Cenzorskie lekcje literatury

Człowiek schylony nad białą kartką papieru. Skupiony i milczący, skupiony tylko na tym, co rozgrywa się pomiędzy nim a nienadchodzącym słowem. To jeden z trwałych motywów europejskiej wyobraźni. Milczenie jest tu oczekiwaniem na trans, na SŁOWO, które ma go nawiedzić, które przyjdzie lub zostanie zesłane. Chodzi właśnie o pierwszy impuls, o to, aby – jak przez katodę – zaczęły przebiegać drgania, prąd, wytrącający to, co niepotrzebne, aby myśli i słowa zaczęły płynąć własnym, czystym nurtem. Kim jest ten człowiek? Jego praobraz to zapewne szaman, czarownik oddzielony od całego świata, samotny, w upojeniu oczekujący, aby podjąć swój obrzędowy taniec, modlitwę, ekspresję. To kapłan wśród ciszy wiernych szukający słów, którymi ma za chwilę przemówić do nich – i do Boga. To śpiewak, jeszcze nieobecny, jeszcze wsłuchany w samego siebie – zanim uderzy w struny.

Stanisław Jaworski, „Piszę, więc jestem” (z Rozdziału I)

Drugie wydanie książki Stanisława Jaworskiego, opublikowanej po raz pierwszy w roku 1993, nie jest edycją jubileuszową, antykwaryczną, reprintową. Uzasadnia je przeświadczenie, że „Piszę, więc jestem” pozostaje nadal – po trzydziestu latach – książką ciekawą i inspirującą. Jest w niej pewna energia myśli i wyobraźni, którą warto dziś wykorzystywać. Co stanowi siłę tej pracy? Najkrócej: intrygujące i integrujące wyznaczanie zakresu refleksji o procesie twórczym. Mateusz Antoniuk (z Posłowia)

Całemu zbiorowi nadana została przejrzysta i logiczna struktura, która sprzyja uważnej lekturze przyszłego odbiorcy i jednocześnie pozwala uniknąć możliwego w takich zbiorach wrażenia braku spójności lub ewentualnej przypadkowości skomponowanej ad hoc książki. Zdecydowanie mamy do czynienia z przemyślaną koncepcją, za którą stoi także określona wizja tego, czym jest krytyka literacka i jakie są jej fundamentalne powinności.

Tak, autor książki ma świadomość swojego fachu, a jednocześnie zdecydowanym gestem odrzuca pokusę powierzchownego utylitaryzmu i unika ściśle pragmatycznego podejścia, stawiając sobie za cel – co szczególnie cenne – poszukiwanie istoty opisywanych przez siebie zjawisk. Warto jednocześnie podkreślić, że nie jest w swoich tekstach krytykiem dogmatycznym. Charakteryzuje go postawa, której istotą jest raczej stawianie pytań i inspirowanie dalszej lektury niż udzielanie gotowych, podręcznikowych w swej naturze odpowiedzi. Nie oznacza to jednak, że autor unika jednocześnie formułowania wyrazistych opinii i ocen. Przeciwnie, zgodnie z najlepszą tradycją krytycznoliteracką horyzont aksjologiczny czyni on istotnym punktem odniesienia dla swojego myślenia o literaturze.

Kolejne części książki składają się z serii szkiców poświęconych Andrzejowi Zawadzie, Łukaszowi Musiałowi, Marcinowi Pliszce, pisarstwu Juliana Kornhausera, Wojciecha Kassa, Stanisława Barańczaka, Feliksa Netza, Heleny Raszki, Bogusława Kierca, Ewy Lipskiej i Adama Zagajewskiego.
(z recenzji wydawniczej dr. hab. Pawła Panasa)

Książka ta proponuje ponad trzydzieści wypraw w przeszłość dyscypliny, która w ostatnich dekadach przeżywa rozkwit za sprawą rosnącego zainteresowania problematyką przekładu oraz kontaktów, interferencji i hybrydyzacji związanych z globalnym przepływem ludzi i kapitału symbolicznego. Zabieramy czytelnika w wędrówkę po historiach i teoriach komparatystyki powstających od jej nowoczesnych narodzin w epoce Herdera po drugą połowę XX wieku. Zamieszczone tu teksty fundacyjne, manifesty, programy, wykłady czy polemiki opracowane zostały z myślą o studentach, badaczach, a także wszystkich zainteresowanych zarówno mechanizmami rządzącymi kontaktem języków i kultur, jak i sposobami ich poznawania.

"Campo Santo" jest świadectwem ewolucji twórczości W.G. Sebalda: począwszy od prac literaturoznawczych, przez brawurową, wyzwoloną z gorsetu naukowości eseistykę, aż po niedającą się sklasyfikować gatunkowo prozę. Na tom składają się cztery utwory napisane do książki o Korsyce, która nigdy nie została ukończona, a także kilkanaście szkiców poświęconych postaciom takim jak Jean Améry, Bruce Chatwin, Peter Handke, Franz Kafka, Alexander Kluge czy Vladimir Nabokov.

