Słowacja Dzieje obojętności

„Bukareszt jest jak wrzątek albo kipiel, wzburzony i zmętniały. Atrybuty miasta: czarne kłęby przewodów na słupach jak gniazda porzucone przez ptaki, atmosfera rozkopania i prowizorki obok bankietów w sklepowych witrynach, przeszywający zapach lip i rozgniecionych winogron. Elegancja architektury z zamierzchłego świata. Stukot rozchybotanych tramwajów, klaksony rozwścieczonych taksówek na sekundę przed stłuczką. Zaśpiew cygańskich dzieci i staruszek włóczących się w pobliżu niezliczonych kwiaciarni, które prowadzą matki tych dzieci i córki tych staruszek. Wszędzie psy jak czarne i szare tobołki porzucone przez kogoś, kto bardzo się spieszył.”

Zapytałam przyjaciół, co jest pięknego w Bukareszcie. Odpowiedzieli:

Bukareszt jest jak ciastko kupowane w niedzielę, niby czekoladowe i słodkie, ale z gorzką polewą. Nie znajdzie się tu łatwego piękna.

Bezwstyd, histeria stylu, fasadowość. Przy Bukareszcie każde europejskie miasto wydaje się tak statyczne, że aż nudne.

Dostałam też zdjęcie: nogi w czarnych rajtuzach i kolorowych skarpetkach, wetknięte do plastikowego kosza. Nurkujący manekin, który chce się utopić w śmieciach. I dopisek: „Trzeba na siłę wymyślać, co jest w Bukareszcie pięknego, a po wyjeździe i tak się umiera z tęsknoty”.

Małgorzata Rejmer

"Bycie Środkowoeuropejczykiem to nie obywatelstwo, ale światopogląd" – pisał György Konrád. Jak Europę Środkową może widzieć czeski dziennikarz? Czeskie sny nie są ani reportażem ani powieścią – to rodzaj historycznego eseju, w którym Pavel Kosatík zmaga się z czeskimi lękami i nadziejami. Inne, nieznane dotąd w Polsce, spojrzenie na Czechy i Czechów – z ich własnej perspektywy. To także inwentarz sąsiedzkich relacji, dowód na to, że geograficzna bliskość bywa tym, co najtrwalej nas od siebie oddala. To metaforyczne przeglądanie się w lustrze jest jednocześnie próbą rewizji narosłych przez lata stereotypów i dowodem ogromnej odwagi, niezbędnej do ich odkrycia. Eseistyka Kosatíka jest świeża, miejscami także niewygodna, ale przez to – prowokująca do spojrzenia na samych siebie z dystansu. Na potrzeby polskiego wydania Czeskich snów autor dopisał dodatkowy rozdział o relacjach polsko-czeskich pt. Sen o Polsce.

W XII wieku kapłani Światowida uciekli przed chrześcijańskimi krzyżami na wschód. Schronili się nad Świtezią i tak pogańskie pomieszało się z chrześcijańskim – i miesza się do dziś. Miesza się też to, co było, z tym, co jest. Świętą wodę dowożą w cysternach, szeptuchy, chociaż używają telefonów komórkowych, od setek lat leczą tymi samymi metodami i nawet ludzie z miasta darzą je szacunkiem, a prosty człowiek na równi z mińskim intelektualistą zdają się żyć na pograniczu świata baśni, niewidocznych sił i namacalnej rzeczywistości. Woda i ziemia przykryły wprawdzie przeszłość, ale wciąż pamięta się i mówi o zalanych miastach, wioskach i podziemnych korytarzach. Obok tego, gdzieś po drodze działa się historia. Mongołowie, Rosjanie, bieżeńcy, Sowieci. Wszystko przeszło, ale i ciągle jakoś jest. Mateusz Marczewski wędruje po kraju żyjącym na granicy jawy i snu i niczym kronikarz zapisuje świat, który znika.

