Between East And West

Dziś Ukraina, a jutro? Możliwy scenariusz podpowiada historia, gdyż współcześni ludzie Kremla kierują się tymi samymi intencjami co Iwan Groźny, Katarzyna Wielka czy Józef Stalin.
Ta książka to odważna i mocna opowieść o mocarstwowych dążeniach Rosji. Autor prześwietla kilkaset lat historii, obfitujących w nieustanne zażarte wojny i podboje, dzięki którym niewielkie księstwo moskiewskie rozrosło się do imperium zajmującego znaczną część Europy i Azji. Często oddaje głos uczestnikom wydarzeń, które ukształtowały współczesnych Rosjan. Ekspansyjna polityka Rosji była widoczna gołym okiem w XX wieku, choć często realizowana przez inne kraje podczas zimnej wojny. Dziś, korzystając z potężnych rezerw energetycznych i zasobów surowców naturalnych, Rosja Putina ponownie pręży muskuły.
Douglas Boyd jest chyba jedynym brytyjskim pisarzem, który stanął twarzą w twarz z KGB podczas pobytu w więzieniu politycznym Stasi. Przez pewien czas również stykał się zawodowo z urzędnikami bloku radzieckiego, w tym z oficerami wywiadu. Dzięki temu miał okazję doświadczyć zimnej wojny po obu stronach żelaznej kurtyny.

Publikacja dotyczy dziejów wojny rosyjsko-tureckiej (1787–1792), do której w lutym 1788 roku przystąpiła Austria jako sojuszniczka Rosji. Jest to pierwsze na gruncie polskim monograficzne opracowanie tego zagadnienia. Autorka, opierając się na relacjach prasowych z opisywanej epoki, w sposób barwny i szczegółowy omówiła kolejne kampanie militarne, akcentując wydarzenia i bitwy o znaczeniu przełomowym dla losów tej wojny. Przybliżyła także przebieg rozmów dyplomatycznych i negocjacji zmierzających do przywrócenia upragnionego pokoju w Europie Południowo-Wschodniej.

Pomysł skonstruowania tego rodzaju narracji jest oryginalny. Do tej pory ani wojna wschodnia nie cieszyła się dużym zainteresowaniem historyków, ani tym bardziej ukazanie tej wojny z punktu widzenia Warszawy. Wysoki poziom zaprezentowanych analiz utwierdza w przekonaniu o zasadności podejmowania dalszych wysiłków w zakresie badań nad różnymi aspektami polityki międzynarodowej u schyłku XVIII wieku.
Prof. dr hab. Tadeusz Srogosz (UJD)

Rosja przeciwko Polsce, Europie, światu
Książka, dzięki której łatwiej zrozumieć współczesną Rosję
Idea Trzeciego Rzymu, ukrócenie polskiej anarchii, poskromienie tyrana Napoleona, panslawizm, walka cywilizacji, imperium a nacjonalizm, bolszewicka utopia, heart-land i modny do dziś euroazjanizm.
Fascynująca panorama kilkuset lat rozwoju rosyjskiej myśli politycznej daje jedyną w swoim rodzaju możliwość spojrzenia na świat z perspektywy Moskwy. Sięgając do rosyjskiej historii, literatury, filozofii i sztuki, wybitny znawca Imperium, profesor Andrzej Nowak, kreśli niezwykłą, erudycyjną syntezę myśli geopolitycznej naszego potężnego sąsiada. Poznanie rosyjskiego punktu widzenia, nawet jeśli bardzo głęboko się z nim nie zgadzamy, jest kluczem do zrozumienia wyzwań stojących przed Polską. Szczególnie inspirujące jest obserwowanie, jak mocno przez wieki na rosyjskie myślenie wpływała „sprawa polska”. Dlaczego warto zestawić losy Rzeczpospolitej i Krymu? Jak „połykano i rozrzedzano” w ogromnym imperialnym organizmie „polską truciznę”? Dlaczego „Judasze Słowiańszczyzny” nie zasługiwali na żadną litość?
Andrzej Nowak (ur. 1960) – historyk, sowietolog, kierownik Zakładu Historii Europy Wschodniej na UJ, profesor zwyczajny w Instytucie Historii PAN. Wykładał historię Polski i Rosji na wielu zagranicznych uniwersytetach, m.in. na Harvardzie, Cambridge, Columbia University. Jako ekspert od polityki wschodniej wielokrotnie występował w telewizji. Autor kilkudziesięciu książek, dwukrotny laureat Nagrody Klio (w 1995 r. za Jak rozbić rosyjskie imperium i w 2001 r. za Polska i „trzy” Rosje. Studium polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego (do kwietnia 1920 roku)), trzykrotny – Nagrody Rektora UJ za wybitne osiągnięcia naukowe (2009, 2010, 2011), oraz m.in. laureat Nagrody im. Jerzego Giedroycia.

