Wojna i pamięć nr 2/2020

Tylko prawda jest ciekawa! – twierdził Stanisław Cat-Mackiewicz i Codzienność. Sierpień–wrzesień 1944 jest tych słów znakomitym potwierdzeniem – powstanie warszawskie widziane oczyma łączniczki. Bez ocen i sądów!
„Dzidzia-Klamerka” patrzy na świat uważnie, z dystansem, czasem nawet autoironią. Ma fotograficzną pamięć i dobre pióro. Bo Teresa Sułowska-Bojarska zdobyła literackie szlify, na długo wcześniej (…), nim zdecydowała się opisać powstańczą młodość.
Jej relacja, choć spisana nie na gorąco, a wiele lat po wojnie, uderza nie tylko detalami, ale przede wszystkim przyśpieszonym, zadyszanym rytmem. Bo w sierpniu i wrześniu 1944 roku dla młodych warszawiaków czas uległ niezwykłej kondensacji. A łączniczka, której oczami oglądamy obronę „Mokotowskich Termopil”, przechodzi przyspieszony kurs życia i człowieczeństwa, w ciągu kilkudziesięciu dni dowiadując się wszystkiego o bohaterstwie i o ludzkiej podłości, o cnocie odwagi i hańbie bestialstwa. „Zdobyła przyjaciół – pisał Tomasz Merta – by zaraz ich utracić i opłakać. Doświadczyła granic ludzkiej wytrzymałości i poświęcenia. Czuła cudowny smak wolności i gorycz powtórnej niewoli”. Relacja ważna nie tylko dlatego że „Dzidzia-Klamerka” była jedyną ocalałą łączniczką mokotowskiego sztabu WSOP, ale przede wszystkim dlatego, że siłą literacką dorównuje Pamiętnikowi… Mirona Białoszewskiego. Wydanie poprawione i rozszerzone o wybór poezji Teresy Sułowskiej-Bojarskiej.

Opowieść o Irenie Sendlerowej, która dzięki wielkiej wrażliwości na ludzką krzywdę pomagała Żydom w czasie okupacji niemieckiej w okresie II wojny światowej. Zainicjowała i zorganizowała ogromną sieć pomocy, dzięki której było możliwe uratowanie przed śmiercią co najmniej 2500 dzieci z warszawskiego getta. Irena Sendlerowa jest jedną z wielu znanych z imienia osób, które z narażeniem życia ratowały Żydów. Nieznanych pozostaje rzesza Polaków, którzy nieśli pomoc Żydom, za co wielu z nich zapłaciło cenę najwyższą. Cenę życia.
Nie tylko szlachetna i godna podziwu postawa Ireny Sendlerowej zachęciła nas do przybliżenia opowieści o ratowaniu żydowskich dzieci z warszawskiego getta, lecz także kopia "łyżeczki szczęścia", która znajduje się na wystawie głównej w Muzeum II Wojny Światowej. Jest to jedyna pamiątka po żydowskich rodzicach, należąca do Elżbiety Ficowskiej uratowanej dzięki działaniom Ireny Sendlerowej.
Komiks "Irena Sendlerowa i łyżeczka życia" jest jednym z serii komiksów wydanych przez Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Chcieliśmy przybliżyć historię Polski z okresu wojny, opowiadaną przez losy ludzi, a także przedmioty, które znajdują się na wystawie głównej w naszym muzeum. - Od wydawcy

Publikacja prezentuje wyniki prac prowadzonych w ramach projektu naukowego Instytutu Pileckiego „KL Gusen jako miejsce eksterminacji Polaków”, kierowanego przez prof. Wandę Jarząbek. Historia obozu, który w powszechnej świadomości nadal pozostaje w cieniu KL Mauthausen, nie doczekała się wcześniej obszernego opracowania o charakterze monograficznym. Zgromadzony zespół autorów wypełnia tę lukę, nie tylko ukazując rozmaite aspekty życia w obozie, lecz także stawiając pytania o obecność jego historii w świadomości społecznej.

Autorzy koncentrujący się na sytuacji Polaków przebywających w Gusen wiele uwagi poświęcili strategiom służącym przetrwaniu w obozowej rzeczywistości oraz jej oswojeniu. Kluczowe okazywały się tu rozmaite formy życia kulturalnego i religijnego, a także budowanie wzajemnych relacji, opartych na powiązaniach narodowych i służących samopomocy. Ważną częścią jest tekst poświęcony rekonstrukcji składu osobowego pierwszego transportu do KL Mauthausen-Gusen i losów więźniów, którzy się w nim znaleźli. Rozważania zamykają teksty poświęcone pamięci o Gusen, jej trwałości, formie i znaczeniu w dzisiejszych czasach, zarówno dla Polaków, jak i dla Austriaków.

Zamieszczone w tomie teksty nie składają się na pełen obraz życia więźniów i działania Gusen, pozwalają jednak zrozumieć specyfikę obozu, który pozostaje jednym z symboli eksterminacji polskiej inteligencji. Przypominając jego wstrząsającą historię, autorzy wskazują także na kierunki badań, które warto i należy podjąć w przyszłości.

