Arteterapia w pracy pedagoga Teoretyczne i praktyczne podstawy terapii przez sztukę

Warto pochylić się nad starością, bo ta stanowi jeden z etapów ludzkiego życia – i to pewnie truizm. To, jaka jest, jak jest stereotypowo postrzegana i wreszcie, co zwykle umyka nam, kiedy patrzymy na ludzi starych – to rzecz inna. Redaktor kolejnego tomu „Chowanny” we wstępie do półrocznika pisze: „Wzorce starzenia się i przeżywania własnej starości wymagają reinterpretacji oraz wypracowania własnego, nowego, adekwatnego do ponowoczesnej cywilizacji, modelu starości. Człowiek stary staje zatem przed wyzwaniami, jakie nigdy wcześniej nie były jego udziałem”. Pytania, które stawiają sobie autorzy poszczególnych tekstów, to: czy jest możliwość wsparcia człowieka starego w dramatycznych wysiłkach sprostania współczesności?, jakie jest miejsce edukacji w tym procesie?, czy edukacyjne oferty odpowiadają ludziom starym i czy ludzie starzy postrzegają edukację jako przestrzeń szukania odpowiedzi wyjaśniających oraz ułatwiających zrozumienie własnej egzystencji, losu, godności własnego życia?
Artykuły zostały podzielone na cztery grupy problemowe. Od szerokiego spojrzenia na edukację i jej znaczenie w procesie starzenia się i starości, poprzez ukazanie różnych form aktywności edukacyjnej ludzi starych, do geragogiki (subdyscypliny pedagogiki/andragogiki) jako nauki podejmującej problematykę edukacji ludzi „trzeciego wieku”.

Nasilającym się problemem zarówno w rodzinach, jak i placówkach przedszkolnych i szkolnych [...] jest obecnie nadpobudliwość, impulsywność oraz zespół nadpobudliwości psychoruchowej określanych skrótem ADHD. Problem ten zaczyna być nie tylko zauważany, ale podejmuje się coraz szersze działania zmierzające do wczesnego objęcia opieką dzieci z tym zespołem, jak również stworzenia im odpowiednich warunków, aby mogły w sposób jak najpełniejszy stać się współuczestnikami życia społecznego.

Książka ta może spełnić to zadanie – poza informacyjnym, teoretycznym został podjęty przez współautorów trud zaprezentowania indywidualnie przedstawionych prób rozwiązań trudności występujących w pracy z dzieckiem z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej, Praktyczna część stanowi istotny wkład w niesienie pomocy nauczycielom, terapeutom i rodzicom w pokonywaniu trudności i wyznaczaniu celów działań wspomagających.

Jestem pewien, iż książka będzie istotnym wkładem z jednej strony w przedstawienie w oparciu o rzetelne opracowania najnowszych i bardzo konkretnych czynników mogących mieć wpływ na występowanie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej, z drugiej strony – ukazaniem możliwości i perspektywy praktycznie ukierunkowanej modelowej pracy z dzieckiem i jego rodziną.