To nieciągła opowieść o narodzinach i dojrzewaniu Sebalda jako pisarza oddającego się refleksji nad funkcjonowaniem mechanizmów pamięci, rozmytą ontologią świata i upadkiem cywilizacji. Autora "Campo Santo" można wręcz uznać za inkarnację anioła historii, znanego z tekstu Waltera Benjamina: „Tam, gdzie przed nami pojawia się łańcuch zdarzeń, on widzi jedną wieczną katastrofę”.

Rozprawa Stanisława Krawczyka […] jest niezwykła: precyzyjna w namierzaniu celu i odmierzaniu racji, dojrzała metodologicznie, odkrywcza, przekonująca. A także pod wieloma względami pionierska, jako że nie znajdziemy w polskiej humanistyce tak kompletnej socjologicznej analizy literatury. […]

O ile gust inteligencki popychał fantastykę ku sprawom ważnym, o tyle gust popularny przeciąga fantastykę na stronę rozrywki, przyjemności, odpoczynku i kompensacji. Autor stawia więc proste i zarazem bardzo trafne pytanie: skąd wzięło się – wcale nie tak oczywiste – połączenie gustu inteligenckiego z prozą fantastyczną w polskiej kulturze, skoro zasadniczo fantastyka (od wieku XIX) była kojarzona właśnie z rozrywką, a nie podejmowaniem spraw ważnych dla życia zbiorowego?

prof. Przemysław Czapliński


Stanisław Krawczyk umiał połączyć doskonałe znawstwo literatury fantastycznej, wysokie kompetencje z zakresu literaturoznawstwa z wiedzą i kompetencjami badawczymi socjologa literatury. Dzięki temu obraz omawianych zjawisk nie jest jednostronny, a prowadzone analizy mają rzeczywiście charakter interdyscyplinarny.

dr hab. Przemysław Kisiel


Stanisław Krawczyk – socjolog, od października 2022 r. adiunkt na Uniwersytecie Wrocławskim, wcześniej członek Scholarly Communication Research Group na UAM w Poznaniu. Pracę doktorską obronił na Uniwersytecie Warszawskim. Interesuje się socjologią kultury i literatury, badaniami nad nauką i szkolnictwem wyższym, a także badaniami gier wideo i literatury fantastycznej.

Tematem tej niezwykłej książki są fundamentalne prawdy wiary chrześcijańskiej ukazane w kontekście duchowej biografii jednego z najpopularniejszych pisarzy i intelektualistów XX w.: C.S. Lewisa. Proces przemiany autora „Opowieści z Narnii” z pozycji ateisty w głęboko wierzącego chrześcijanina Alister E. McGrath opisał bardzo szczegółowo, dokumentując go źródłowo poprzez powołanie się na liczne listy i publikacje Lewisa. Autor wyszedł od analizy jego myśli i jej źródeł, aby w ośmiu esejach składających się na książkę poruszyć m.in. problem sensu świata i ludzkiego bytu, zbadać znaczenie „mitu” we współczesnej kulturze i religii, a także rozważyć,   czy Lewis zasługuje na miano profesjonalnego teologa, oraz wyjaśnić jego słynny „argument z pragnień” przemawiający za faktem istnienia Boga i Jego relacji z człowiekiem. Ta praca dowodzi, że przystępne w formie i głębokie pod względem treści myśli Lewisa nic nie straciły ze swej intelektualnej świeżości, pomimo upływu kilkudziesięciu lat od ich powstania, i do dzisiaj stanowią natchnienie dla wielu do refleksji nad wielkimi pytaniami o sens życia, wiarę i Boga. 
Alister E. McGrath w książce „Intelektualny świat C.S. Lewisa” przychylnym okiem spogląda na osiem różnych obszarów zainteresowań Lewisa, od analiz jego autobiografii do odpowiedzi na pytanie, czy Lewis był teologiem. Zaprezentowane eseje zostały napisane w przystępny sposób, co niewątpliwie nawiązuje do apologetycznej twórczości Lewisa, która była znana i ceniona nie tylko przez osoby z kręgów akademickich.

dr hab. Sławomir Leciejewski, profesor Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu

Te eseje, wnikliwe i skłaniające do namysłu, pozwalają uchwycić intelektualny świat C.S. Lewisa na tle szerszego kontekstu.   McGrath jest szczegółowo zaznajomiony z twórczością Lewisa i przychylnym, ale również krytycznym okiem spogląda na zagadnienia związane z jego pracami, które do tej pory skupiły na sobie zaskakująco mało uwagi. Pokazuje związki Lewisa z różnymi nurtami i szkołami, dzięki czemu jesteśmy w stanie lepiej go zrozumieć. Postać, jaka się tu wyłania, jest bardziej interesująca i ważna pod względem teologicznym od tej, jaką możemy spotkać we wszystkich wcześniejszych opracowaniach tego typu. 
Michael Ward, Uniwersytet Oksfordzki 

