„Studia Politicae Universitatis Silesiensis”. T. 18

Jerzy Giedroyc miał dwie pasje – politykę i historię. Przez ponad pół wieku konsekwentnie realizował własną politykę historyczną. Jego działalność w tym zakresie zmierzała do gruntownej rewizji historycznego imaginarium Polaków. W najogólniejszym sensie, dążenie to wyrastało z doświadczeń II Rzeczypospolitej i bolesnej lekcji II wojny światowej. Społeczną funkcję wiedzy o przeszłości Jerzy Giedroyc rozumiał jako krytyczny, wielogłosowy i wolny od wszelkich tematów tabu namysł nad przeszłością Polski, jej relacjami z sąsiadami oraz miejscem w Europie. Chciał, aby była to refleksja wolna od wszelkich „fanatyzmów narodowych, klasowych, rasowych, religijnych, obyczajowych”.
Prezentowana Czytelnikowi trzytomowa edycja korespondencji Jerzego Giedroycia z badaczami przeszłości i jej bohaterami została przygotowana w ramach projektu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki „Jerzy Giedroyc, historycy i świadkowie historii”. Składające się na nią listy z zasobu Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu nie były dotychczas publikowane. Zawierają nie tylko mniej lub bardziej poufne glosy do historiograficznych debat toczonych na łamach „Kultury” i „Zeszytów Historycznych”, zaprezentowanych przez edytorów w tomie W poszukiwaniu innej historii. Antologia tekstów opublikowanych na łamach periodyków Instytutu Literackiego w Paryżu (WUŁ, 2015). Odnaleźć w nich można również wiele nieznanych, a nawet sensacyjnych informacji o działalności krajowych i emigracyjnych placówek naukowych, warunkach życia i specyfice pracy dziejopisarzy oraz świadków historii, wreszcie o kulisach wydarzeń politycznych, społecznych i kulturalnych, których jedni i drudzy byli uczestnikami.

Podpisany 17 czerwca 1991 r. Traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy zakończył okres ustanawiania podstaw dla bilateralnych stosunków polsko-niemieckich. Nieprzypadkowo jego polityczne znaczenie mierzone jest wagą francusko-niemieckiego Traktatu Elizejskiego (podpisanego 22 stycznia 1963 r.). „Duży” Traktat pozostaje symbolem dobrego sąsiedztwa polsko-niemieckiego. Zadaniem niniejszej książki nie jest analizowanie i poddanie ocenie realizacji programu sformułowanego w „dużym” Traktacie. Autorzy poszczególnych rozdziałów koncentrowali się raczej na uwarunkowaniach historycznych i politycznych, które doprowadziły do jego podpisania oraz na roli Traktatu w konsolidowaniu nowych kierunków w polityce zagranicznej niepodległej Polski po 1989 r. Z tego punktu widzenia należy podkreślić znaczenie Traktatu w zapewnieniu stabilnego, polityczno-prawnego miejsca Polski na mapie Europy w okresie wielkich zmian politycznych, w toku których zmienili się wszyscy sąsiedzi Polski.

„Duży” Traktat pozostaje symbolem dobrego sąsiedztwa polsko-niemieckiego. Dzięki potwierdzonym i ustanowionym w tym Traktacie możliwościom, sąsiedztwo polsko-niemieckie wypełnione zostało treścią intensywnych relacji gospodarczych i siecią powiązań społecznych. Sąsiedztwo to ujęte zostało w mocne ramy wynikające z członkostwa w Unii Europejskiej, które chroni i gwarantuje status podmiotów gospodarczych i prawa obywateli Unii. Dobre sąsiedztwo polsko-niemieckie stało się „odporne” na zawirowania polityczne oraz na próby wykorzystania starych resentymentów dla doraźnych celów politycznych. Świadczy to o rzeczywistym dorobku ostatnich trzydziestu lat sąsiedztwa polsko-niemieckiego oraz o znaczeniu „dużego” Traktatu.

Publikacja jest próbą ukazania różnych oblicz i form wpływu politycznego oraz władzy. Autorzy artykułów reprezentują różne pokolenia, doświadczenia i podejścia badawcze.

