Cenzorskie lekcje literatury

Na książkę składa się z osiem części. Trzy pierwsze ukazują w innym świetle początki twórczej drogi Wata, poczynając poematu Ja z jednej i Ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka, poprzez nowe odczytania manifestów w perspektywie intermedialnej, po rozdział określający Wata jako twórcę nie futurystycznego, lecz dadaistycznego. Kolejne trzy teksty przynoszą rewizjonistyczne sposoby odczytania związków z tradycją. Po pierwsze, śródziemnomorską, interesuje mnie nie tyle podejmowanie przez Wata zdeponowanych w kulturze kodów, lecz, jak można by powiedzieć, Śródziemnomorze „ucieleśnione” w osobistym doświadczeniu. Drugi niezwykle ważny obszar tradycji stanowi dla mnie romantyzm. Najpierw rozpoznaję Watowską podmiotowość jako (po)romantyczną, Wyszedłszy od kwestii dotyczących ukształtowania „ja”, przechodzę do najważniejszej dykcji tak modelowanego podmiotu – do elegijności i rozpatruję ją jako specyficzną jakość Watowskiej wrażliwości i sposobu odczuwania świata. Oba „romantyczne” rozdziały prowadzą w efekcie do propozycji przesunięcia granic literatury modernistycznej. Zgodnie z moimi rozpoznaniami należałoby bowiem postrzegać formację romantyczno-modernistyczną jako nieprzerwane continuum, jako jeden obszar nowoczesności. W części ostatniej zajmuję się Notatnikami Wata. Czytam je zgodnie z postulatami krytyki genetycznej, która nie tyle zwraca uwagę na rezultat końcowy pisania, co na sam proces. Wydobyte z archiwum rękopisy Wata są czystym procesem nieustannego pisania, cechującym się nieukierunkowaną potencjalnością i ciągle odraczaną finalnością. Usytuowanie twórczości Wata w nowych kontekstach pozwala w efekcie odkryć ukryte dotąd aspekty i znaczeni jego twórczości.

Joanna Warońska-Gęsiarz - literaturoznawczyni zatrudniona na Uniwersytecie Jana Długosza w Częstochowie. Ukończyła filologię polską w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Częstochowie (obecnie Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie). W czerwcu 2010 roku na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach obroniła rozprawę doktorską Twórczość dramaturgiczna Brunona Winawera, napisaną pod kierunkiem prof. dr hab. Elżbiety Hurnik. W maju 2020 również na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach uzyskała tytuł doktora habilitowanego na podstawie cyklu prac zatytułowanych Komedie środowiska skamandryckiego.


Autorka monografii Komedia na miarę. Skamandryci w teatrze (Częstochowa 2019), napisanej w ramach projektu Narodowego Centrum Nauki. Publikowała artykuły w czasopismach, m.in. Czego to oglądać nie chcieliście, panowie? O „Nagrodzie literackiej”, komedii Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej („Ruch Literacki” 2018, nr 3), Kobiecość a płeć żeńska. Komediopisarki dwudziestolecia międzywojennego wobec dyskursu emancypacyjnego („Wielogłos” 2020, nr 2), Śmiech w komediach środowiska skamandryckiego. Funkcje i rodzaje („Transfer. Reception Studies” 2020, t. 5), oraz w monografiach wieloautorskich. Jest redaktorką kilku książek. Interesuje się dramatami dwudziestolecia międzywojennego, ewolucją gatunków dramatycznych, w tym komediowych, a także życiem teatralnym.


Współpracuje z wieloma instytucjami kultury. Działa w Komitecie Okręgowym Olimpiady Literatury i Języka Polskiego w Katowicach. Jest członkiem Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza, Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych oraz Komisji Historycznoliterackiej PAN Oddział w Katowicach.

W setce zebranych w niniejszym tomie tekstów polskich autorek i autorów – od Adama Mickiewicza, przez Jarosława Iwaszkiewicza czy Irenę Krzywicką, po Ingę Iwasiów i Jacka Dehnela – wyłania się ważna część polskiej literatury i społeczeństwa od końca XVIII do początku XXI wieku. Fragmenty prozy, szkice eseistyczne czy poezja, nie są tu jedynie świadectwem różnorodnych zjawisk literackich, lecz przede wszystkim znakiem zmieniających się wzorów i norm społeczno-kulturowych. „Dezorientacje…” wpisują się przez to w kontekst globalny – „queer studies” ale i lokalny nawiązując do legendarnej antologii Marii Janion z lat 80. „Transgresje”.