Dwuczęściowa "Antropologia kulturowa" jest opracowaniem podręcznikowym przeznaczonym dla dydaktycznych potrzeb realizacji przedmiotu kształcenia pod tym samym tytułem a także samokształcenia osób zainteresowanych problematyką kultury.
W zamyśle Autora celem tego podręcznika - jak pisze na s. 7,-"jest dostarczenie studiującym podstawowych wiadomości objętych programem przedmiotu, motywowanie do studiów przez wskazanie istotnej roli kultury w życiu każdego człowieka i narodu, przyjęcie roli przewodnika po bogatej literaturze przedmiotu, kierowanie samokształceniem oraz umożliwienie samokontroli stopnia opanowania wiadomości".
Obydwie części pracy zawierają zestawy pytań dla studentów przyporządkowane treści kolejnych rozdziałów, listę proponowanych lektur (w ujęciu komplementarnym) oraz bibliografię, (łącznie 394 strony tekstu) […].
Struktura pierwszej części p.t. "Antropologia kulturowa, wprowadzenie do wiedzy o kulturze", zbudowana jest z sześciu merytorycznych rozdziałów oraz poprzedzających "Uwag wstępnych"
W "Uwagach" Autor wykłada własne stanowisko w kwestii rozumienia tego czym jest antropologia kulturowa, uzasadnia interdyscyplinarny charakter antropologii oraz wielości wątków tematycznych podejmowanych przez badaczy reprezentujących różne dyscypliny naukowe […]
Pierwsza części pracy wprowadza czytelnika w podstawowe zagadnienia i pojęcia antropologii kultury. Autor analizuje genealogię pojęcia "kultura", wskazuje źródła wieloznaczności i różnorodności ujęć tego pojęcia w kontekście innych pojęć jak "natura" i "cywilizacja", bada podstawowe składnik kultury (rzeczy, znaki i zachowania ludzi), wskazuje konsekwencje wąskiego i szerokiego rozumienia terminu.
Rozdział drugi obszerniejszy, poświęcony został kategoriom i typom kultury, elementom składowym ( wartości, wzory, kanon, mity i symbole), systemom kultury (nauka, religia, sztuka, język, komunikacja interpersonalna ) oraz procesom kultury do których zaliczono powszechnienie i uczestnictwo w kulturze oraz animację kulturalną […] ...

W książce udzielono odpowiedzi na 30 zarzutów wobec koncepcji wolności od wychowania, jej teorii i praktyki, które zostały postawione przez specjalistów od nauk o wychowaniu.

Wobec każdego zacytowanego, obszernego fragmentu tekstu pedagogicznego stawiane są starannie wypracowane amikatywne repliki. Ta ambitna książka została napisana dla naukowej dyskusji wokół wolnej od wychowania koncepcji i skierowana jest zarówno do specjalistów w dziedzinie pedagogiki, jak i zainteresowanych laików. Staje się oczywiste, dlaczego zasada wolnego od wychowania obcowania z dziećmi wymyka się pedagogicznemu myśleniu – musi się wymykać, skoro tak fascynująca jest amikatywna argumentacja. Przed czytelnikiem odkrywane są za pomocą niezliczonych przemyśleń amikatywne niuanse i wzajemne powiązania w 30 parach (krytyka – replika), z których wyłania się pełny obraz postpedagogicznego projektu.