Wpływ, obok takich terminów jak: władza, kontrola i przymus, posiada kluczowe znaczenie w leksykonie pojęć stosowanych przez analityków polityki. Termin „wpływ” odnosimy do jednostkowych lub grupowych relacji między ludźmi, choć w języku potocznym znajdziemy konstrukcje wskazujące możliwość wpływu na naturę, zwierzęta czy też odwrotnie zjawisk naturalnych na ludzi i funkcjonowanie różnych sfer życia społecznego. Wpływ polityczny to szczególny typ wpływu społecznego, który – w myśl jednej z wpływowych koncepcji – oznacza zdolność skutecznego oddziaływania na wielkie podmioty społeczne takie jak: różne grupy, czy wspólnoty, w tym narodowe, ale i całe państwa oraz kształtowania relacji między nimi. Tak, jak polityki nie możemy sprowadzić jedynie do walki władzę, tak wpływu tylko do „miękkiego” oddziaływania na innych. Władza polityczna, a zwłaszcza władza państwowa jako szczególny rodzaju wpływu dysponuje oprócz perswazji i manipulacji również innymi środkami, w tym siłowymi takimi jak: przymus i przemoc, służącymi do skutecznego nakłaniania innych do postępowania zgodnego wolą rządzących albo wręcz narzucenia tej woli w sytuacji oporu.

Monografia poświęcona jest zagadnieniom związanym z formami dystrybucji wpływu i władzy w sieci relacji składających się na polityczną sferę życia społecznego. Są to interesujące i bardzo ważne problemy badawcze, integralnie wkomponowane w zakres dyscyplinarny nauk o polityce i administracji a także dyscyplin pokrewnych. Całościowo ujęta problematyka książki ma jednak charakter interdyscyplinarny. Z tego punktu widzenia dużym atutem opracowania jest fakt, że politologiczna perspektywa jest tu wzbogacona, uzupełniona czy wspierana o ustalenia socjologiczne, założenia psychologiczne, retrospektywne zapisy historyków czy odniesienia do ekonomicznych modeli i filozoficznych spekulacji. Warte podkreślenia jest, że duża część tekstów reprezentuje podejścia analityczno–problemowe, co jest bardzo istotną zaletą opracowania. W obecnych czasach, gdy dostęp do internetowych zasobów wiedzy ma charakter nieskrępowany i powszechny, treści deskryptywne często mają charakter odtwórczy, co najwyżej inwentaryzujący, a znacznie rzadziej syntetyzujący wiedzę faktograficzną. W tym kontekście grono czytelników zainteresowanych opracowaniem może obejmować zarówno studentów poszukujących pomocy dydaktycznej, pracowników naukowych szukających źródeł dla swoich badań, jak i do mniej wyrobionych czytelników wzbogacających własne zasoby erudycyjne. W konsekwencji zbiór może mieć w dużym stopniu charakter uniwersalny.

Tytułowy problem recenzowanej monografii – bezpieczeństwo Europy Środkowo-Wschodniej w perspektywie narodowej i międzynarodowej ma obecnie ważne znaczenie zarówno naukowe jak i praktyczne. W świetle dominujących opracowań i analiz recenzowana praca stanowi oczekiwane i interesujące uzupełnienie prezentujące interdyscyplinarne ujęcie tematu. Wzbogaceniem jest spojrzenie na temat przez pryzmat nowych, dynamicznych zjawisk i procesów zachodzących w regionie, jego bezpośrednim sąsiedztwie i działaniach mocarstw, organizacji międzynarodowych. Dominujące jest ujęcie z perspektywy nauk o bezpieczeństwie.
Z recenzji prof. dr. hab. Waldemara Kaczmarka

Wiesław Śmiałek – doktor nauk humanistycznych, specjalność: bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe. Absolwent akademii wojskowych, studiów podyplomowych i kursów specjalistycznych z zakresu bezpieczeństwa międzynarodowego, m.in. The Naval Justice School – Szkoła Sprawiedliwości Marynarki Wojennej USA; The NATO School – SHAPE – Szkoła Kwatery Głównej Połączonych Sił Zbrojnych NATO w Europie – Oberammergau (Niemcy). Adiunkt na Wydziale Bezpieczeństwa, Logistyki i Zarządzania Wojskowej Akademii Technicznej. Doświadczenie naukowo-dydaktyczne: nauczyciel akademicki na Wydziale Strategiczno-Obronnym Akademii Obrony Narodowej Krajowej Szkoły Administracji Publicznej oraz na Uniwersytecie Warszawskim (ISM). Autor i redaktor naukowy ponad stu publikacji polsko- i obcojęzycznych. Promotor ponad dwustu prac magisterskich i licencjackich. Uczestnik ponad 15 programów naukowo-badawczych międzynarodowych (NATO, V4, Austria, Czechy), międzyresortowych, resortowych i uczelnianych. Zainteresowania naukowo-dydaktyczne: bezpieczeństwo międzynarodowe (Europa i Azja), polityka zagraniczna i bezpieczeństwa RP, teoria konfliktów i wojen, siły zbrojne w państwie.

