Wokół gotycyzmów: wyobraźnia, groza, okrucieństwo

Tom rozpoczynają artykuły z zakresu szeroko rozumianej ekologii kulturowej. To nie przypadek. Cieszyński ośrodek etnologii i antropologii kulturowej zajmuje się tą problematyką od wielu lat, a w ostatnim czasie, na tej podstawie, utworzono na studiach II stopnia nową specjalność. Ekologia to jednak nie wszystko. W tomie są także artykuły, które – co nas szczególnie cieszy – ukierunkowane są na Afrykę. To kontynent, który za sprawą zarówno wyjątkowości, jak i uniwersalności swych problemów skupia na sobie coraz większą uwagę badaczy. Widać to także w naszym czasopiśmie. W części Spojrzenie na Afrykę znajdziecie Państwo, między innymi, informacje o bolączkach edukacji wśród społeczności postpasterskich, konsekwencjach i specyfice globalizacji i konsumeryzmu afrykańskiego, dyskursie kolonialnym i jego współczesnych reminiscencjach czy percepcji czasu. Wszystko to zostało ukazane w oryginalnych pracach badawczych. Numer zamykają teksty, których spinającą klamrą jest typowo antropologiczne spojrzenie (lub, jak kto woli, Antropologiczne konteksty kultury).



/fragment – od redakcji, M. Kurcz, M. Szalbot/

Życie w korporacji to nie bułka z masłem – wiedzą o tym wszyscy, nie tylko ci, którzy mieli okazję sprawdzić fakty na własnej skórze. Logika działania w takich firmach bije szczyty absurdu, pracownicy są poniżani, wykorzystywani intelektualnie, a niekompetentni menedżerowie usiłują zwalić na wszystkich wokół winę za swoje porażki…
Skąd o tym wiemy? Z kultury masowej. Właśnie taki obraz przekazują nam media: nieśmiertelny Dilbert, seriale – Camera Cafe, The Office, Mad Man – oraz kasowe filmy w rodzaju Wall Street, Sprzedawców albo Wilka z Wall Street.
W tej książce znajdziesz 153 fantastyczne sceny filmowe, pokazujące życie korporacyjne w najróżniejszych odsłonach. Zobaczysz, jak krzywe medialne zwierciadło odbija szefów i podwładnych, procesy rekrutacji i zwalniania, wyjazdy integracyjne i flirty biurowe. Wraz z autorem przypomnisz sobie, jak działa chroniczny syndrom kubikowy, dlaczego szkolenia są wdzięcznym obiektem drwin i skąd biorą się wewnątrzfirmowe wojny między różnymi grupami interesów. Będziesz się świetnie bawić, a przy okazji uświadomisz sobie, że rzeczywistość filmowa nie zawsze pokrywa się z codziennym doświadczeniem…

Książka jest rezultatem ponad dwudziestoletnich badań terenowych Wojciecha Bębna, prowadzonych ze zmienną intensywnością, w różnych częściach Australii oraz studiów literatury przedmiotu – obszerna bibliografia zawiera 114 pozycji (niemal wyłącznie angielskojęzycznych) wykorzystanych przez Autora. Czytelnik polski otrzymuje (…) krytyczny, autorski przegląd światowej literatury przedmiotu. Literatury starannie wyselekcjonowanej i skonfrontowanej z wynikami badań terenowych oraz warsztatem metodologicznym tak doświadczonego antropologa jak Wojciech Bęben. Już ten fakt stanowi o dużej wartości książki (zwłaszcza, że większość tej literatury jest w Polsce trudno dostępna). Całość ma charakter (…) monografii tradycyjnej kultury Aborygenów. Nie jest to jednak proste podsumowanie dotychczasowej wiedzy antropologicznej, uzupełnionej o wyniki badań własnych Autora. Książka poprzez krytyczne odniesienie się Wojciecha Bębna do zastanego materiału, oryginalną konstrukcję, wyraźną obecność współczynnika humanistycznego (tak w częściach mówiących o kulturze Aborygenów, jak i w interpretacji postaw białych kolonizatorów i ich potomków) jest ważnym, oryginalnym, nowatorskim dziełem naukowym. (…). Dostarczony mi tekst przeczytałem (…) „jednym tchem”, nie znajdując w nim niczego niepotrzebnego, żadnego nudnego fragmentu. Z pewnością będę do niego jeszcze wracał przy różnych okazjach, związanych z moją pracą dydaktyczną i naukową. Na taki odbiór złożyła się i ogromna kompetencja antropologiczna Autora, Jego warsztat naukowy i piękny język oraz umiejętność interesującej narracji – wszystkie te cechy rzadko występują razem. Uważam się za bardzo krytycznego recenzenta, jednak książkę Wojciecha Bębna, ważąc słowa, muszę uznać za znakomitą. Z recenzji dr hab. Wojciecha Olszewskiego

