Architektura organiczna i jej wielcy wizjonerzy

Architektura lat siedemdziesiątych XX wieku budzi wiele interesujących dyskusji. Ten stosunkowo nowy kierunek badań coraz częściej postrzegany jest w różnych aspektach. Wybudowane wtedy obiekty uważane są niekiedy za nieatrakcyjne, które utrudniają lub blokują lokalizowanie nowych inwestycji. Bardzo często architekturze tej przypisywane są cechy elementów oszpecających przestrzeń miejską, które kojarzą się głównie z ówcześnie panującym ustrojem. Wręcz z alergiczną niechęcią podejmowane są próby odnowy, które mogłyby zachować ich dotychczasowy charakter, nie ingerując w ich pierwotną formę. Należy jednak spojrzeć na tą architekturę z innej perspektywy. Niekiedy pod wieloletnią zasłoną zaniedbań przezierają interesujące i niezwykle współczesne rozwiązania urbanistyczne.
Autorzy, podejmując się badań osiedli mieszkaniowych wybudowanych w latach siedemdziesiątych w Rzeszowie, wyznaczyli te osiedla, które charakteryzują się oryginalnymi rozplanowaniami przestrzennymi wyrosłymi z interpretacji walorów natury miejsca. Przyjęte w procesie projektowym koncepcje przestrzenne i środki architektonicznego kształtowania reprezentują te przykłady, które wniosły kolejne ogniwa do szerokiego spektrum architektury nurtu modernistycznego.

„Książka Błażeja Ciarkowskiego to napisana dobrym, żywym językiem opowieść o architekcie zmagającym się z ograniczeniami «realnego socjalizmu», z uporem dążącym do realizacji swoich twórczych koncepcji i próbującym minąć progi modernizmu – nawet za cenę kompromisów z komunistyczną władzą, a odchodzącym przedwcześnie z poczuciem niewykorzystanego potencjału twórczego. Jej bohater, mimo że z urodzenia warszawianin, związał się z Łodzią i tutaj przyszło mu działać – w mieście o specyficznym charakterze, co czyni tekst tym bardziej ciekawym”.
Z recenzji prof. Krzysztofa Stefańskiego

