Waleria, czyli listy Gustava de Linar do Ernesta de G…

Korespondencja między Romanem Witoldem Ingardenem a Kazimierzem Twardowskim stanowi szczególny rodzaj uprawianej przez nich epistolografii. W tym przypadku jest to sztuka nie tylko pięknej kaligrafii, lecz umiejętność i potrzeba wymiany stosownej w danej chwili informacji, zgodnej z obyczajami panującymi w tamtym czasie oraz środowisku naukowym Lwowa, Getyngi, Fryburga, Warszawy, Torunia, Lublina i wielu innych miejsc. List pełnił wówczas swoją niezwykle ważną funkcję informacyjną. Odgrywał znacznie większą rolę komunikacyjną niż dzisiaj. Był miejscem wyrażania poglądów, prowadzenia dyskusji, sporów filozoficznych, załatwiania stosownych próśb, a wiele z nich można uznać za dzieła z pogranicza filozofii i literatury. (…) Epistolografia Ingardena i Twardowskiego ujawnia istotne sprawy naukowe, organizacyjne, dydaktyczne, warsztatowe, a także te dotyczące wydarzeń związanych z życiem codziennym. Mieści w sobie także coś więcej, a mianowicie charakterystyczną i jedyną w swoim rodzaju relację, którą stworzył mistrz, nauczyciel i uczeń. Mistrzem młodego Ingardena był bez wątpienia Profesor Edmund Husserl. Było tak, jak pisał on w jednym ze swoich listów do Ingardena: „Niech Pan pozdrowi ode mnie serdecznie Profesora Twardowskiego. Wierzę, że znajdzie Pan z nim łatwo platformę porozumienia. Pan jest wszakże wnukiem Brentany, on zaś jego bezpośrednim uczniem”. Co ciekawe, relacja ta nigdy nie uległa zmianie. Profesor Husserl był dla Ingardena mentorem i powiernikiem wszelkich jego planów naukowych. Spełniał jednocześnie rolę nauczyciela i doradcy, wysyłającego swego ucznia w świat po sławę. Kim natomiast był dla niego Profesor Twardowski? Wysyłał młodego studenta pierwszego roku filozofii we Lwowie w podróż w nieznany świat wielkiej filozofii w poszukiwaniu złotego runa fenomenologii do Getyngi. Posyłał go tam w celu studiowania prawdziwej filozofii u najlepszego znawcy problemu.

(fragment Wstępu redaktorów)

Jest to zaledwie nikły szczątek niezmiernie obfitych zbiorów epistolograficznych, które bezpowrotnie zaginęły, a które Schulz pieczołowicie przez całe lata segregował i gromadził. Zachowana resztka nie daje o tej kolekcji wyobrażenia, ale przez sam fakt przetrwania jest szczególnie cenna jako niemal symboliczny ślad po masowej egzekucji ludzi i pamiątek po nich. Te listy, które udało się w ciągu kilkudziesięciu lat odnaleźć, stanowią nie tylko zbiór epistolarny, ale przede wszystkim cząstkową autobiografię pisarza, istotny przyczynek do jego życiorysu, którego liczne ślady zatarł czas, a świadkowie w ogromnej większości zginęli.

Niejeden artysta słowa debiutujący na przełomie XIX i XX wieku pozazdrościłby startu literackiego Władysławowi Orkanowi. Gdy w 1898 roku ukazały się drukiem jego NOWELE, poprzedziła je PRZEDMOWA cieszącego się wówczas powszechnym uznaniem Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Dwa lata później w księgarniach pojawiły się: powieść KOMORNICY oraz NAD URWISKIEM. SZKICE I OBRAZKI, a w kolejnych latach powieści W ROZTOKACH i POMÓR. Równolegle czytelnik z przełomu wieków mógł zapoznać się z twórczością poetycką Orkana oraz jego dramatami. Lata 1862-1910 były więc dla gorczańskiego artysty okresem płodnym w dokonania literackie; na jego twórczości powstałej przed I wojną światową skupia też przede wszystkim swą uwagę krytyka literacka.

Ze Wstępu

Niejeden artysta słowa debiutujący na przełomie XIX i XX wieku pozazdrościłby startu literackiego Władysławowi Orkanowi. Gdy w 1898 roku ukazały się drukiem jego NOWELE, poprzedziła je PRZEDMOWA cieszącego się wówczas powszechnym uznaniem Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Dwa lata później w księgarniach pojawiły się: powieść KOMORNICY oraz NAD URWISKIEM. SZKICE I OBRAZKI, a w kolejnych latach powieści W ROZTOKACH i POMÓR. Równolegle czytelnik z przełomu wieków mógł zapoznać się z twórczością poetycką Orkana oraz jego dramatami. Lata 1862-1910 były więc dla gorczańskiego artysty okresem płodnym w dokonania literackie; na jego twórczości powstałej przed I wojną światową skupia też przede wszystkim swą uwagę krytyka literacka.

Ze Wstępu

"We wszystkich kieszeniach powtykane mam kartki z zaczętymi listami. Zatarte i pisane ołówkiem, i nieczytelne nawet dla mnie. Nie wiem, jak siebie zobowiązać, jak siebie zakląć, że zaczęty, pisany z tak wielkiej wewnętrznej potrzeby – wyślę."

Ludwik Hering, 1952


"Patrzę na świat, przedmioty i na ludzi i maluję nie to, na co patrzę, bo patrzę na wszystko, ale co nagle w i d z ę jakby zupełnie bezrozumnie innym spojrzeniem."

Józef Czapski, Noc Noworoczna 1979

Wojna rosyjsko-japońska tocząca się w latach 1904–1905 doczekała się niewielu, w porównaniu do innych konfliktów zbrojnych, opracowań w języku polskim. Trudno się temu dziwić. Ponad sto lat wcześniej Polska zniknęła z mapy Europy. Ziemie polskie były pod panowaniem trzech zaborców: Austrii, Prus i Rosji. W przypadku konfliktu zbrojnego któregoś z tych państw jego poddani byli wysyłani na front. Polacy kilkakrotnie walczyli w innych armiach, na przykład pod wodzą Napoleona, mając nadzieję na wyzwolenie ojczyzny. Wojna, która wybuchła między Rosją a Japonią w 1904 roku, nie niosła dla Polaków żadnej nadziei na niepodległość, mimo iż dała asumpt do ruchów rewolucyjnych i niepodległościowych. Nie powinniśmy jednak zapominać o dziesiątkach tysięcy zabitych i setkach tysięcy rannych Polaków, którzy brali udział w tej wojnie wysyłani na nią pod przymusem. Może warto przypomnieć, że wzgórza Mandżurii były największym polskim cmentarzem wojennym na Dalekim Wschodzie.

Mając do dyspozycji niepowtarzalne źródło, jakim są dotychczas niepublikowane listy mojego dziadka – Antoniego Fabiana Boglewskiego – jadącego eszelonem do Chin na front wojny między Rosją a Japonią, postanowiłam wykorzystać je do napisania niniejszej pracy. Listy te zawierają wiele cennych informacji, które wzbogacają naszą wiedzę o Rosji przełomu XIX i XX wieku, a przede wszystkim obrazują sytuację Polaków służących w carskiej armii rosyjskiej.

Autor listów jadąc transportem wojskowym do Mandżurii, na terenie której toczyła się wojna rosyjsko-japońska (1904–1905), pisał listy do żony, matki i rodzeństwa. Wysyłał je co kilka dni. Listów tych było czterdzieści.