Demokracja izraelska

Przed wojną w Bełchatowie mieszkało prawie 5 tysięcy Żydów (ponad 50% całej ludności). Byli krawcami, tkaczami, handlarzami… Ślady ich osadnictwa sięgają 200 lat wstecz. Wiadomo, że w czasie II wojny światowej dotknęła ich nieprawdopodobna tragedia. W 1942 roku całe rodziny zostały wymordowane w obozie Chełmno n. Nerem. Czy nikt nie przeżył? Przypadkowe spotkanie 20 lat temu w Tel Awiwie Andrzeja Selerowicza oraz pana Sharona, bełchatowianina, który ocalał z Zagłady i wspominał o innych, którzy również przeżyli, dało początek poszukiwaniom Autora. W Księdze Pamięci, wydanej w 1951 roku w Argentynie, mówi się nawet o około 400 bełchatowianach, ale nazwisk brak. Autor postanowił odnaleźć przynajmniej niektórych z nich. Dzięki digitalizacji zasobów archiwalnych, krajowych i zagranicznych możliwe było dotarcie do odpowiednich dokumentów. W ten sposób udało mu się odkryć nazwiska w sumie 285 osób, a co najważniejsze – poznać szczegóły ich niesamowitych przeżyć okupacyjnych i cudownego wręcz ocalenia, zanim nie wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych, Izraela, Australii, czy nawet Paragwaju… Ich relacje są nie tylko poruszającym świadectwem wojennego ludobójstwa, ale także źródłem bezcennych informacji o historii rodzinnego miasteczka.

"Ponieważ źle znoszę fakt, że prawo izraelskie narzuca mi przynależność do jakiejś fikcyjnej wspólnoty etnicznej, a jeszcze gorzej konieczność prezentowania się reszcie świata jako członek klubu wybranych, przeto oświadczam, że chcę podać się do dymisji i przestać uważać siebie za Żyda"
Shlomo Sand

"Ty wierzysz mnie, ja wierzę tobie. Ty wiesz, co ja wiem. Cokolwiek się zdarzy, ty nie zdradzisz mnie, a ja nie zdradzę ciebie".
Te słowa, brzmiące jak dewiza jakiejś tajnej organizacji, były rotą przysięgi dwunasto-czternastoletnich dziewczynek z Protektoratu Czech i Moraw, które w latach 1941-1944 zostały deportowane do getta w Theresienstadt. Tam, w domu dla dziewcząt L 410, w pokoju 28, zeszły się ich drogi. Mieszkały w ogromnej ciasnocie, trzydzieści dziewcząt na trzydziestu metrach kwadratowych powierzchni. Co jakiś czas, niektóre z nich były selekcjonowane do budzących przerażenie transportów na Wschód. Na ich miejsce przychodziły nowe…
Hannelore Brener łączy ze sobą portrety osób, prywatne zapiski, urzędowe dokumenty, fakty i wydarzenia, tworząc niezwykły obraz "czasów pogardy". Nowe wydanie uzupełnione.
Poszukiwania materiałów do dokumentacji radiowej o dzieciach z getta Theresienstadt , prowadzone przez Hannelore Brenner, zaowocowały długoletnimi kontaktami z byłymi więźniarkami Theresienstadt i Auschwitz, i kolejnymi projektami na temat Holokaustu: audycjami radiowymi, szkolnym programem edukacyjnym, sztuką teatralną, niniejszą książką oraz wystawą zatytułowaną "Dziewczęta z pokoju 28".

Fragment recenzji dr. Krzysztofa Persaka

(…) całościowy, kompletny obraz powojennej przemocy wobec Żydów nie istniał. Nie było nawet wiadomo, ilu Żydów zostało w Polsce zabitych po wojnie – różni autorzy podawali szacunki od kilkuset do dwóch tysięcy. Na tym tle praca prof. Kwieka (mimo ukazania się w ostatnich latach wielu bardzo wartościowych prac przyczynkarskich oraz studiów przypadku) jest kolejnym milowym krokiem naprzód.