W każdej z rozwiniętych cywilizacji europejskiej, krzewienie kultury fizycznej łączyło się z budową obiektów i urządzeń sportowych. Ponieważ dla najdawniejszych z tych społeczności sprawność fizyczna i współzawodnictwo sportowe były równie istotne jak religia i nauka, budowle sportowe, oświaty i religijne były ze sobą formalnie i funkcjonalnie przeplatane (w kulturze helleńskiej na przykład Olimpia i Delfy – malowniczo wkomponowane w otaczający krajobraz). Zgodnie z platońską zasadą, egzemplifikowaną w planach urbanistycznych miast projektu Hippodamosa z Miletu, budowle służące codziennej kulturze fizycznej były wbudowane w tkankę antycznych miast greckich, a obiekty dla celów zawodów sportowych – były lokalizowane na ich obrzeżach, poza gęstą zabudową centrum. Ponieważ Rzymianie cenili tłumne widowiska – pojawiły się w ich państwie obok stadionów – owalne amfiteatry ‘wciśnięte’ w ciasną zabudowę miejską (przykładem jest rzymskie Kolosseum). Doskonała znajomość konstrukcji i mechaniki budowy, stosowanie betonu – pozwoliły Rzymianom na wznoszenie wielokondygnacyjnych, monumentalnych budowli. Dorobek rzymskiej architektury stał się cennym materiałem dla poszukiwań rozwiązań funkcjonalnych: ergonomii i bezpieczeństwa widowni, powiązań komunikacyjnych wewnątrz budynku. Program rzymskich term jest współcześnie kopiowany w postaci zespołów wielofunkcyjnych aquaparków. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego Zachodniego, w okresie średniowiecza, zaprzestano budowy obiektów i urządzeń sportowych. Wyjątkami były tymczasowe i prymitywne konstrukcje wznoszone na potrzeby organizacji turniejów rycerskich (trybuny i szranki na polu walki). Ćwiczenia sportowe w strzelaniu z łuku, kuszy – miały miejsce na podmiejskich łąkach (prato, courts, błonie), a gra w piłkę – na miejskich placach, zawody w pływaniu lub wioślarskie – na jeziorach i rzekach, a jazda na łyżwach – na zamarzniętych naturalnych akwenach. Dopiero w wiekach XVI-XVIII powstawały specjalnie wznoszone ujeżdżalnie, sale sportowe do ćwiczeń szermierczych lub do gry w piłkę (salles jeu de paume, real tenis halls). Nie były to jednak budowle (poza wyjątkami jak ujeżdżalnie w Książu, czy Maneż w Moskwie) architektonicznie wybitne, ani mające znaczenie dla użytku powszechnego – przeznaczone były tylko dla warstwy arystokracji.
Z czasem, wraz z rozwojem urbanizacji zagęszczone zabudową miasta nie miały odpowiedniej przestrzeni do gier, konieczne okazało się planowanie parków miejskich, urządzonych pod kątem sportu i wypoczynku (Bois de Boulonge w Paryżu, Hyde Park w Londynie, Park Angielski w Monachium). Odrodzeniu ruchu sportowego w wieku XIX, towarzyszyła budowa licznych obiektów sportowych. Na wzór niemieckich Turnplatze powstawały w wielu krajach boiska gimnastyczne, na wzór niemieckich Turnhalle – sale sportowe do gier i ćwiczeń. W XIX wieku powstały kryte sztuczne lodowiska, kryte pływalnie, velodromy, kluby sportowe (wioślarskie, żeglarskie, cyklistów, krykieta, tenisowe, strzeleckie, gimnastyczne). Powstawały korty tenisowe, boiska i stadiony piłkarskie, tory bobslejowe i skocznie narciarskie, pływalnie kryte i odkryte. W początkach XX wieku, nowe materiały i techniki budowlane pozwoliły na wznoszenie monumentalnych budowli sportowych, o coraz większych rozpiętościach przykryć, – co uniezależniło uprawianie wielu dyscyplin od warunków pogodowych i pory roku (Stadion Olimpijski w Berlinie, Pływalnia Olimpijska w Berlinie, Hala Stulecia Rzeszy we Wrocławiu, Stadion Olimpijski White City w Londynie). Dla celów szkolenia przyszłych nauczycieli i trenerów powstały uczelnie o profilu wychowania fizycznego (Centralny Instytut Wychowania Fizycznego w Warszawie, wyższe uczelnie w Sztokholmie i Berlinie). O II połowy XX wieku mamy coraz bardziej do czynienia z rozdziałem obiektów sportowych na te, które służą aktywnej, fizycznej rekreacji dla przyjemności i rozrywki oraz na obiekty przeznaczone dla treningu i rozgrywania zawodów sportowych. Naturalnie te granice nie zawsze wyraziste i funkcje oczywiste. Na tej samej pływalni, kortach tenisowych, krytym sztucznym lodowisku – są najczęściej organizowane zarówno zajęcia rekreacyjne jak i zawody sportowe, tyle że w innych dniach i godzinach. Naturalnie nie zawsze takie wielostronne użytkowanie obiektu jest możliwe. Chociażby dotyczy to kosztownych w utrzymaniu aren sportowych i stadionów, gdzie zastosowano specjalistyczne urządzenia i materiały wykończeniowe, wymiary zgodne z przepisami federacji (nawierzchnie pola gry), trybuny dla wielotysięcznych widowni. Korzystanie z takich warunków dla celów rekreacyjnych byłoby nieuzasadnionym luksusem. Ponadto, jak się wydaje, ‘sport dla wszystkich’ powinien być realizowany przede wszystkim w naturalnym otoczeniu, na terenach zielonych urządzonych pod kątem wielorakich form sportu i wypoczynku, z urządzeniami odpowiadającymi oczekiwaniom różnych grup społecznych, wpisanymi w zieleń parkową, gwarantującą zdrowe środowisko dla wysiłku fizycznego. Bez wątpienia jednak wszystkie obiekty sportowe powinny zachować ważną cechę wspólną: zarówno monumentalne obiekty przeznaczone dla sportu wyczynowego jak i skromniejsze, będące elementem programu miejskich terenów wypoczynkowych, powinny być nie tylko funkcjonalne, bezpieczne i ekonomiczne, – ale także piękne i o wysokiej jakości estetycznej.