Jak wielokrotnie sygnalizowali wybitni przedstawiciele kulturoznawstwa, filozofii i religioznawstwa, chociażby Paul Williams czy Volker Zotz, Sutra Lotosu, jedna z kilku podstawowych sutr buddyzmu mahajany, zawiera opis zastosowania metod i środków pedagogicznych w wychowaniu, samowychowaniu i nauczaniu, które są wciąż nierozpoznane przez pedagogikę zachodnią i do-tychczas nie wzbogaciły jej wiedzy teoretycznej.
Celem monografii Aspekty pedagogiczne Sutry Lotosu jest rozpoznanie i zaprezentowanie wartości pedagogicznych, a zatem związanych z wychowaniem i nauczaniem, zawartych w jednej z ważniejszych pozycji literatury buddyzmu mahajany – Sutrze Lotosu. Dotychczas w pedagogice polskiej zostały rozpoznane kwestie teleologii i aksjologii wychowania systemów filozoficzno-religijnych Dalekiego Wschodu, takich jak taoizm, zwłaszcza jego nurt daojia, oraz konfucjanizm i neokonfucjanizm, a także – wstępnie – sześciu szkół chińskiej mahajany, ponadto poczyniłem starania, aby wykazać analogie zachodzące między nimi a wartościami zachodnich kierunków pedagogicznych. Poświęciłem tej problematyce badawczej kilkadziesiąt lat badań, w rezultacie czego powstały monografie i liczne artykuły, w tym moje dysertacje: doktorska (częściowo) i habilitacyjna (w całości). W końcowej części książki zamieszczam dwie listy publikacji mojego autorstwa, pierwszą – powiązanych z buddyzmem, drugą – z innymi systemami filozoficzno-religij-nymi Dalekiego Wschodu, które mogą stanowić dodatkową lekturę dla zainteresowanego odbiorcy, zwłaszcza że są w większości dostępne w Internecie.
Poznanie celów i wartości wychowawczych zawartych w wy-mienionej sutrze stwarza możliwość wzbogacenia wiedzy pedagogicznej w zakresie badań podstawowych, dotyczących rozumienia
8 WSTĘP
wychowania i samowychowania człowieka w kulturach świata. Po-siadając taką wiedzę, pedagogika jako nauka może przekroczyć zachodnie standardy budowania swej teorii wychowania, kierując się w stronę wiedzy bardziej uniwersalnej. Proponowana monografia dotycząca teleologii i aksjologii pedagogicznej nieznanego pedagogice i ważnego dzieła buddyzmu mahajany, posiadającego, jak sy-gnalizują przedstawiciele innych nauk, znaczące walory pedago-giczne, stanowić może kolejny przyczynek w próbie stworzenia bardziej holistycznego obrazu wychowania i samowychowania człowieka oraz ich roli w jego rozwoju.
Podobnie jak moja poprzednia monografia i zarazem praca ha-bilitacyjna – Taoistyczne, konfucjańskie i zachodnie koncepcje pedago-giczne (Częstochowa 2015) – niniejsza praca opiera się na metodach badań hermeneutycznych i porównawczych, stosowanych w peda-gogice. W badaniach hermeneutycznych początkowo stawia się je-den problem badawczy, który jest rozwiązywany w trakcie tworze-nia dzieła, a postępowanie hermeneutyczne ujawnia pewne odpo-wiedzi, ale też wyłania kolejne problemy badawcze. Zatem pier-wotny problem badawczy stanowi pytanie: jakie wartości pedago-giczne zawiera Sutra Lotosu oraz z jakimi założeniami kierunków pedagogiki zachodniej one korespondują?
Przy opracowywaniu kolejnych rozdziałów pracy wyłoniły się dalsze problemy badawcze, bardziej szczegółowe, jak np.: Czym jest buddyzm mahajany? Jaka jest jego geneza i rozwój? Jakie są jego główne kategorie, doktryna, szkoły i literatura? Czym jest i jaką rolę odgrywa w buddyzmie mahajany Sutra Lotosu? Jakie są wyniki naj-nowszych badań naukowych nad Sutrą Lotosu? Na jakie metody i treści wychowania i nauczania wskazuje sutra? Jakie metafory wy-chowania zawarto w jej poszczególnych częściach i rozdziałach? Dlaczego niektórzy buddyści kontrowersyjnie, czy wręcz skrajnie, interpretowali jej nauki? Jakie analogie występują między warto-ściami pedagogicznymi sutry a założeniami i wartościami zachod-
WSTĘP 9
nich kierunków pedagogicznych, zwłaszcza tych posiadających ko-notacje humanistyczne?
Badania hermeneutyczne stosowane w pedagogice mogą po-móc w ujawnieniu ukrytych wartości pedagogicznych sutry, a ba-dania porównawcze stosowane w pedagogice, dzięki wyodrębnie-niu metainstrumentów „porównawczych” (którymi są określone ka-tegorie i wartości pedagogiczne), wskazać na związki z teleologią i aksjologią wychowania kierunków pedagogiki zachodniej. Tym samym umożliwia się integrowanie wiedzy pedagogicznej orien-talnej i okcydentalnej, co jest kolejnym ważnym celem monografii.
Postępowanie hermeneutyczne, zwłaszcza odwołanie się do tzw. koła czy spirali hermeneutycznej, wymaga ciągłego oscylowa-nia pomiędzy tym, co subiektywne, a tym, co obiektywne, pomię-dzy tym, co wewnątrz, a tym, co na zewnątrz. Umożliwia to – dzięki odwoływaniu się zarówno do własnego doświadczenia, my-śli i przeżyć, a nawet intuicji badacza, jak również nagromadzonej i zgłębianej wiedzy naukowej oraz wyciąganych wniosków – wcho-dzenie na coraz wyższe poziomy rozumienia zagadnienia.
Poszczególne rozdziały dzieła, jak to ujawnia spis treści mono-grafii, oprócz problematyki i zawartości już wcześniej przedstawio-nej, w szczególności skupiają się na rozpoznaniu walorów pedagogicznych w odniesieniu do poszczególnych części (rozdziałów) su-try, w których metaforycznie zawarto opis i działanie upaja-kauśa-lja (upāya-kauśalya), czyli zastosowanych metod i środków pedagogicznych (w nauczaniu buddyzmu). Materiał badawczy (ujęty również w załączonej Bibliografii i wspomniany w rozdziale pierwszym) to nie tylko różne wersje i tłumaczenia Sutry Lotosu, jak trudno dostępne powielaczowe wydanie polskie Potrójnej Sutry Lotosu, dotarcie do którego trwało dwa lata i wymagało szeroko za-krojonych poszukiwań (m.in. w polskich wspólnotach buddystów), oparte na angielskim wydaniu – The Threefold Lotus Sutra w prze-kładzie Bunnō Katō i innych uczonych japońskich, wydane przez
10 WSTĘP
Kosei Publishing Company, amerykańskie wydanie The Lotus Sutra w przekładzie Burtona Watsona, w wydawnictwie Columbia University Press oraz uwzględnione już podczas pisania monografii internetowe wydanie The White Lotus of the Good Dharma, bazujące na tybetańskiej wersji sutry i tłumaczone na bieżąco przez Pe-tera Alana Robertsa. Są to również opracowania naukowe uczonych – specjalistów wielu dyscyplin nauki, lingwistów, filologów obcych i tłumaczy, filozofów i kulturoznawców, a także religio-znawców obcych i nielicznych polskich, dotyczące samej sutry, buddyzmu mahajany, a także kontekstu społeczno-kulturowego badanego przedmiotu, ponadto monografie i artykuły polskich i obcych naukowców dotyczące problematyki wychowania na Dalekim Wschodzie, jak również samej teorii wychowania, szczególnie zaś teleologii, aksjologii i antropologii pedagogicznej, a także epistemologii i metodologii badań jakościowych.

