Bruno Schulz, modernista z Drohobycza

Książka "Ambasador cesarski" jest fascynującą podróżą po życiu i twórczości Zygmunta Krasińskiego. Dzięki wnikliwej lekturze i analizie jego bogatej korespondencji Janusz Węgiełek ujawnia niejednoznaczne cechy osobowości autora "Nie-boskiej komedii". Wyraźnie pokazuje też, jak aktualna jest myśl polityczna Krasińskiego m.in. na temat relacji z Rosją, polityki umniejszającej znaczenie polskich dążeń niepodległościowych i technik propagandy podważającej wiarę w sens takich działań, a także na temat idei formowania człowieka, dla którego kłamstwo i brak zasad jest jedynym wektorem w życiu. Książka udowadnia, że spostrzeżenia Zygmunta Krasińskiego – ambasadora cesarskiej koncepcji całości i harmonii - są zaskakująco ciągle żywe.

We wszystkich przywołanych w książce tekstach da się zaobserwował podstawową łączącą je kwestię (można ją dostrzec także w innych utworach mierzących się z kanonem): każdy z nich dotyczy szeroko pojmowanej utraty „niewinnego spojrzenia” na wizualne pre-teksty, sposoby myślenia, których są wytworami, kanoniczne interpretacje, a także na idealizowanie i fetyszyzowanie samych obrazów, ich twórców oraz bohaterów. Apokryficzne prze-pisywanie dzieł sztuki – co jedynie pozornie oczywiste – ułatwia postrzeganie ich jako przedmiotów nie tylko estetycznych, ale także (a może nawet przede wszystkim) jako przedmiotów nacechowanych etycznie.
Z Zakończenia

Michał Koza – doktor literaturoznawstwa, pracuje jako adiunkt w Katedrze Krytyki Współczesnej na Wydziale Polonistyki UJ. Stypendysta Programu Fulbrighta, w ramach którego realizował projekt badawczy na Uniwersytecie w Buffalo. Laureat Stypendium Twórczego Miasta Krakowa 2020 oraz IX edycji konkursu im. Inki Brodzkiej-Wald za rozprawę doktorską poświęconą dyskursom etycznym w literaturze polskiej. Autor tekstów krytycznoliterackich, naukowych i wierszy. Publikował m.in. w „CLCWeb: Comparative Literature and Culture”, „Tekstach Drugich”, „Zagadnieniach Rodzajów Literackich”, „KONTENCIE”, „Popmodernie” i „Miesięczniku Znak”.


Co mają wspólnego etyka i literatura? Książka Michała Kozy proponuje świeże spojrzenie na to, jak teksty literackie włączają się w kulturową produkcję projektów i granic tego, kim jesteśmy i kim możemy być.



Część metodologiczna książki prowadzi przez analizę różnych sposobów etycznego czytania, by uważnie przyjrzeć się używanym w nich pojęciom i nadać im krytyczny, literaturoznawczy sens. Propozycja autora czerpie zwłaszcza z dokonań teorii krytycznej, posthumanizmu i neomarksizmu, zestawiając filozoficzne inspiracje z problemami wyobraźni literackiej, reguły fikcji z produkcją tożsamości i wspólnot, a myślenie etyczne z politycznym.



Zastosowaniu tych metod i technik jest poświęcona dalsza część książki. Autor omawia w niej wiodące trajektorie etyczne w literaturze polskiej w pierwszych dekadach po 1989 roku, na czele z indywidualizacją podmiotu i jego etykopolitycznych wizji „produkcji siebie” (jako konsekwencją późnokapitalistycznych przemian) oraz z patriarchalnym zawłaszczeniem i zakonserwowaniem określonych technik „bycia sobą”. By pokazać te tendencje jako zjawiska literackie, sięga m.in. do tekstów Jolanty Brach-Czainy, Szczepana Twardocha, Olgi Tokarczuk, Izabeli Filipiak, Marcina Świetlickiego i Ignacego Karpowicza, zakorzeniając dostrzegane problemy jeszcze w tekstach twórców Nowej Fali.



