Wariat na wolności. Autobiografia

W naszych środowiskach naukowych dominuje pogląd, jakoby wpływ psychoanalizy na polską naukę i literaturę w okresie międzywojnia zaznaczył się bardzo słabo. W książce tej wykazuję, że jest to typowy przesąd, utrzymujący się po dziś dzień siłą inercji, którego podstawą był brak solidnych badań w tym zakresie. Omawiam w niej szereg interesujących artykułów i książek autorów inspirujących się teoriami Freuda i Adlera, opublikowanych w latach 1918–1939. O wielu z tych prac nikt do tej pory nie pisał – jak m.in. o rozprawach Bornsztajna, Bychowskiego i Bilikiewicza o kobiecej seksualności, artykule Bychowskiego o antysemityzmie i o jego książce Metaphysik und Schizophrenie czy o artykułach Mateckiego o pacjentach-chasydach i freudowskim pojęciu popędu śmierci. Inne prace, znane już polskiemu czytelnikowi z rozpraw Bartłomieja Dobroczyńskiego czy Leny Magnone, zostały poddane daleko idącej reinterpretacji. Omawiając dorobek czołowych rodzimych przedstawicieli nurtu w psychiatrii i psychoterapii, pedagogice i literaturoznawstwie, gdzie zaznaczył się on najwyraźniej, wskazuję na istotną rolę, jaką odegrały w nim inspiracje psychoanalityczne. Kładę w książce nacisk na podejmowane przez zwolenników nurtu roszczenia emancypacyjne w odniesieniu do tradycyjnych form społecznego samorozumienia.
Wskazuję na rysujące się w ich pracach nowe podejście do kwestii związanych z seksualnością, do przejawów popędu agresji w postaci ksenofobii i antysemityzmu, na promowanie nowatorskich, mniej represyjnych niż tradycyjne, modeli wychowania dzieci, na nowe modele interpretacji dzieł literackich itp. Jakkolwiek we wszystkich wspomnianych dyscyplinach naukowych nurt psychoanalityczny nie był dominujący, to jednak wyraźnie zaznaczył w nich swoją obecność. Teoriami Freuda, Adlera i Junga inspirowali się u nas głównie badacze i lekarze pochodzenia żydowskiego, niestety niemal wszyscy z nich zostali wymordowani w czasach Zagłady. Nielicznym tylko udało się wyemigrować (Bychowski, Segal) lub szczęśliwie ocaleć (Markuszewicz, Bornsztajn). W rezultacie od 1945 roku nurt psychoanalityczny przestał istnieć w naszej nauce i w praktyce klinicznej aż po lata 60.
Omawiając i interpretując w książce najciekawsze rozprawy czołowych przedstawicieli nurtu, wykazuję, jak dalece są one w wielu aspektach aktualne. Wychodzą w zdumiewający sposób naprzeciw problemom czasu dzisiejszego, stanowiąc dla nas często prawdziwe wyzwanie. Odczytując je dzisiaj na nowo, ma się nieodparte wrażenie, że obcuje się z żywą, przemawiającą wieloma głosami tradycją.

Książka stanowi gruntowną analizę Jungowskiej koncepcji archetypów, opartą na rzetelnym studium oryginalnego tekstu twórcy psychologii analitycznej. Pojęcie archetypu ma zasadniczą wartość dla rozwoju współczesnej psychologii głębi, psychologii religii, psychologii kultury, teorii psychoterapii; znajduje coraz szersze zastosowanie w antropologii, filozofii, wiedzy o kulturze. Teoria archetypów otwiera przed współczesną wiedza o człowieku nowe horyzonty badawcze (uniwersalny wymiar kultury, nieświadomość zbiorowa, świat wyobraźni, duchowe przesłanie sztuki i religii, rola symboli, mitów marzeń sennych). Podstawy psychologii archetypów zaprezentowane w tej książce to niezwykle cenny wkład w dialog polskiej myśli psychologicznej i filozoficznej inspirowanej dziełem Junga, jednego z najwybitniejszych psychologów dwudziestego wieku. Według Junga pojęcie archetypu nie jest wyłącznie jego wynalazkiem, lecz posiada bardzo długą historię. Można je bowiem spotkać zarówno u teologów wczesnochrześcijańskich, jak i w pismach filozoficznych od starożytności po oświecenie. Jung stara się ująć i opisać wszystkie wymiary ludzkiej duszy, poczynając od sfer najniższych o charakterze popędowym, przez czysto psychiczne procesy, kończąc na duchu - bo taki właśnie jest człowiek.

Duszą tłumu nie kieruje potrzeba wolności, lecz potrzeba uległości. Pragnienie posłuszeństwa każe tłumowi poddać się instynktownie każdemu, kto chce być jego panem. Pierwsza w historii nauki próba psychologicznej analizy zachowania jednostek w dużych zbiorowiskach. Le Bon dokonał klasyfikacji tłumów i poddał analizie czynniki mające wpływ na ich działanie, ukazał też znaczenie wiecowych przywódców. Autor charakteryzował tłum jako impulsywny, zmienny, drażliwy, podatny na sugestie, przesadny w emocjach i nietolerancyjny. Książka napisana w 1895 roku stała się w pewnym sensie prorocza. W następnym wieku to tłumy, masy w dużym stopniu umożliwiły przejęcie władzy m.in. Leninowi, Mussoliniemu czy Hitlerowi. Mimo upływu niemal 130 lat od czasu powstania Psychologii tłumu wiele zawartych w niej spostrzeżeń (i ostrzeżeń) pozostaje aktualnych.