Nowe, rozszerzone wydanie porażającej opowieści o eksperymentach medycznych, dokonywanych na kobietach w Auschwitz.
Medycyna i fanatyzm rasowy – mało zgłębiany rozdział historii obozu Auschwitz, opowiedziany z perspektywy ofiar.
Ta historia nie została dotąd należycie zbadana i opisana. Od kwietnia 1943 roku istniał w Auschwitz blok 10, gdzie dokonywano zbrodniczych eksperymentów medycznych – na około ośmiuset kobietach rzeźnicy nazywający się lekarzami szukali najbardziej skutecznych metod sterylizacji, tak aby po wygranej wojnie uniemożliwić elementom niepożądanym na rozmnażanie. Operacje, naświetlania, toksyczne zastrzyki przeżyło trzysta kobiet. Część z nich opowiedziała autorowi, co im robiono. Kim był niesławny profesor Clauberg, „specjalista” od sterylizacji. Jak działało jego „laboratorium”. Jakie metody stosowali i co „badali” inni pseudo-lekarze. Historia ofiar, katów, sadystycznych „operacji” i codzienności obozu opisana na podstawie badań archiwalnych i rozmów z ofiarami. Lang opowiada, kim były te kobiety, co się z nimi stało, jak radziły sobie w codziennym życiu i z czym po wojnie musiały sobie radzić.
Książka Hansa-Joachima Langa to przykład wnikliwej pracy badawczej połączonej z wrażliwością niezbędną w przypadku takiego akurat tematu badań. W centrum zainteresowań naukowca jest bowiem człowiek – ten, który ma na swoich rękach krew i którzy zaprzecza etycznym zobowiązaniom wpisanym w zawód lekarza, i ten, który wrzucony w wir Wielkiego Zła, staje się w swojej bezradności i upodleniu królikiem doświadczalnym.
Bernadetta Darska, Onet.pl
Hans-Joachim Lang – (ur. 1951) – niemiecki dziennikarz, historyk i wykładowca antropologii kulturowej w Instytucie Kulturoznawczych Studiów Empirycznych na uniwersytecie w Tybindze. Jest autorem wielu artykułów i kilkukrotnie nagrodzonej książki Die Namen der Nummern, opublikowanej w 2004 roku, w której zidentyfikował wszystkie ofiary zamordowane w komorze gazowej obozu koncentracyjnego Natzweiler-Struthof dla nazistowskiego anatoma Augusta Hirta. W książce Als Christ nenne ich Siene Lügner opowiedział historię młodego księgowego z banku, Theodora Rollera, który odmówił podpisania przysięgi lojalność dla Adolfa Hitlera i pisał listy do kanclerza, wyjaśniające swoją wiarę, w konsekwencji czego został uwięziony w zakładzie psychiatrycznym.

Kiedy pisarz chce pokazać świat w krzywym zwierciadle, sięga po karykaturę czy groteskę, by uzyskać odpowiednio zniekształcony obraz. Do napisania tych opowiadań Alex Wieseltier nie potrzebował żadnych wyrafinowanych narzędzi deformacji, zrobiła to za niego historia.
Książka zawiera relacje ludzi, którzy pamiętają Zagładę bądź są potomkami jej uczestników: ofiar, sprawców, świadków. Mówią oni o dawnych wydarzeniach, o tych, którzy zginęli, o tych, którzy ocaleli, o tych, którzy z narażeniem własnego życia pomagali Żydom, ale i o tych, którzy zamykali oczy na ich piekło, donosili czy wreszcie – okradali i zabijali dawnych sąsiadów.
Autor nie kadruje panoramy postaw bohaterów pod szablon polityki historycznej czy dobrego samopoczucia, nie ocenia, nie komentuje, nie cenzuruje. Zostawia czytelnika z drastycznymi opowieściami – i z pytaniami, na które nie ma odpowiedzi.
Czy osiemdziesiąt lat po Zagładzie warto zaglądać do Krzywego zwierciadła? Czy można dziś jeszcze powiedzieć coś nowego o Holokauście? Wystarczy odwrócić pytanie: czy dziś jeszcze Holokaust mówi coś ważnego o nas? I wtedy czytać.
Izabela Fietkiewicz-Paszek

W publikacji opisano historię rozwoju, konstrukcję, wyposazenie, uzbrojenie i zastosowanie podczas II wojny światowej amerykańskich lotniskowców eskortowych typu Casablanca. Był to wyprodukowany w największej liczbie – 50 egz. - typ lotniskowców nie tylko podczas II wojny swiatowej, ale w ogóle w historii. Szczegółowo opisano historię służby i szlak bojowy jednego z lotniskowców opisywanego typu – Kitkun Bay (CVE-71). W tomiku zamieszczono szczegółowe dane teczniczne okrętu oraz jego plan w dwóch rzutach, schemat malowania, 43 zdjęcia i 3 plany.