przezroczystość i przejrzystość, przestrzeń bezkrawędziowa, atmosfery i nastroje, niesamowitość to terminy ułatwiające opis doświadczenia dzieł architektury i sztuki, takich jak zbudowany wokół drzewa pawilon „L’Esprit Nouveau” Le Corbusiera i Pierre’a Jeannereta (1925), projekt pomnika Droga do Żelazowej Woli Krystiana Burdy (1961) czy architektoniczna makroinstalacja Chmura Jacka Damięckiego (1994).

Grunt i horyzont… to refleksje z lat 2013–2020 na temat teorii i historii architektury nowoczesnej oraz przestrzeni i reprezentacji architektury we współczesnych sztukach wizualnych.

The reflections from the years 2013-2020 concerning the theory and history of modern architecture as well as space and the representation of architecture in modern visual arts. The interpretations of selected architectural and art. Works are built around the notions borrowed from phenomenology (Hans-Georg Gadamer, Maurice Merleau-Ponty, Hermann Schmitz), Gestalt psychology (Rudolf Arnheim, Juliusz Żórawski), modern aesthetics of atmospheres (Gernot Böhme, Tonino Griffero) and theories of architecture related to it (Hubert L. Dreyfus, Alberto Pérez-Gómez, Peter Zumthor).
The ground and the horizon, visual forces in architecture, transparency and clarity, edgeless space, atmospheres and moods, weirdness – these are the terms which facilitate experiencing works of architecture and art. Such as „L’Esprit Nouveau” – a pavilion built by Le Corbusier and Pierre Jeanneret around a tree (1925), a monument design “A Road to Żelazowa Wola” by Krystian Burda (1961) or “Cloud” – an installation by Jacek Damięcki (1994).

Książka jest efektem wieloletnich badań Autora nad dziejami łódzkiej architektury, dzięki czemu jest ona w wielu zakresach pracą pionierską, opartą na nowych źródłach, wykorzystującą przy tym dorobek badawczy innych historyków architektury. W efekcie powstała publikacja, którą należy uznać za najpełniejsze, na obecnym etapie badań, omówienie twórczości bardzo ważnej grupy łódzkich architektów, których łączyło żydowskie pochodzenie. Jej istotną zaletą jest także dobra, przejrzysta i dynamiczna narracja […].
Praca jest publikacją o charakterze naukowym, ale sposób prezentacji materiału historycznego jest bliski narracjom popularnonaukowym, w czym widzę jej zaletę jako książki skierowanej do wielu grup czytelników – nie tylko historyków sztuki, lecz także historyków oraz badaczy i miłośników dziejów miasta. Warto podkreślić dobre, plastyczne i, mimo swej skrótowości, celne opisy dzieł architektonicznych.
Z recenzji prof. Jerzego K. Kosa

Spojrzenie na architekturę, jakie proponujemy, jest niepodobne do powszechnie stosowanych. Punktem wyjścia nie jest historia architektury, wielcy twórcy, przegląd stylów czy przeznaczenie budynków, choć wszystko to jest w książce jakoś obecne, punktem wyjścia są różne, kolejne stopnie kontaktu z budynkiem. Tak na ogół przebiega doświadczanie architektury. Zaczyna się od kontaktu z oddali, pierwszego ujrzenia budynku na fotografii lub w rzeczywistości. Jeżeli nas zaciekawi, ruszamy, by się z nim spotkać, i wówczas kolejno oglądamy najpierw jego otoczenie, kontekst, w którym się znajduje, następnie przyglądamy się mu z zewnątrz, by wreszcie wejść do jego wnętrza.

Pedagogika specjalna w swoich poszukiwaniach ma szacunek dla dorobku poprzedników. Poczucie ciągłości ważnych zadań przejawia się w uznawaniu roli tradycji w teraźniejszości i docenianiu znaczenia przeszłości dla przyszłości. Ponadczasowe idee w starciu z nowymi myślami, wynikami badań i procesami społecznymi dają nową jakość edukacji, rehabilitacji i terapii.

Autorka, wychodząc naprzeciw tak nakreślonym zadaniom współczesnej pedagogiki specjalnej, podejmuje próbę rozpoznania możliwości i ograniczeń uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną rozpoczynających naukę szkolną. Buduje tym samym modele diagnostyczne i terapeutyczne, by na podstawie dotychczasowych koncepcji i wyników ba- dań własnych opracować pewien konstrukt łączący wybrane aspekty tego, co stałe i zmienne w pedagogice specjalnej.


[...] W wyniku wzajemnych relacji i działań pomocowych świat dziecięcy i świat dorosłego przenikają się w realnych sytuacjach edukacyjnych. Proces przenikania się tych dwóch światów może być wzmocniony istotnym przekaźnikiem, jakim są treści wyobrażone, nierealne, baśniowe – tak bliskie dziecku, nasycające jego umysł i uczucia oraz dające poczucie bezpiecznego uczestniczenia w wypełnianiu zadań edukacyjnych.
Wychodząc naprzeciw tak nakreślonym zadaniom współczesnej pedagogiki specjalnej, rozpoznanie możliwości i ograniczeń uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną rozpoczynających naukę szkolną, uczyniłam wyzwaniem do opracowania własnego modelu diagnostycznego i terapeutycznego.
Zaprezentowana autorska metoda baśniowych spotkań jest więc nie tylko próbą wykorzystania naturalnych warunków rozwojowych dziecka, ale także swoistym kostruktem łączącym wybrane aspekty tego, co stałe i zmienne w pedagogice specjalnej.