Ta antologia ukazuje nie tylko reprezentacje nienormatywnych seksualności i płci na tle zmieniających się historycznie norm kulturowych, ale i wskazuje na wątki, historie, i przemilczane elementy życia twórców i twórczyń, o których dotychczas mówiono jedynie w wąskich kręgach literaturoznawców. Książka nie tyle odkrywa nieznane, co przywraca do głównego nurtu polskiej literatury i kultury ważne dla zrozumienia współczesności zjawiska, teksty i autorów.

Literatura ta opisuje – całkiem po prostu – ludzkie życie, jest odbiciem egzystencji nieheteronormatywnych osób w świecie. Jest jednak „przewrotna”, a zatem etymologicznie rzecz ujmując, zdolna coś przewrócić czy wywrócić: zastane hierarchie, przyzwyczajenia czy status quo (przynajmniej w obrębie tekstu literackiego). A to może wywoływać dezorientację.

Fragment wstępu

"Fizjonomika była stosowana w literaturze i malarstwie jako ważny środek służący do charakteryzowania postaci. Z tego narzędzia w największym zakresie na krajowym gruncie korzystała Eliza Orzeszkowa, która udowodniła, że jest prekursorką i wyborną polską portrecistką fizjonomiczną. Skoro jednak fizjonomika łączy pisarzy i malarzy, to warto było pokazać integrację sztuk w szczególny sposób: sprawdzić, jak literackie portrety fizjonomiczne Orzeszkowej czytają i interpretują artyści. Tego zadania podjął się Tomasz Wełna – grafik, projektant i artysta, który obrazy pisarki przełożył na język malarsko-plastyczny.

Ze wstępu

Ewa Skorupa – profesor tytularny na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, autorka książek: Lwowska satyra polityczna na łamach czasopism humorystyczno-satyrycznych epoki pozytywizmu (Kraków 1992), Polnische Druckschriften in Deutschland (Liechtenstein 1996), Polskie symbole kulturowe przed sądem pruskim w latach 1871–1914. O podburzanie do gwałtów… (Kraków 2004), Polski bez tajemnic. Język polski dla studentów niemieckojęzycznych, cz. 1–2 (współautorka, Kraków 2010), Twarze – emocje – charaktery. Literacka przygoda z wiedzą o wyglądzie człowieka (Kraków 2013), Zaułki literatury. Interpretacje tekstów kultury XIX i XX wieku (Kraków 2015), Kroniki tygodniowe Bolesława Prusa. Edytor – recenzent – czytelnik (współautorka, Lublin 2017).

Tomasz Wełna – doktor w dziedzinie sztuk pięknych. Urodzony w Krakowie w 1980 roku. Artysta grafik, wykładowca. Autor polskiego kroju pisma „Apolonia”. Prowadzi w Krakowie własną szkołę rysunku i grafiki OKO. W swojej twórczości artystycznej łączy różne media, m.in. rysunek, grafikę cyfrową, film, fotografię, muzykę, szczególnie interesuje się tematyką portretu.

Książka jest napisana przez […] osobę doskonale znającą dzieła Szekspira, ich krytyczne opracowania (polskie i zagraniczne) oraz kulturowe uwarunkowania recepcji i teorii recepcji, które stanowią podstawę metodologiczną studium […]. Brakuje tego typu publikacji na rynku polskim. Ważne jest propagowanie Szekspira w Polsce poza kręgiem naukowców. Monografia z pewnością będzie dobrze odebrana przez miłośników Szekspira i jest szansa, że zachęci do lektury jego dzieł nowych czytelników.
dr hab. Jacek Fabiszak, prof. UAM
Dużą zaletą książki jest to, że każdy z esejów może być traktowany samodzielnie, z konkretnym problemem badawczym i własnymi wnioskami. Jednocześnie zebrane w publikację wzajemnie się uzupełniają, prowadząc czasem pokrewne wątki oraz proponując ważne wspólne wnioski na temat obecności i znaczenia Szekspira w kulturze lokalnej i światowej na przestrzeni wieków, ze szczególnym odniesieniem do chwili obecnej.
dr hab. Magdalena Cieślak, prof. UŁ

Gombrowicz na językach to książka przynosząca refleksję nad mozołami przekładu dzieł autora Ferdydurke, który – z uwagi na swoją językową wynalazczość – sprawia tłumaczom wielkie trudności, wymaga bowiem od nich ogromnej wyobraźni i odważnych decyzji tam, gdzie trzeba się poruszać na granicy pojmowalności tłumaczonego tekstu albo naruszając bariery tego, co w języku dozwolone. Świadectwem nieuniknionego przekraczania tego rodzaju barier są zamieszczone w tym tomie teksty.

Jednocześnie Gombrowicz bulwersuje jako wielki bluźnierca i buntownik, praca nad przekładem często więc wiąże się z zaangażowaniem w kontestację polityczną lub obyczajową, która zwierzenia translatorów czyni świadectwem epoki.

Jerzy Jarzębski