Wojna Krótka Historia Wyd. 2024

Francuski intelektualista Alexis de Tocqueville (1805–1859), jeden z ojców założycieli współczesnej socjologii, jest znany z dwóch słynnych dzieł. Są to O demokracji w Ameryce (1835/1840, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2019) i właśnie "Dawny ustrój i Rewolucja" (1856).
Kilkadziesiąt lat po rewolucji francuskiej z 1789 roku Tocqueville zastanawia się nad przyczynami, dla których wybuchła. Z niezwykłą przenikliwością tropi w niej pozostałości ancien régime’u, a nawet średniowiecznego feudalizmu. Okazuje się, że wbrew powszechnemu przekonaniu rewolucja przejęła, a nawet wzmocniła te elementy – takie jak centralizacja władzy, ubezwłasnowolnienie obywatela itd.
Rewolucja niejako odsłoniła organiczną ułomność państwa francuskiego: niedowład tego, co dziś nazwalibyśmy społeczeństwem obywatelskim. O ile amerykańską „rewolucję” przeprowadzali wszyscy Amerykanie oddolnie, o tyle rewolucja francuska mimo chwilowego wybuchu dążeń wolnościowych była zdaniem Tocqueville’a „zamianą miejsc” klas rządzących nad głowami biernych mas.
Zgromadzony przez autora materiał faktograficzny sprzed rewolucji – który zresztą jest wartością samą w sobie i składa się na fascynujący obraz życia w tamtym okresie – ilustruje jego słynne odkrycie, że rewolucja nie wybucha w momencie najbardziej krytycznym, lecz właśnie wtedy, gdy reformy podjęte przez starą władzę są na zaawansowanym etapie. Tocqueville, jak sto lat później Hannah Arendt, jest życzliwym, choć krytycznym recenzentem obu rewolucji ze wskazaniem raczej na amerykańską.

W 323 roku p.n.e. nagle zmarł Aleksander Wielki, władca imperium macedońskiego rozciągającego się od Bałkanów przez Egipt, Bliski Wschód aż po wschodnie Indie. Do walki o schedę stanęli generałowie Aleksandra. Te zmagania przeszły do historii jako wojny diadochów (gr. następców). Wśród nich czołowe role odgrywali Eumenes z Kardii i Antygon Jednooki, obaj mistrzowie sztuki wojennej i forteli, podczas kampanii i bitew przypominający wytrawnych szachistów. Ich pojedynek zdeterminował przebieg drugiej wojny diadochów z lat 319-316 p.n.e., a jego wynik w dłuższej perspektywie przesądził o trwałym podziale imperium na kilka królestw.
Eumenes sprzymierzył się z Polyperchonem (sprawującym kuratelę nad ostatnim, nieślubnym potomkiem Wielkiego Macedończyka Aleksandrem IV) i dzięki jego pieniądzom oraz oddziałom ruszył do Persji. Zajął Babilon, Suzę i Persepolis. Do decydującej bitwy z wojskami Antygona Jednookiego doszło w 316 roku p.n.e. pod Gabiene (ok. 100 km na południowy wschód od dzisiejszego miasta Isfahan w środkowym Iranie). W niej górę wzięła jazda Antygona, która przedarła się na tyły wroga i zdobyła jego tabory. Eumenes został wydany przeciwnikom przez własnych żołnierzy i stracony, a triumfujący Antygon Jednooki stał się panem Azji.
Michał Piekarski barwnie przedstawia te wydarzenia oraz wojskowość z początku epoki hellenistycznej.

Gdy pisałem te wspomnienia Kongo nazy­wało się Zair (a w 1997 roku przywrócono krajowi dawną nazwę). Jak wiadomo, dyktatura Mobutu była „dale­ka od wzorów demokracji”. Ale olbrzymie złoża uranu, kobaltu, miedzi i diamentów nie służą czerwonemu. W jakimś tam maleńkim stopniu jest w tym i moja zasługa. Choćby całą moją działalność sprowadzić do kłucia szpilką. „Milion ukłuć szpilką i słonia zabi­je” – powiedział Mao. Niech więc każdy chwyta za szpilkę!

W Jemenie obie walczące strony dogadały się. Opuszczając ten kraj, nie wiedzieliśmy, że rokowania były prowadzone już od miesięcy. Jemen pozostał re­publiką. Ale niekomunistyczną. Na początku 1970 ro­ku wydalono „doradców” sowieckich. Zamknięto so­wiecką bazę w Al-Hudejda. W lipcu tegoż roku Jemen Północny wznowił stosunki dyplomatyczne ze Stanami Zjednoczonymi i uzyskał od nich pomoc. 300 tysięcy uchodźców z Południowego, „ludowego” Jemenu na­płynęło jeszcze tego samego roku. W 1979 roku Połud­niowy Jemen napadł na Północny, próbując go przyłączyć siłą (na wzór Korei, gdzie się to nie udało, czy też Wietnamu, gdzie, niestety, się powiodło). 300 milionów dolarów pomocy wojskowej od USA. Inwazja się zała­mała. Zamachy stanu. Kraj jest „daleki od wzorców demokracji”. Ale jest wolny. I ma przed sobą przy­szłość. I w tym jest i moja maleńka zasługa.
Rafał Gan-Ganowicz