Joanna Głodkowska

WSTĘP (fragment)

Rezydencje przemysłowców tworzą ważny element
zabytkowej spuścizny Łodzi z okresu przemysłowego
rozwoju w XIX i pierwszych dziesięcioleciach
XX wieku. Były świadectwem bogactwa i pozycji
społecznej ich właścicieli, widomym znakiem ekonomicznego
sukcesu i awansu ludzi, którzy swoją karierę
zaczynali często od kilku warsztatów tkackich, by
w ciągu dziesiątek lat wytężonej pracy dorobić się
znacznych majątków. Budowa okazałej willi czy pałacu
stawała się wyrazistym tego potwierdzeniem. Było
to zgodne z obyczajem ukształtowanej w ciągu XIX
wieku nowej klasy społecznej: bogatej burżuazji, do
której należeli fabrykanci, kupcy i bankierzy, wznoszący
sobie w całej Europie siedziby na wzór arystokratycznych,
choć z reguły o mniejszej skali i bardziej
funkcjonalne1. Rozmiary i zróżnicowana forma tego
typu budowli wyrażały potrzeby oraz upodobania
estetyczne właścicieli, a jednocześnie stanowiły znak
przynależności do określonego kręgu kulturowego
i klasy społecznej. Kształt architektoniczny był również
pokazem inwencji twórcy pragnącego zaspokoić
oczekiwania swojego klienta i prezentacją jego
biegłości w operowaniu bogactwem form stylowych
charakterystycznych dla tego czasu. W przypadku
Łodzi zrodziło to na przestrzeni ponad stu lat wielką
różnorodność rozwiązań, znamiennych dla następujących
po sobie w tym czasie konwencji stylowych:
późnego klasycyzmu, historyzmu, secesji, wczesnego
i dojrzałego modernizmu oraz sztuki art déco. Bogactwu motywów architektonicznych odpowiada bardzo
zróżnicowany i prezentujący często wysoki poziom
artystyczny wystrój wnętrz. Sprawia to, że łódzkie
rezydencje fabrykanckie, czy też szerzej burżuazyjne,
tworzą – mimo ubytków i strat będących wynikiem
powojennych przekształceń – unikatowy na skalę europejską
zespół o wielkiej wartości historycznej i artystycznej.
Pierwsze obiekty o charakterze rezydencji wznoszone
były przez łódzkich fabrykantów w końcu lat
dwudziestych i w latach trzydziestych XIX wieku.
Jednak rozkwit tego typu budownictwa przypada na
późniejszy okres rozwoju miasta, zwany wielkoprzemysłowym,
obejmujący ostatnią ćwierć XIX wieku
i początek wieku XX, zamknięty wybuchem I wojny
światowej. Z tego czasu pochodzi największa liczba
pałaców oraz willi, również te najbardziej efektowne.
Znacznie mniej tego rodzaju budowli wzniesiono
w latach międzywojennych. Końcową cezurę czasową
stanowi data wybuchu II wojny światowej, która zamknęła
definitywnie epokę „dawnej” Łodzi i związanego
z jej dziejami budownictwa rezydencjonalnego.
Wśród rezydencji fabrykanckich istotną grupę
tworzą wille – obiekty, którym poświęcona jest niniejsza
publikacja: budynki mieszkalne mniejszej
skali, położone zazwyczaj pośród ogrodu, o zróżnicowanej
architekturze przyciągającej uwagę elegancją
i bogactwem form. Są to budowle położone zarówno
w centrum miasta, pośród gęstej zabudowy, jak i na
jego obrzeżach, czy też na terenach dawniej podmiejskich,
a obecnie znajdujących się już w granicach
Łodzi. Powstawały one często w pobliżu zabudowań
fabrycznych, tworząc charakterystyczne dla przemysłowej
Łodzi zespoły fabryczno-rezydencjonalne.

Publikacja dotyczy wzajemnych relacji architektów i polityki w latach 1944-1989. Autor przybliża losy wybranych jednostek, które uznać można za reprezentatywne dla całego środowiska. Projekty i realizacje, jakkolwiek niezwykle ważne, stanowią tło dla opisanych historii. Narrację budują osobiste wspomnienia architektów zawarte w pamiętnikach lub przekazane osobiście autorowi podczas kilkudziesięciu przeprowadzonych wywiadów. Książka jest kierowana nie tylko do historyków rodzimej architektury XX w., środowiska zawodowego oraz akademickiego, lecz także do miłośników powojennego budownictwa.

„Na szczególną uwagę zasługuje wydobycie warunków i uzależnień zachodzących między władzą a architektami [...]. Przyjęte przez autora w tytule określenie odcienie szarości doskonale oddaje złożoność tych czasów, na którą składają się różne rodzaje zadań, różne stopnie autorytaryzmu władzy oraz - jak zawsze - różne charaktery realizowanych poleceń. Prowadzenie toku rozważań opartych o wywiady z bezpośrednimi uczestnikami tego procesu nadaje pracy większą wiarygodność, pozostawiając czytelnikowi ostateczną ocenę faktów dokonanych na pozornie jednolitym tle”
[Witold Cęckiewicz]