NAGRODA im. STEFANA MORAWSKIEGO

Niniejsza książka poświęcona jest japońskiej przestrzeni miejskiej, która już na pierwszy rzut oka znacząco różni się od tego, co spotykamy w Europie, w Paryżu, Berlinie czy Pradze. Charakterystyczna dla Japończyków dbałość o uwzględnienie przyrody w planie miasta, swobodne podejście do kategorii wizualności przestrzeni (nieznajomość kategorii „pejzażu miejskiego“), przywiązanie do horyzontalnej perspektywy oraz brak tradycji definiowania przestrzeni publicznej w ramach miasta to jedynie kilka z wielu cech świadczących o unikalności japońskiej urbanistyki. Owe specyficzne strategie i taktyki kreowania przestrzeni miasta zdają się posiadać swoje źródło w zakorzenionej w japońskiej kulturze, odległej od zachodniego paradygmatu filozoficznego, tradycji rozumienia kategorii przestrzeni oraz specyfice wypracowanego przez Japończyków modusu doświadczenia przestrzenności. Istotne wydaje się w tym kontekście zarówno oddziaływanie tła kulturowego (buddyzm, shinto), jak i praktyk wynikających z samej specyfiki zamieszkiwania na aktywnym sejsmicznie, otoczonym morzami, Półwyspie Japońskim.

„Pionierki” to szósty tom serii „Architektura jest najważniejsza”

„Pionierki” to odpowiedź na życzenia czytelników serii „Architektura jest najważniejsza”. Po wydaniu drugiego tomu serii, zatytułowanego „Architektki”, wydawnictwo EMG spotkało się z wieloma głosami zachęcającymi do kontynuacji tematu udziału kobiet w tworzeniu polskiej kultury architektonicznej. „Pionierki” to zbiór esejów o prekursorkach urbanistyki i architektury nowoczesnej Polski. O kobietach zapomnianych w tych dziedzinach, choć to one przyczyniły się do ich rozwoju: Annie Ptaszyckiej, Wandzie Krahelskiej, Wandzie Melcer, Gizelli Marguliesównie i Teresie Chmurze-Pełech.

Seria jest dedykowana pamięci zmarłego w 2012 roku prof. Tomasza Mańkowskiego, architekta.

W prezentowanej monografii przedstawiono wybrane, zrealizowane i niezrealizowane na terenie Syrii, projekty architektoniczne i urbanistyczne opracowane przez polskich specjalistów. Kraj ten od roku 2011 jest nieustannie niszczony działaniami wojennymi, które prowadzone są we wszystkich jego rejonach. W wielu przypadkach trudno jest dziś jednoznacznie stwierdzić, czy obiekty realizowane przez polskich urbanistów i architektów przetrwały działania wojenne.
Przedstawione w opracowaniu materiały projektowe są zbiorem dokumentów udostępnionych przez autorów wybranych dzieł. Projekty te stanowią tylko część wszystkich, które powstały w Syrii. Są to materiały, które udało się przywieźć naszym specjalistom do kraju. Dzięki licznym spotkaniom i rozmowom autorki książki z autorami projektów powstała możliwość przybliżenia działalności naszych rodaków w Syrii. Przedstawione w książce materiały niejednokrotnie są jedynymi, jakie pozostały autorom po opracowanych projektach. Część z wybranych przez autorkę projektów, stanowiących własność autorów, jest jedynym zachowanym egzemplarzem. Materiały źródłowe były bazą do stworzenia katalogu i digitalizacji prac udostępnionych na potrzeby naukowe. Większość zdjęć obrazujących zrealizowane projekty została zrobiona przez autorkę podczas licznych podróży do Syrii, w latach 2002–2007, jeszcze przed rozpoczęciem działań wojennych.
Wyniki rozmów przeszły najśmielsze oczekiwania, ponieważ wynikło z nich, że w prawie każdym zakątku Syrii Polacy realizowali swoje projekty i na stałe wpisali się w krajobraz tamtejszych miast. Niestety, nie wszystkie dokumenty udało się odnaleźć, nie do wszystkich osób udało się dotrzeć z racji nieubłaganego upływu czasu. Nie wszystkie materiały projektowe udało się autorom przewieźć do Polski. Dlatego przybliżenie tego tematu wydaje się być istotne z punktu widzenia historii architektury i polskich osiągnięć poza granicami kraju.