Łukasz Kominek – absolwent Wydziału Cybernetyki Wojskowej Akademii Technicznej im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie, członek Stowarzyszenia Euroatlantyckiego SEA, Przewodniczący Zarządu Koła Naukowego Bezpieczeństwa Narodowego Wojskowej Akademii Technicznej oraz Samorządu Doktorantów Wojskowej Akademii Technicznej. Doświadczenie zawodowe zdobywał w licznych instytucjach bezpieczeństwa. Doktorant w dyscyplinie nauki o bezpieczeństwie na Wojskowej Akademii Technicznej. Zainteresowania badawcze koncentrują się przede wszystkim na tematyce bezpieczeństwa azjatyckiego, geopolityki, geostrategii, stosunkach międzynarodowych, wojskowości, szeroko rozumianym bezpieczeństwie i historii.

Olivér Balogh – absolwent Wydziału Cybernetyki Wojskowej Akademii Technicznej im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie. Stypendysta Rządu Rzeczpospolitej Polskiej. Doktorant w dyscyplinie nauki

Sposób pojmowania bezpieczeństwa wewnętrznego w czasach współczesnych, czyli w okresie pozimnowojennym, zdecydowanie różni się od rozumienia tej kategorii w okresie wcześniejszym. Do jakościowej zmiany w rozumieniu bezpieczeństwa wewnętrznego przyczynia się bowiem wiele czynników o charakterze wewnątrzpaństwowym, jak również – paradoksalnie – międzynarodowym. Z drugiej strony bezpieczeństwo wewnętrzne pojmowane jest odmiennie w różnych państwach, co uwarunkowane jest ich historią i tradycją, systemem politycznym i prawnym, bieżącą polityką w sprawach wewnętrznych etc., lecz także na przykład członkostwem w organizacjach międzynarodowych.
W szczególnej sytuacji znajdują się te państwa, które są członkami Unii Europejskiej (UE), ponieważ wraz z kolejnymi rozszerzeniami tej organizacji poddawane były nasilającym się procesom integracyjnym, nowej koncepcji funkcjonowania UE, a z racji swojego członkostwa zmuszone były dokonać redefinicji przyjętych rozwiązań w sferze bezpieczeństwa wewnętrznego pod kątem ich dopasowania do rozwiązań wspólnotowych. Inną, niezwykle ważną okolicznością, która dziś również wpływa na zmianę w rozumieniu bezpieczeństwa wewnętrznego, jest rozkwit tzw. alternatywnych koncepcji bezpieczeństwa, które odchodzą od tradycyjnego państwowocentrycznego paradygmatu bezpieczeństwa na rzecz uczynienia jego podmiotem ekosystemu (bezpieczeństwo ekologiczne), grup społecznych (bezpieczeństwo kulturowe) czy wreszcie człowieka (human security, czyli bezpieczeństwo jednostki ludzkiej, inaczej ludzkie, człowieka). To właśnie human security zyskało popularność, początkowo zwłaszcza w łonie Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), a obecnie także w Unii Europejskiej, która kształtuje własne podejście do bezpieczeństwa wewnętrznego, a tym samym wywiera wpływ na rozwiązania przyjmowane w tym zakresie przez państwa członkowskie.

Publikacja powstała we współpracy z Instytutem Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Niniejsza publikacja jest zestawieniem bibliograficznym źródłowych materiałów prasowych w języku polskim, publikowanych w formie drukowanej, dotyczących rewolucyjnych wydarzeń na Ukrainie począwszy od 21 listopada 2013 r., skończywszy na dniu 22 marca 2014 r. Pozycja została opracowana w ramach międzynarodowego programu naukowo-wydawniczego EuroMajdan 2013–2014, realizowanego w Ośrodku Studiów Strategicznych Europejskiego Centrum Analiz Geopolitycznych.