Autor nie tylko bowiem podjął temat antyżydowskiej przemocy w ujęciu całościowym, ale postanowił zrobić to, czego należało dokonać już dawno – skatalogować wszystkie przypadki agresji wobec Żydów w pierwszych latach po wojnie. Jest to więc praca o znaczeniu fundamentalnym, którą na zasadzie analogii można porównać do badań podstawowych w naukach ścisłych. Nie trzeba dodawać, że przeprowadzone badania (głównie archiwalne) były olbrzymim, praco- i czasochłonnym przedsięwzięciem, którego zapewne w tej skali nikt już nie powtórzy.

Julian Kwiek
Historyk ur. w 1954 roku. Absolwent Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 1999 roku uzyskał w UJ stopień doktora nauk humanistycznych. W 2009 roku Rada Wydziału Historycznego UJ nadała mu stopień doktora habilitowanego. Od 2015 roku profesor uczelni. Autor 12 książek i kilkudziesięciu artykułów naukowych. Zajmuje się najnowszymi dziejami Polski. jego zainteresowania badawcze koncentrują się na problematyce mniejszości narodowych (Żydzi, Łemkowie, Słowacy) i tzw. polskich miesięcy, tj. października 1956 roku, wydarzeń marcowych i grudniowych oraz „Solidarności”.

Książka Klemensa Junoszy opisująca realia życia społeczności żydowskiej w Warszawie i w małym miasteczku Czarne błoto, w końcu XIX wieku. Autentyzm tekstu i sposób przedstawienia postaci są wprost porażające. Autor na wiele lat przed Bablem, opisał społeczność żydowską równie prawdziwie, żywo i malarsko, jak ten wielki, rosyjski pisarz.

Przedwojenny dziennikarz i folklorysta Józef Zelkowicz (1898–1944), zatrudniony w Wydziale Archiwum Przełożonego Starszeństwa Żydów w łódzkim getcie, przez cztery lata wraz z kilkoma innymi ludźmi pióra sporządzał propagandowy „Biuletyn Kroniki Codziennej”.

Po godzinach notował to, czego nie wolno mu było oficjalnie krytykować, potępiać, a niejednokrotnie nawet zapisywać. W scenkach rodzajowych, felietonach, obrazkach literackich i reportażach, wśród których szczególne miejsce zajmują Tamte straszne dni – relacja z wielkiej akcji deportacyjnej do ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem, kreślił ponurą beznadziejność sytuacji ludzi odciętych od świata i stopniowo wyniszczanych. Z ironią, często przechodzącą w sarkazm, obnażał szkodliwość i złudność rzekomo rewolucyjnych i racjonalizatorskich inicjatyw żydowskich władz. Drwił z pompatycznej pustki ich komunikatów lub wprost oskarżał gettowy system protekcji, przestępcze działania poszczególnych dygnitarzy oraz służb, takich jak żydowska policja, biała gwardia czy strażacy.

„«Protekcja» – tak to się nazywa w getcie. «Protekcją» są w kuchni wszyscy, począwszy od kierownika i gospodyni, skończywszy na obierającej kartofle i woźnym. Skinienie głowy któregoś z nich w kierunku «pani wydzielaczki» jest bezcenne… Każdy taki znak gwarantuje, że miskę protegowanego konsumenta wypełni większa i nieco gęstsza porcja zupy…
Jeśli w kuchni «protekcją» są zarówno etatowi, jak i wszelcy inni współpracownicy, to rzecz jasna jest nią pani wydzielaczka! A jakże, to wpływowa persona! W garści trzyma przecież nie tylko chochlę, ale i konsumenta, który jest dla niej niczym glina dla garncarza – jeśli wydzielaczka zechce, uczyni życie gettowego obywatela szczęśliwym i radosnym. Dostanie on bowiem dużą i gęstą zupę, która będzie mu aż ciekła po brodzie… A jeśli, uchowaj Boże, wydzielaczka nie zechce, biada mu! W swojej misce ujrzy dno i dostanie jedynie ochłap, którego w normalnych czasach i świnia by nie tknęła… Wobec tego nie dziwi, że znajomość z panią wydzielaczką jest jednym z najbardziej pożądanych i chodliwych artykułów w getcie”.