„Pochylmy się nad wodą tych kolistych jezior. Zobaczymy w niej dziwną, umykającą twarz Białorusi. A obok swoje własne odbicie. Patrzą na siebie czy są odwrócone? Intrygująca książka.” Małgorzata Szejnert

Nostalgia ma na Dolnym Śląsku inny niż gdzie indziej wymiar – jest chęcią poznania przeszłości, w której nie ma wspólnych przodków dla dawnych i współczesnych mieszkańców, powodowana jest też silnym pragnieniem zachowania ciągłości kulturowej. Dla obecnych mieszkańców kraina ta pozostaje nadal niepoznana do końca, a jej historia, wielka i mała, jest ciągle przedmiotem zainteresowania. Dlatego tak ciekawe dla współczesnych są wszystkie ślady przeszłości – krajobrazy, budowle, ludzie uchwyceni na zdjęciach podczas codziennej pracy.
Fotografie z okresu międzywojennego pozwalają na ożywienie tych miejsc i lepsze zrozumienie krainy, w której żyją współcześni Dolnoślązacy.

„Szkoła klasztorna” to olśniewający literacki debiut (1968) Barbary Frischmuth. Autobiograficzna relacja autorki, przez cztery lata uczennicy katolickiej szkoły dla dziewcząt w Gmunden jest opowieścią o autorytarnym wychowaniu w opresyjnej instytucji, którego celem jest pozbawienie uczennic wszelkiej indywidualności, elementarnej wolności myślenia, odczuwania i działania. Szkoła i internat prowadzone przez siostry zakonne to miejsce totalnej kontroli, surowych reguł i dyscypliny. To świat zakazów i ograniczeń, ciasny i odizolowany od rzeczywistości na zewnątrz. W szkole klasztornej tępi się wszelką indywidualność, narzucając prymat konfesyjnej wspólnoty i bezwzględnego podporządkowania się jej wymogom. Tępi się także nawiązywanie wszelkich bliższych związków między dziewczynkami, ich potrzebę bliskości i sympatii, niepokoje wieku dojrzewania i seksualność.

Aleksander Łukaszenka, prezydent Białorusi, nazywany „ostatnim dyktatorem Europy”, konsekwentnie kreuje swój wizerunek najlepszego przyjaciela Chin w Europie. W jakich okolicznościach i kiedy zrodził się pomysł tej egzotycznej zażyłości? Jakie korzyści ze współpracy czerpią dwa, jakże odmienne, kraje o nieporównywalnym potencjale politycznym i gospodarczym? Na ile wreszcie sprawnie funkcjonuje współpraca Pekinu z Mińskiem?
Czy mowa o książce z dziedziny politologii? Nie, to temat nowej, barwnej, reporterskiej opowieści Marcina Sawickiego, autora Pestek winorośli i trzech jabłek. Reportaży z podróży do Gruzji i Armenii i Morza światła. Opowieści tadżyckich.
Sawicki, podróżując po Białorusi „chińskim szlakiem”, obserwuje, jak kształtują się kontakty białorusko-chińskie na poziomie relacji międzyludzkich. Jedzie między innymi do Dobruszu, prowincjonalnego miasteczka, gdzie w 2015 roku doszło do dramatycznego protestu chińskich robotników. W Mińsku słucha opowieści o trudnej miłości Chinki do Białorusina, tam poznaje historię Chińczyka - wokalisty stołecznego zespołu folkowego „Tutejsza Szlachta”. W swojej podróży dociera także na plac budowy Wielkiego Kamienia, „miasta przyszłości”, flagowego chińsko-białoruskiego przedsięwzięcia infrastrukturalnego na „nowym jedwabnym szlaku”. W Witebsku Sawicki poszukuje śladów chińskich komunistów, uczestników antyfaszystowskiego ruchu oporu. W efekcie otrzymujemy barwny obraz Białorusinów i Białorusi widzianej z nietypowej, bo dalekowschodniej perspektywy.
Warto poznawać chiński punkt widzenia, bo Państwo Środka odgrywać będzie coraz większą rolę w świecie. Warto przyglądać się Białorusinom, bliskim nam geograficznie i kulturowo sąsiadom. Reportaż Marcina Sawickiego jest dobrym punktem wyjścia do postawienia sobie pytań: co dalej? Parafrazując bowiem Stanisława Wyspiańskiego, wygląda na to, że Chińczycy w Europie trzymają się coraz mocniej, pytanie tylko, co z tego wynika dla Europy…