          W książce poruszono bardzo ważny temat zaangażowania młodych kobiet w sferę seks biznesu, a dokładnie pracy w seks telefonie i na video seks chat’ach. Autorka postawiła już na samym początku pytanie: czy osoby podejmujące się tego typu zajęcia można uznać za prostytutki?

          Punktem wyjścia autorki jest przytoczenie historii prostytucji od Starożytności do czasów współczesnych. Ponadto w publikacji odwołano się do wybranych definicji prostytucji i jej rodzajów. Zaprezentowano także znaczenie terminów call girl i video seks chat, zaznaczając, iż ostatnie z wymienionych zjawisk powiązane jest z rozwojem Internetu, którego możliwości w zakresie przekazu interaktywnego pozwalają jego użytkownikom na wiele nowych doświadczeń erotycznych, czego przykładem mogą być „gorące pogawędki” i występy na żywo. W książce zwrócono uwagę na najważniejsze uwarunkowania zjawiska prostytucji.

          Autorka nie ocenia i nie piętnuje kobiet, które wybrały taką, a nie inną drogę zarabiania pieniędzy. Pokazuje raczej, że są to wykształcone dziewczyny, które mają takie sama marzenia o lepszym życiu jak każda z nas tylko, że wybrały bardziej ryzykowną drogę ich realizacji.

Opis na podstawie recenzji naukowej dr Katarzyny Pawełek - Zakład Resocjalizacji

Wydział Studiów Edukacyjnych, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza