Ślepy Maks. Wielkie Litery

Monografia w serii Zarys Historii Wojennej Pułków Polskich w Kampanii Wrześniowej, ukazująca genezę powstania i szlak bojowy 66 kaszubskiego pułku piechoty. Zeszyt nr 96

Co łączy współczesnych Polaków, Litwinów, Białorusinów oraz innych mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego, zwłaszcza najmłodsze pokolenia? Najłatwiej odpowiedzieć, że wspólna wielowiekowa przeszłość, sięgająca czasów Jagiellonów, wspólnota bytu państwowego Korony i Wielkiego Księstwa, ponadto europejska tożsamość i teraźniejszość. O przeszłości zwykle pamięta się przy okazji wielkich, okrągłych rocznic, takich jak setna rocznica restytucji polskiej państwowości. Wydarzenia, które miały miejsce w latach 1918–1922 zadecydowały ostatecznie o rozejściu się dróg obywateli Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Co sprawiło, że nie udało się w żadnej formie zrekonstruować wielkiego, nie tylko terytorialnie lecz i kulturowo, bytu politycznego, który był niegdyś dla Europy wzorem, a nawet budził zawiść wielu? Czy była to niechęć sąsiadów i wpływy obcych, Niemiec, bolszewickiej Rosji, aliantów zachodnich: Francji oraz Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych? Czy były to skutki wojny polsko-bolszewickiej 1918–1920, wprawdzie przez Rzeczpospolitą wygranej, lecz przegranego później traktatu pokojowego w Rydze (marzec 1921). A może błędy, które popełnił w swej polityce federacyjnej Józef Piłsudski, m.in. niepowodzenie operacji kijowskiej (kwiecień–maj 1920 roku), zdecydowany opór Litwinów przeciwko integracji czy też wynik „buntu” generała Lucjana Żeligowskiego? Wielu jest zdania, że powodem klęski i schyłku Wielkiego Księstwa Litewskiego były swary i nieprzygotowanie elit politycznych, zarówno polskich, jak i litewskich. Inni natomiast uważają, że sama idea była już wówczas politycznym anachronizmem i – jak to ujął Lukrecjusz (O naturze wszechrzeczy) – ex nihilo – nihil fit. Rozpoczęty przed stu laty dyskurs historyczny i publicystyczno-medialny trwa do dziś. Na powyższe i szereg innych pytań znajdzie Czytelnik odpowiedź w prezentowanej pracy.

W Dwudziestoleciu kobiet zostały nakreślone zostały portrety dziesięciu Polek, z których żadnej nie sposób zaliczyć do przeciętnych i pozbawionych koloru. Choć różnią się wiekiem, to jednak kluczowa część ich życiowych doświadczeń przypada na ten sam szczególny, choć jakże krótki czas międzywojnia. Część bohaterek książki jest nadal żywo obecna w historii polskiej kultury. Wiele pozostawiło po sobie bogaty materiał biograficzny – pamiętniki, wspomnienia, dokumenty, obfitą korespondencję, wzmianki prasowe. Dla innych los był zdecydowanie mniej łaskawy i trudno dziś odtworzyć w sposób w pełni zadowalający naszą ciekawość ich fascynujące i często zawikłane życiorysy. Niestety pamięć o nich, choć odegrały niemałą rolę nie tylko w „kobiecym świecie”, powoli zamiera, Dwudziestolecie kobiet przywołuje je zatem tym chętniej.

„Książkę prof. Szymona Rudnickiego uważam za bardzo ważną w ramach badań nad II Rzeczpospolitą, zauważam jednocześnie, że w ostatnich latach niewiele wartościowych prac o tej państwowości się publikuje, co sprzyja szkodliwej mitologizacji lub po prostu niewiedzy i umożliwia kreowanie absurdalnych tez i poglądów w publicystyce i przestrzeni publicznej. Jest to więc też książka istotna jako kompendium wiedzy dotyczące współcześnie używanych nawiązań i zapożyczeń, które znamionują powrót do pokus totalitarnych”.
Prof. Andrzej Friszke