The book Introspective Approach to Women's Intercultural Fieldwork, edited by Urszula Markowska-Manista and Justyna Pilarska, is a very extraordinary and valuable monograph. Its originality lies with its innovative juxtaposition of three discursive dimensions: female voice in research, theoretical and methodological dilemmas of fieldwork and its application to distant environments. As such, the book combines two main threads of thought: On one hand it confronts a reader with questions such as: Does something like female research exist? In what way is female researcher situation different from that of man researcher; does (and how) this influence the research (selection of research problems, methodology, interpretation)? Secondly, the authors challenge the readers with the dilemma whether (and how) cultural remoteness of a cultural phenomenon studied affects the research process, and with what implications.
Step by step, the authors unfold various aspects of the female research perspective. They convincingly show that women researchers (because they are women?!) contribute to the growth of humankind knowledge: They take part in the reconstruction of contemporary history by researching the role of women in history; By being able to reach women and ask uncomfortable questions they enrich ethnographic research; They also enrich the research by posing research questions which are relevant for women, particularly for their emancipation and freedom.
By opening new topics and new perspectives, the authors enrich the discussion on fundamental research dilemmas about the normative nature and function of research, the role of researcher in qualitative studies, the relationship between the subject and object of research and similar. Moreover, by detailed and emotional (sometimes heart-breaking) descriptions of personal research experience the authors show how tightly research and life are intertwined, whether the researchers (male or female) make this connection visible or not, and therefore this visibility makes the findings even sounder.

Jerzy Gruza, to jedna z najważniejszych postaci życia artystycznego i towarzyskiego ostatnich kilkudziesięciu lat. Błyskotliwy, z fenomenalnym poczuciem humoru. Twórca wybitnych spektakli teatru telewizji, programów i seriali telewizyjnych, filmów fabularnych.
Jego książka „Człowiek z wieszakiem”, to zbiór zabawnych a czasem refleksyjnych opowieści, anegdot i złotych myśli, w którym często pojawiają się postacie ludzi sztuki – aktorzy, reżyserzy, pisarze. Gruza to znakomity pisarz, obdarzony wyśmienitym zmysłem mądrej obserwacji, darem obrazowania, soczystym stylem i pyszną ironią. W jego tekstach znajdziemy zarówno plotkarskie niedyskrecje i pieprzne anegdoty, jak i nutki filozoficznej zadumy.
Skąd wziął się tytuł tej książki? Oddajmy głos autorowi. Byli u Polańskiego „Dwaj ludzie z szafą”. Ja jestem człowiekiem z wieszakiem. Wyszedłem pewnego późnego popołudnia na miasto, przypadkowo wszedłem do sklepu przy Marszałkowskiej, aby kupić kolorową chusteczkę, wyszedłem w bardzo drogim płaszczu skórzanym, z futrzanym kołnierzem, i kartą kredytową wydrenowaną do zera. O takim nakryciu na zimowe chłody dawno marzyłem. Płaszcz jest długi, plącze mi się między nogami i przyjemnie otula szyję futrem. Miał być z renifera. Po zakupie, długo w noc szukałem w słowniku napisów, które znalazłem na metce, aby potwierdziły słowa sprzedawcy. Nie znalazłem. Za to dokładnie przestudiowałem instrukcję obchodzenia się z płaszczem, która właściwie wyklucza chodzenie w nim po ulicy w naszym klimacie. [...] Pogoda, bezpieczne ulice i najważniejsze, czy tam, gdzie mam iść, szatniarz wiesza okrycia na haku, czy ma wieszaki. Zwykle nie ma. A więc wybór miejsca spotkania pod kątem dbałości o płaszcz i jego komfort czekania na mnie w szatni, kiedy będę jadł, rozmawiał czy tańczył w lokalu. [...] Droga rzecz pociąga za sobą liczne konsekwencje. A więc wychodzę z domu tylko w ładną pogodę, chodzę tylko ulicami strzeżonymi przez policję i noszę ze sobą wieszak, aby móc wieszać mój płaszcz w komfortowych warunkach. Luksus jest niebezpieczny. Dla duszy i ciała.
Projekt okładki: Iwona Białas

Wbrew temu, co mogłoby się wydawać nam, coraz bardziej unifikującym swe obyczaje Europejczykom, świat ludów pierwotnych był kulturowo niepomiernie bardziej zróżnicowany niż Europa, wraz z wyrosłymi z tego samego pnia rosyjską Eurazją i Ameryką. Mówiąc o ludach pierwotnych, mam na myśli wspólnoty etniczne żyjące poza historią. Poza pisaną, linearną historią, która umiejscawia dzieje narodu – współczesny odpowiednik dawnego mitu – na konkretnej, wymierzalnej skali zmian i przeobrażeń. Takich ludów prawie już nie ma na Ziemi: ich archaiczna kultura roztopiła się pod wpływem wszechogarniającej cywilizacji globalnej, z jej urbanizacją, industrializacją, wysokorozwiniętymi technologiami komunikacji, a także homogenizacją masowej kultury. Relikty tych ludów przetrwały jednak w różnych miejscach naszego globu.

Kilka z tych pozostałości znajduje się na obszarze Australii i Oceanii, który – traktowany jako całość – jest jedynym zamieszkałym makroregionem świata, w którym nigdy nie narodziły się cywilizacje. Co więcej, autochtoni tego obszaru bardziej różnią się między sobą niż my od bliskowschodnich Arabów czy Irańczyków lub też nawet od europejskiego pochodzenia mieszkańców Dalekiego Wschodu. Większość wspólnot plemiennych była tam do niedawna swoistymi, zamkniętymi mikrokosmosami.

Australijscy krajowcy nie znali pojęcia dzieciństwa. Mały człowiek był dla nich osobą przygotowującą się do dorosłości. Ten docelowy stan był rozumiany przez dorosłych jako przejście przez inicjację i wejście w małżeństwo. Do tego czasu dzieci należało przygotować do samodzielnego przetrwania w trudnych warunkach codzienności.