Zaledwie pięćdziesiąt kilometrów od północnej granicy Polski leży półmilionowe miasto. Dziś nazywa się Kaliningrad. Dawniej, gdy granice przebiegały inaczej, było pruskim Königsbergiem i było też Królewcem. To miasto na wskroś europejskie. A jednak transformacja dawnej stolicy Prus Wschodnich najpierw w sowiecki, a potem rosyjski Kaliningrad wywołuje dziwny niepokój, uczucie niedopasowania wyczuwalne w samym mieście – zarówno dla mieszkańców, jak i władz, tych lokalnych i tych na Kremlu. Na pierwszy rzut oka to zwykła rosyjska prowincja, może bardziej zakompleksiona, porównująca się chętniej do przedwojennej potęgi i europejskich sąsiadów niż do Moskwy czy Petersburga. Ale równocześnie pod powierzchnią kryje się inne miasto, ni to widmo, ni to chimera. Paulina Siegień opowiada o połączeniu się przedwojennego Königsberga z powojennym Kaliningradem w jedno fantazmatyczne miasto niczym z bajki. Tu pamięć nie chce przeminąć, to, co współczesne, odbija się w tym, co dawne. Duch przeszłości nie znika. Tylko czy jest to dobry duch Kanta z jego ideą wiecznego pokoju, czy ponury i złowieszczy Smętek?

Richard Pipes prezentuje w swoim dwutomowym dziele wielowątkową biografię Piotra Struwego (1870–1944), jednego z najwybitniejszych rosyjskich intelektualistów przełomu XIX i XX w., historyka, filozofa, ekonomisty, publicysty i polityka. We wszystkich tych dziedzinach Struwe wywierał ogromny wpływ. Jako naukowiec i działacz pomógł stworzyć ruch marksistowski w Rosji, przyczynił się do rozwoju kariery Lenina, zainicjował rewizjonizm marksistowski, był też teoretykiem i współzałożycielem partii kadetów.
Po 1905 r. stał się zdecydowanym krytykiem postaw rosyjskiej inteligencji i najważniejszym politycznym ideologiem opozycji antybolszewickiej w okresie wojny domowej, a później na emigracji. Walczył o ukształtowanie liberalnej demokracji, lecz doznał porażki i był świadkiem narodzin państwa totalitarnego.
Pipes obnaża rozdartą duszę rosyjskich intelektualistów – ich brak odpowiedzialności, niechęć do kompromisu, nietolerancję. Struwe – liberał, który stał się konserwatystą – głosił swoim rodakom wolność opartą na prawie. Był okcydentalistą broniącym reform społecznych, rządów prawa, własności prywatnej oraz znaczenia państwa. Ta długa i bogata tradycja liberalnego konserwatyzmu jest przedstawiona na tle „gigantycznego wzrostu politycznych oczekiwań wobec jednostki”, który „sprawił, że intelektualną i moralną niezależność coraz częściej karano ostracyzmem, ograniczaniem wolności, wygnaniem i śmiercią”.

Richard Pipes, ur. 1923 r. w Cieszynie, dzieciństwo spędził w Warszawie. Od 1940 r. mieszka w Stanach Zjednoczonych. Emerytowany profesor Uniwersytetu Harvarda, jeden z najważniejszych historyków Rosji. W Polsce ukazały się m.in.: Rosja carów (1990), Rewolucja rosyjska (1994), Rosja bolszewików (2005), Rosyjski konserwatyzm i jego krytycy (2009), a także autobiografia Żyłem. Wspomnienia niezależnego (2004).

W ostatnich latach Europa z fascynacją i przerażeniem obserwowała, jak w Rosji otworzyły się wrota do przeszłości i na arenę polityczną wtargnęła prehistoria: wróciły rytuały rodem z epoki Breżniewa, ery stalinizmu, systemu pańszczyźnianego i czasów Iwana Groźnego. Car Władimir ze swoją świtą ruszył na święty bój o godność i niezależność narodu. Rzecz w tym, że bój ten toczy z własnymi obywatelami, a potyczki dotyczą różnych sfer obywatelskiej, terytorialnej i symbolicznej autonomii.

Siergiej Miedwiediew błyskotliwie i nie bez humoru analizuje wielką politykę i szuka klucza do rosyjskiej duszy. Obrany przez Kreml kurs kolizyjny ze światem zachodnich wartości jest według niego konsekwencją specyficznej mentalności, która odzwierciedla i kształtuje marzenia, lęki i kompleksy Rosjan. Społeczny konserwatyzm, nacjonalizm i homofobia łączą się z kultem siły i akceptacją przemocy w życiu publicznym i prywatnym, namiętnością do rakiet i wojska, pałaców ociekających złotem i konkursów piękności. To świat czasem straszny, nieraz intrygujący, ale często śmieszny. „I właśnie na przecięciu historycznej intuicji i komicznej intonacji powstała niniejsza książka” – pisze autor.