Na tle mnóstwa opublikowanych ostatnio prac na temat C.S. Lewisa niniejszy tom wyróżnia się jako kluczowy. Powinien się z nim zaznajomić każdy: czy to zawodowy badacz, czy osoba zaliczająca się do szerokiego grona odbiorców. Autor dzieli z Lewisem to samo uczucie wobec »wielkiej tradycji« literatury i teologii zachodniej i objawia podobny do Lewisa talent w korzystaniu z niej, przez co po raz pierwszy Lewis został poprawnie uchwycony we właściwym dla niego kontekście. […] Mamy tu do czynienia ze zbiorem błyskotliwych esejów, rozświetlających sprawę źródeł myśli Lewisa, ułatwiających nam uchwycenie »pełnego obrazu« w którym łączą się mit, metafora, pamięć, realizm, religijne pragnienie, umysłowość anglikańska oraz dynamika świata akademickiego. Podejmując te tematy, to wyjątkowe studium łączy ze sobą rozum i wyobraźnię w sposób, w jaki robił to sam Lewis. Tak samo jak prace Lewisa, także to opracowanie cechują zarówno wysoki poziom erudycji, jak i przystępność dla szerokiego grona odbiorców. 
Paul Fiddes, Profesor Teologii Systematycznej na Uniwersytecie Oksfordzkim

To ważne, nowe studium nad Lewisem prezentuje go na tle intelektualnego świata czasów jemu współczesnych, a przez to pomaga w pełnym uchwyceniu szczególnej wartości jego dorobku jako uczonego, człowieka sztuki i apologety. W serii esejów, opartych na wnikliwych badaniach oraz napisanych w typowy dla Alistera E. McGratha przystępny sposób, pokazuje on, na ile Lewis był wytworem swoich czasów oraz dlaczego wciąż jest dla nas tak samo ważny. W niniejszej książce mamy do czynienia z wnikliwym studium na temat jednego z najważniejszych głosów chrześcijaństwa XX wieku. 
Trevor Hart, Uniwersytet St Andrews

Alister E. McGrath
Urodzony w Belfaście brytyjski profesor nauk ścisłych i teologii, wykładowca na wielu prestiżowych uczelniach, jak King’s College, oraz autor kilkudziesięciu publikacji i artykułów   naukowych. Z czasem przeniósł swoje zainteresowania badawcze z nauk ścisłych w kierunku teologii chrześcijańskiej, na temat której napisał wiele popularnych podręczników akademickich. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje autorytatywna biografia autora „Opowieści z Narnii – C.S. Lewis: A Life”. Alister E. McGrath, podobnie jak bohater jego książki, ma za sobą doświadczenie ateizmu. Prawdopodobnie z tego powodu jest szczególnie zainteresowany badaniami zależności między wiarą a nauką oraz dyskursem z głównymi argumentami ateistycznymi. Obecnie jest zatrudniony na stanowisku profesora badań nad nauką i religią na Uniwersytecie Oksfordzkim. 
C. S. Lewis. Rozum i Wiara
„Wierzę w chrześcijaństwo tak samo jak we wschodzące słońce - nie tylko dlatego, że je widzę, ale także dlatego, iż dzięki niemu widzę wszystko inne.” (C.S. Lewis)
Seria wydawnicza „C. S. Lewis. Rozum i Wiara” to zbiór publikacji dotyczących twórczości i życia Clive’a Staplesa Lewisa, uznawanego za największego współczesnego chrześcijańskiego apologetę. Prezentuje intelektualne walory teizmu oraz argumentację na rzecz tezy o racjonalności przekonań teistycznych, a w szczególności chrześcijaństwa. Choć Lewis zmarł w roku 1963, jego twórczość jest wciąż aktualna. Do jego argumentów i analiz dotyczących moralności oraz społeczeństwa wciąż odwołują się zawodowi filozofowie i teologowie, a także liczni przedstawiciele obu stron filozoficzno-teologicznego sporu ateizmu z teizmem. 
Na język polski zostało już przełożone wiele prac C.S. Lewisa, które cieszą się niesłabnącą popularnością. Wciąż jednak brakuje opracowań biograficznych i krytycznych oraz pogłębionych analiz jego poglądów. Seria „C. S. Lewis. Rozum i Wiara” ma wypełnić tę lukę. Publikowane w niej teksty odznaczają się naukową wnikliwością, a jednocześnie są przystępne dla szerokiego grona czytelników, tak jak twórczość samego C.S. Lewisa, który przekonywał, że dzięki chrześcijaństwu wszystko inne nabiera sensu.