Kondotierzy to lektura młodości. Kiedy wiele lat później Rafał został kolegą, poczytywałem to sobie za zaszczyt. Zbliżyły tatarskie korzenie, namiętność do dobrej whisky i umiejętność posługiwania się bronią. Rafał był kolorowym ptakiem, bohaterem żywcem wyjętym z powieści Sergiusza Piaseckiego, na dodatek potrafił świetnie pisać i jeszcze lepiej opowiadać. Kiedy o nim myślę – mimowolnie – staję na baczność. Gan-Ganowicz, zawadiaka i polski bohater.
Witold Gadowski

Album opisuje czyn żołnierzy ochotników w 1920 r. Porzucali oni rodziny, mury szkół, uczelnie wyższe, pracę, która zapewniała im byt, życie z dala od wojennego zgiełku, aby tylko wstąpić do wojska. Reprezentowali rozmaite klasy, grupy społeczne i zawody. Obok uczniów i harcerzy stawali do szeregu weterani wojenni, obok dzieci ulicy – wykładowcy uniwersytetów, obok robotników – twórcy kultury i sztuki. Nie kierowała nimi żądza sławy, zaszczytów, lecz umiłowanie wolności i pragnienie obrony zagrożonego kraju. Szli na front pełni wiary, zapału, w niemałym stopniu przyczyniając się do Cudu nad Wisłą i kolejnych triumfów polskiego oręża, pozwalających Rzeczypospolitej pokonać Rosję bolszewicką. Wielu ponownie chwyciło za broń w latach II wojny światowej. Służyli w szeregach Wojska Polskiego i armii podziemnej. Niejeden zapłacił za ochotniczy zaciąg w 1920 r. represjami lub śmiercią z rąk władzy sowieckiej i komunistów polskich. Nieliczni tylko doczekali suwerennej Polski, szacunku i opieki państwa za to, że w każdej chwili byli gotowi oddać życie za ojczyznę.

Powstała na stulecie Bitwy Warszawskiej publikacja ukazuje tę największą w dziejach Polski batalię w szerokim kontekście historycznym i kulturowym. Jej motywem przewodnim jest triumf militarny, na który złożyły się gigantyczny wysiłek całego narodu, geniusz militarny naczelnego wodza i jego generałów, dokonania oficerów wywiadu radiowego oraz ogromne wsparcie Kościoła. Wypowiedziom wybitnych historyków towarzyszą rozważania historyków sztuki prezentujących szeroką panoramę ikonografii polskich triumfów oraz Bitwę Warszawską w kulturze wizualnej i w pamięci zbiorowej, jakże silnie deformowanej w okresie sowieckiej dominacji.

******

The 1920 Triumph. The Image and the Memory

The book written to commemorate the hundredth anniversary of the Battle of Warsaw shows this historic battle in broad historical and cultural context. The main theme of the publication is the military triumph, which resulted from the heroic endeavour of the whole nation, military genius of the commander-in-chief and his generals, the work of radio intelligence officers and tremendous support of Polish Catholic Church. The comments of renowned historians are accompanied by reflections of art historians who present an iconographic panorama of Polish military triumphs, and the Battle of Warsaw in visual culture, as well as in collective memory, severely deformed during the Soviet dominance.

Wydanie dwujęzyczne (polsko-angielskie)

Publikacja Fighting and Suffering. The Polish experience of World War II. Walka i Cierpienie. Polskie doświadczenie II wojny światowej prezentuje spojrzenie na II wojnę światową z perspektywy władz Rzeczpospolitej na uchodźstwie i Polskiego Państwa Podziemnego. Po agresji Niemiec i Związku Sowieckiego na Polskę we wrześniu 1939 r. i przegranej kampanii, obywatele polscy kontynuowali walkę u boku sojuszników, równolegle tworząc konspiracyjne struktury cywilne i wojskowe na terenie okupowanego kraju. Walka, która była toczona z obydwoma okupantami, była walką o samo istnienie państwa polskiego i narodu. W ludobójczych planach Hitlera i Stalina społeczeństwo polskie miało przestać istnieć. Polska, pierwsza ofiara hitlerowskiej i stalinowskiej agresji, w wyniku wojny poniosła szczególnie dotkliwe straty ludnościowe i gospodarcze. W 1945 r. ziemie polskie znalazły się w sferze wpływów Związku Sowieckiego, w której pozostały przez następne półwiecze.

Publikacja towarzyszy międzynarodowemu przedsięwzięciu wystawienniczemu Walka i cierpienie, realizowanemu w 2019 r. przez Muzeum II Wojny Światowej wraz z Ministerstwem Spraw Zagranicznych RP w związku z 80. rocznicą wybuchu II wojny światowej. Wystawa Walka i cierpienie została zaprezentowana w prawie 200 miejscach na całym świecie, popularyzując wiedzę o losach polskich obywateli w czasie II wojny światowej.

dr hab. Bogusław Kopka – historyk, wykładowca akademicki. Od 1994 r. pracownik naukowy Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu; w latach 2001–2012 pracownik Instytutu Pamięci Narodowej; w 2015 r. pracownik naukowy Politechniki Warszawskiej. Specjalizuje się w historii II wojny światowej i historii PRL-u.

dr Paweł Kosiński – historyk i archiwista, pracownik Biura Badań Historycznych IPN, badacz stosunków polsko-niemieckich w pierwszej połowie XX w.; autor m.in. książki Prusy Zachodnie 1914 – Pomorze 1920. Ludność regionu wobec przemian politycznych okresu pierwszej wojny światowej (2002).