„Wydanie książki profesora Szymona Rudnickiego jest nie tylko uzasadnione i potrzebne, ale jest wręcz koniecznością. Po jej lekturze nie będzie się można już tłumaczyć nieznajomością faktów, historii czy stojących za członkami radykalnych ugrupowań nacjonalistycznych inspiracji ideologicznych. […] Pisarstwo Szymona Rudnickiego wyróżnia się solidną podstawą źródłową i wyważonymi ocenami, co wcale nie oznacza, że Autor stroni od wyrażenia własnego zdania. […] Interesują go przede wszystkim historyczne źródła opisywanej historii, które tropi z dociekliwością godną detektywa i zawsze stara się zrozumieć motywy ludzkich wyborów, nawet jeśli bywają to wybory kontrowersyjne, a nawet zbrodnicze. Jednak w zdecydowanej większości omawianych wydarzeń, faktów i osób ostateczną ocenę pozostawia czytelnikowi”.
Prof. Stanisław Obirek

Jak istnieją prawa ekonomiczne, jak istnieje prawo popytu i podaży, tak istnieje prawo rządzące polityką polską. Znaczenie polityczne Polski jest funkcją stosunków rosyjsko-niemieckich. Z chwilą, kiedy te stosunki są złe, znaczenie Polski urasta, Polska odzyskuje polityczną samodzielność. Kiedy stosunki rosyjsko-niemieckie naprawiają się, samodzielność polityki polskiej pada. W chwili niemiecko-rosyjskiej politycznej jedności działania – niepodległość Polski zamiera.

Rozbiory Polski poprzedzone były chwilą odrodzenia narodowego. Sejm Czteroletni, zwany Wielkim, zawarł przymierze zaczepno-odporne z Prusami, skierowane przeciw Rosji. Sejm ten potrafił stworzyć wojsko, skarb, przeprowadzić wielkie reformy ustrojowe i społeczne. Prusy żądają od Polski w zamian za przymierze antyrosyjskie Gdańska i Torunia. Polska odmawia. Prusy zdradzają nas, układają się z Rosją, która druzgocze Polskę, dzieląc się jej terytorium z Prusami i Austrią. Historia ta dość dokładnie przypomina ostatnią historię sprzed 1 września 1939 roku.

Stanisław Cat-Mackiewicz


Historia… przyciągała i może przyciągać nadal barwnością narracji, nagromadzeniem trafnie dobranego materiału anegdotycznego, sugestywnością sądów, plastycznością opisów, umiejętnością prostego, przekonującego wyjaśniania nawet skomplikowanych procesów historycznych. Trudno sobie wyobrazić, że ktokolwiek, kto interesuje się dziejami II Rzeczypospolitej, mógłby do niej nie sięgnąć.

prof. Czesław Brzoza


Recenzje:

Dajcie tę książkę komuś, kto uważa, że historia to najnudniejsza rzecz pod słońcem. Jest szansa, że zmieni zdanie.

Krzysztof Niewiadomski, Histmag.org
(Stanisław Cat-Mackiewicz - „Historia Polski”)

Okres autonomii galicyjskiej był dla Nowego Sącza czasem wielkiego skoku cywilizacyjnego. Dzięki polityce państwowej i samorządowej miasto rozwijało swoją infrastrukturę,
a katalizatorem przemian stała się kolej. Pęd ku nowoczesności trwał do wybuchu I wojny światowej, to była prawdziwa „belle epoque” miasta. Po 1918 r., w odrodzonej Polsce, sądeczanie musieli stawić czoła wielu problemom z jakimi wcześniej się nie spotykali.
Wszystkie opisane w książce zjawiska społeczne sprowadzają się do pytania, czy mieszczanie sądeccy i ich miasto byli nowocześni, a może zacofani?
***
Autor przedstawia fakty i dane historyczne, próbując zarysować portret socjologiczny mieszczan w dwóch epokach: zaborów i międzywojnia. Wnikliwy czytelnik znajdzie odniesienia do współczesnych czasów, odkryje źródła kształtujące dzisiejszy obraz Nowego Sącza i mentalność jego mieszkańców.