Z literaturoznawczych dociekań wyłaniają się ascetyczne, nostalgiczne i nomadyczne linie ujścia etycznej wyobraźni i produkcji literackich podmiotów. Jednocześnie metodologiczno-krytyczny obraz nakreślony w książce Michała Kozy pozostaje otwarty na rozwinięcia, dalsze różnicowanie i kontynuację namysłu nad etycznymi dyskursami kultury.

W przygotowaniu tomu wzięli udział mistrzowie i wybitni znawcy w sienkiewiczologii, wielokrotnie pochylający się wcześniej nad dorobkiem pisarskim i biografii ą pierwszego z polskich noblistów w dziedzinie literatury. Oczekiwania odbiorcy, w tym recenzenckie, mogą być zatem duże i – powiedzmy uprzedzająco – nie zawodzą, zostały bowiem spełnione z nawiązką. Ranga przedsięwzięcia badawczego i charakter prac: analitycznych, reinterpretacyjnych, bardzo dociekliwych, nieraz innowacyjnych metodologicznie i trafnych w takich wdrożeniach, skierowanych przez pryzmat kontekstów na jeden utwór – jego tworzenie, fakturę, recepcyjne trwanie, semantykę i mikroelementy – dają nie tylko dużą satysfakcję naukową i czytelniczą, lecz także asumpt do wytężonej lektury, niewyłącznie recenzenckiej. Tak, a nawet bardziej wnikliwie, Autorzy prac czytali Bez dogmatu (niektórzy nawet zaznaczyli fakt uważnej lektury), bo są to utajone gwarancje udanego odbioru: sukcesu, przesłanki precyzji, dowody skuteczności.

Pierwszy polski przekład utworu Edgara Allana Poego Eureka. Poemat prozą – traktatu kosmologicznego łączącego odwołania do wiedzy z zakresu astronomii, fizyki, matematyki z koncepcjami formułowanymi przez autora w sposób intuicyjny, rozważaniami o profilu metafizycznym oraz pełniącym funkcję estetyczną dyskursem literackim. Polskojęzycznemu tekstowi, opatrzonemu aparatem krytycznym, towarzyszy instruktywny wstęp tłumacza oraz opracowania redaktorów naukowych, wprowadzające odbiorców w historię powstania utworu oraz w przekładową, literacką i literaturoznawczą recepcję Eureki w Polsce. ****** Eureka: A Prose Poem by Edgar Allan Poe The first Polish translation of Edgar Allan Poe’s Eureka: A Prose Poem – a cosmological treatise combining references to astronomy, physics and mathematics with concepts coined by the author by means of intuition, metaphysically-inclined deliberations and a literary discourse serving an aesthetic function. The Polish text is equipped with critical apparatus and accompanied by an informative translator’s introduction and chapters by the editors, introducing the readers to the history of Eureka’s creation process and its literary, literary studies and translative reception in Poland.

Książka Nadany-Sokołowskiej przynosi satysfakcjonujące poznawczo, eklektyczne ujęcie przekrojowe, z nakładających się kilku perspektyw: obejmujących dzieło pisarskie, ukazywane w perspektywie reinterpretacyjnej współczesnej sandologii, tekst „życia” jako tekst kultury oraz recepcyjne nawiązania. (…) Na kartach książki nieustannie (i nieuchronnie) prowadzą ze sobą swoisty dialog: Sand jako pisarka (zdaniem autorki, o wiele ciekawsza niż wskazuje trwały stereotyp historycznoliteracki, poddany władzy legendy biograficznej) i Sand jako ikona kobiety wyzwolonej. Te dwie formuły sandyzmu tworzą swoisty splot recepcyjny, wytwarzający w kulturze polskiej sieć nieoczywistych odniesień i relacji, ze znawstwem i subtelnością interpretacyjną odtwarzanych w książce.
— prof. dr hab. Arkadiusz Bagłajewski, UMCS

George Sand czekała na taką książkę.
— dr hab. Monika Rudaś-Grodzka, prof. IBL PAN