Dramaty

„Funerałka” to dystopijny obraz ogołoconego z zasobów, skażonego na skutek dawnego konfliktu, świata. Akcja dramatu rozgrywa się w Londynie między 24 a 31 grudnia 2084 roku i przedstawia walkę o przetrwanie niewielkiego, rodzinnego zakładu pogrzebowego. Osiągnięcie celu wymaga od jego personelu podejmowania radykalnych wyborów, z których każdy zwiastuje inną tragedię. „Funerałka” to nie (jak zdawałby się wskazywać tytuł) parodia, farsa na temat spraw, które przywykliśmy traktować śmiertelnie poważnie. To requiem na skon cywilizacji, śmiertelne podrygi samoniwelującej się (i inwoluującej), zabłąkanej w ślepą uliczkę kultury. To prawdziwie eschatyczny danse macabre. Sytuacje ekstremalne (jak palący pozory ogień) ujawniają prawdę o nas. Często straszną, okrutną, bolesną nieludzko. To nasza broń przeciw lichocie, mierzwie w nas samych, którą musimy odrzucić, by się samymi sobą nie brzydzić, by móc spojrzeć w lustro.

Marian Pankowski (1919-2011) - prozaik, dramaturg, poeta, tłumacz, publicysta i literaturoznawca. Obywatel Europy, któremu po drodze z Sanoka do Brukseli przydarzyły się kacetowe „przygody” w Auschwitz i Bergen-Belsen. Naukowiec, który doszedł do godności profesorskiej i kierował slawistyką belgijskiego Uniyersité Libre. „Pisarz europejski o polskich korzeniach”, przekraczający granice gatunkowe; twórca mowy soczystej, dosadnej, „ostrej i graniastej”. Dziś słynna „rozróba” Pankowskiego nie jest już tą dawną intelektualno-artystyczną awanturą: to ważna część problematyki jego dramatów. Powtarza się w nich temat podważania i obrony istniejących porządków, systemów i innych „królestw”, nadał jednak w literaturę tę wpisana jest obyczajowo-narodowa prowokacja. Autor, łącząc wielkie tematy z kpiną, ironią, groteską, karnawałowym śmiechem, wyzwoloną erotyką, a nawet skatologią, wciąż bulwersuje i zarazem zaskakuje: poetyckością, subtelnością opisów przyrody i czułością dla swoich postaci. Piękno i skaza, podniosłość i szyderstwo, „góra” i „dół”. Zachwyt i obrzydzenie. Paradoks? Nie, Pankowski. Tomasz Chomiszczak

Janusz Krasiński (1928-2012) miał jedenaście lat, gdy wybuchła wojna, dwa lata później wstąpił do Szarych Szeregów. Po powstaniu warszawskim dostał się do obozu w Pruszkowie, skąd trafił do Auschwitz, Flossenbürg-Hersbruck i Dachau. W 1947 roku wrócił do kraju, został rychło aresztowany i skazany za rzekome szpiegostwo. Kiedy w roku 1956 wyszedł na wolność, dobiegał trzydziestki. „Już w celi, na więziennej pryczy, śniło mi się, że po wyjściu z więzienia wszystko, co przeżyłem, co widziałem, opiszę” – wspominał potem. Dotrzymał słowa. Z nieczęstą u artystów pokorą rozumiał swoją twórczość jako misję kronikarza epoki powojennej. Nie tylko czasów stalinowskich – całego powojennego półwiecza. Dlatego wśród zebranych w tym tomie dramatów są takie, które odwołują się do więziennych doświadczeń autora: Czapa czyli Śmierć na raty, Śniadanie u Desdemony, Krzak gorejący, ale są też sceny z codziennego życia w latach sześćdziesiątych, siedemdziesiątych i osiemdziesiątych: Filip z prawdą w oczach, Bezwodne śniegi (nigdy dotąd niepublikowane). I jedne, i drugie realizują pisarskie credo Krasińskiego, sformułowane w jednej z jego powieści: „Pozostać szpiegiem! Szpiegiem pustoszącego kraj, dusze i umysły, obcego im systemu!”.

Lektura z opracowaniem, geneza utworu, charakterystyka bohaterów, cytaty, które mogą się przydać.

Dom mieszczański z przełomu wieków. Pani Dulska nawet nie przypuszcza, że coś może zakłócić jej spokojną, sytą, kołtuńską egzystencję. Mocną ręką dzierży ster domowych rządów. Tymczasem syn, Zbyszko Dulski, usiłujący wieść żywot młodopolskiego cygana, nieprzyjemnie ją zaskakuje. Być może wkrótce pani Aniela zostanie babcią. Czy miasto weźmie na języki rodzinę, w której syn ożenił się ze służącą? Czy pani Aniela zdoła utrzymać skandal w tajemnicy? Jak rozwiąże się sprawa Hanki, którą w domu Dulskich pozbawiono złudzeń co do ludzkiej uczciwości i prawości?

Debiut sceniczny dwudziestoośmioletniego pisarza, wystawiony na scenie Teatru Dramatycznego w 1958 r. Choć autor we wstępie napisał: „Sztuka ta nie zawiera niczego poza tym, co zawiera, to znaczy nie jest żadną aluzją do niczego, nie jest też żadną metaforą i nie trzeba jej odczytywać.”, publiczność wiedziała swoje i odczytała opowieść o państwie tak idealnym, że nie potrzebna jest już w nim policja jak najbardziej aluzyjnie, a Sławomir Mrożek odniósł swój pierwszy sceniczny sukces.
„Każdemu neurotykowi, który stale się trapi swoim nędznym losem, polecam napisanie sztuki i wystawienie jej w teatrze” – ironizował później w „Baltazarze”.

Zderzenia melancholii i queerowej wyobraźni, poczucia humoru i karkołomnych intelektualnych ciągów, brutalnej groteski i gorzkich samorozliczeń – wszystko to znajdziemy w tekstach dramatycznych znanego krytyka teatralnego, pisarza i dramaturga zebranych w tym tomie. Po niespodziewanej śmierci Pawła Soszyńskiego 18 września 2021 roku jego bliscy przyjaciele zdecydowali spróbować złożyć w całość odnalezione teksty. Dramaty powstały w latach 2017–2020. Odzwierciedlają codzienne fascynacje i długotrwałe inspiracje Pawła Soszyńskiego. Z tych pięciu tekstów tylko Teo ukazał się za życia Pawła w miesięczniku „Dialog”. Duchologię polską wystawił Jakub Skrzywanek w 2018 roku w koprodukcji teatrów w Wałbrzychu i Sosnowcu. Trzy pozostałe dramaty przetrwały zapisane w ciągu maili i wiadomości w kilkunastu wersjach niczym skomplikowana układanka. Do czytania w łóżku i wystawiania na wielkich scenach. Świat Soszyńskiego to teatr Polaków-łososi i górników-tancerzy erotycznych; teatr Zagłady i wojny skrytej za pokolorowaną na tęczowo bajką o blaszanym drwalu - i cygańskiej operetki; teatr biedny - i teatr monumentalny; by nie powiedzieć – „ubogi” i „ogromny”, bo dość już tej Polski.