Pomyłka freudowska, czyli skąd się biorą czynności pomyłkowe? W opublikowanej w 1901 roku Psychopatologii życia codziennego Freud po raz pierwszy oficjalnie użył terminu „psychoanaliza”. W rozprawie zajął się badaniem przejawów nieświadomego życia psychicznego. Opisał kluczowe elementy teorii psychoanalitycznej, takie jak nieświadomość i wyparcie. Za materiał do badań posłużyły mu „czynności pomyłkowe”, „przejęzyczenia”, „zabobony” i „błędy”. Źródłem tych pomyłek (stąd „freudowska pomyłka”), pojawiających się najczęściej w wypowiedzi, w działaniu lub zapominaniu, według Freuda są nieświadome, zablokowane motywacje, które mimowolnie wychodzą na światło dzienne.

FASCYNUJĄCA OPOWIEŚĆ O ZAPOMNIANYCH PSYCHOLOGACH Z CZASÓW WIELKIEGO KRYZYSU, KTÓRZY ZAPOCZĄTKOWALI WSPÓŁECZESNĄ NAUKĘ O ROZWOJU DZIECKA.

„Skazane na zgubę od urodzenia” – tak psycholog Harold Skeels opisał dwie małe dziewczynki z Davenport w stanie Iowa w 1934 roku. Ich IQ łącznie wyniosło zaledwie 81. Zgodnie z panującymi wówczas przekonaniami eugenicznymi, Skeels i jego współpracowniczka Marie Skodak założyli, że dziewczynki odziedziczyły niską inteligencję swoich rodziców i nie nadają się do adopcji. Dziewczynki zostały wysłane do zakładu dla „słabych na umyśle” pod opiekę „niedorozwiniętych umysłowo” kobiet. Ku zdumieniu Skeelsa i Skodak pod opieką kobiet dzieci zrobiły niebywałe postępy i ich IQ znalazło się w normie. Odkrycie, że środowisko kształtuje inteligencję dzieci, było jednym z najbardziej zaciekle kwestionowanych – Brookwood opowiada, jak do niego doszło.

Uniwersalna metoda terapeutyczna potwierdzona badaniami

Możliwość opowiedzenia o stresujących i przykrych wydarzeniach jest bardzo ważnym elementem procesu terapeutycznego. Takie założenie leży również u podstaw pisania ekspresywnego – autorskiej metody opierającej się na opisywaniu bolesnych doświadczeń przez 15-20 minut dziennie, w ciagu kolejnych dni. Jak potwierdzają badania, pisanie o problematycznych sytuacjach prowadzi do wyraźnej poprawy samopoczucia, zdrowia psychicznego i równowagi emocjonalnej, redukuje stres i pomaga w budowaniu relacji.
Książka ta stanowi dokładny opis metody terapeutycznej, wraz ze wskazówkami, jak wykorzystać ją w praktyce – zarówno samodzielnie jak i podczas pracy z pacjentem. Zebrane informacje opatrzono licznymi przykładami, przedstawiono wyniki badań oraz przebieg eksperymentów prowadzonych przez ostatnie 30 lat. Proponowane rozwiązania sprawdzają się u osób z problemami psychologicznymi, doświadczających traumy lub narażonych na stres, a także mogą stanowić element terapii lęku, depresji czy zespołu stresu pourazowego.
To doskonała pozycja dla specjalistów chcących poznać metodę pisania ekspresywnego – niezależnie od praktykowanego nurtu terapeutycznego. Dzięki przystępnemu i praktycznemu podejściu, opisaną w książce metodę może zastosować każdy, komu zależy na poprawie swojego samopoczucia i zdrowia psychicznego.

„Terapia przez pisanie to wspaniałe połączenie intrygujących przykładów z aktualną wiedzą naukową. Autorzy stawiają arcyciekawą tezę, że możemy poprawić swój ogólny stan zdrowia i samopoczucie, pisząc o dręczących nas uczuciach i doświadczeniach. Książka jest lekka i motywująca, zawiera opisy przydatnych ćwiczeń i sugestie, które pomogą ci dojść do zdrowia”.
Dr Dena Rosenbloom

„Ogromna moc wyrażania emocji to jedno z najważniejszych odkryć, jakich dokonali psychologowie. Łącząc naukową precyzję z wiedzą praktyczną, autorzy książki w przystępny sposób przedstawiają wiele wnikliwych obserwacji. Warto pisać!”
Dr Shelley E. Taylor

„Fascynująca publikacja. Uczy, że pisanie wpływa pozytywnie na układ odpornościowy i może być skutecznym elementem terapii w przypadku traum, problemów psychologicznych oraz chronicznych chorób. Jeśli chcesz pobudzić swój mózg do myślenia, oczyścić umysł lub poradzić sobie z trudnymi doświadczeniami, zajrzyj do tej książki” .
Susan M. Pollak