Dyskursy o Macedonii

Książka stanowi pokłosie kilkuletnich badań prowadzonych w ramach projektu badawczego pt. Polski Atlas Etnograficzny – opracowanie naukowe, elektroniczny katalog danych, publikacja zasobów w sieci Internet, etap I, realizowanego na cieszyńskim Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego. Autorami opracowania są etnolodzy doskonale znający zagadnienia atlasowe od strony teoretycznej i praktycznej (dr hab. emerytowany prof. UŚ Zygmunt Kłodnicki, dr Agnieszka Pieńczak) oraz realizujący projekty digitalizacyjne mające na celu popularyzację treści etnologicznych w sieci (mgr Joanna Koźmińska). Badacze połączyli swoje doświadczenia we wspólnym projekcie, w efekcie czego powstała pierwsza tak obszerna praca podsumowująca dotychczasową historię, osiągnięcia i perspektywy badawcze PAE. Książka może być przydatna dla badaczy szerzej zainteresowanych problematyką dziedzictwa kulturowego, głównie etnologów, folklorystów, muzealników oraz pasjonatów kultury wiejskiej.

Etnologia jest nauką, która nie tylko dokumentuje tradycyjną kulturę, ale i zapuszcza się w przeszłość. Korzysta przy tym z jednej strony z pamięci informatorów, z drugiej zaś strony odważnie sięga w odległe czasy, na co pozwalają jej metody - etnogeograficzna i retrogresywna. Badając zjawiska „długiego trwania” (określenie spopularyzowane przez Fernanda Braudela) spotyka się z historią i archeologią, uzupełnia te dyscypliny, a nawet kontroluje. Obydwa sposoby wnioskowania wymagają jednak od badaczy precyzji i benedyktyńskiej pracowitości – od badań terenowych począwszy, poprzez mapy do interpretacji dotyczących genezy badanych zjawisk.
Dobrze się stało, że autorzy przedstawili nam Polski atlas etnograficzny i obydwie metody, wskazując nie tylko osiągnięcia, ale i słabsze ich strony. Dowiadujemy się również o mrówczej pracy w zakresie opracowania obszernych elektronicznych katalogów danych. Dziedzictwo kulturowe Polski znajduje tu swoje odbicie.
W efekcie prowadzonych działań cieszyńskich badaczy otrzymujemy niezwykle przydatne narzędzie wspomagające prace etnologów i innych badaczy podejmujących problematykę dziedzictwa kulturowego – platformę cyfrową Cyfrowe Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego – dzięki której PAE będzie miała szansę trafić wreszcie pod przysłowiowe „strzechy”, a więc do wszystkich osób zainteresowanych kulturą wsi polskiej. (PhDr. Rastislava Stoličná, DrSc. , fragmenty recenzji wydawniczej)

Seria: Historia i Teoria Kultury (2), ISSN 2719-9010


Książka poświęcona jest programowi i działalności Polskiego Towarzystwa Teozoficznego na Śląsku Cieszyńskim w latach 1919–1931 (okres największej aktywności, także wydawniczej, tej organizacji). Stowarzyszenie to, działające przez większą część swego istnienia po czeskiej stronie granicy i formowane przez lokalne uwarunkowania historyczno-kulturowe, wypracowało szczególny program, którego istotnym punktem było zagadnienie „wyższej kultury duchowej”.

Monografia zbiorowa „Bajka ludowa i nie-ludowa w badaniach interdyscyplinarnych” stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób współcześnie pojmuje się i bada bajkę ludową. To proste pytanie nie jest bezzasadne, jako że zainteresowanie bajką w ostatnich czasach wydaje się znaczne. Powstaje wiele filmów, spektakli i książek odwołujących się już w nagłówkach do tytułowej kategorii, ale niejednokrotnie trudno znaleźć między nimi jakieś bliższe związki poza daleko idącymi skojarzeniami z czarami, cudownością i niezwykłością. Być może w takim szerokim rozumieniu terminu jest zauważalny zwrot ku pierwotnemu znaczeniu słowa bajka, czyli bajać, kłamać, opowiadać nieprawdy. Pragnąc bliżej przyjrzeć się istocie tego problemu, zaproszono do zaprezentowania wyników swych badań nad bajką 18 przedstawicieli różnych dyscyplin (folklorystów, etnologów, kulturoznawców, literaturoznawców, teatrologów, filozofów, pedagogów), aby zobaczyć z ich perspektyw, czym jest bajka, co w rzeczywistości kryje się pod tym pojęciem i jakimi narzędziami można tę kategorię badać.

Fraza Limy – „bądź szybszy od śmierci” – oddaje w metaforyczny sposób jeden z podstawowych tematów, łączących kolejne rozdziały prezentowanych rozważań. Tematem tym jest idea totalnej egzystencji podmiotu, spajającego w wyobraźni heterotopiczną rzeczywistość, obejmującą życie i śmierć jako dokonującą się w nieograniczonym, nieliniowym czasie projekcję „cogito marzyciela”. Zasada „bądź szybszy od śmierci” oznacza w konsekwencji pragnienie upodmiotowienia wszelkich dostępnych kreacyjnej wyobraźni reprezentacji bytu, pojmowalnego jako „świat zadany” człowiekowi, by nie tylko rozpoznawał „dane” sobie, ograniczające „miejsce”, ale „miejsce” to otwierał, dokonując nieskończenie zróżnicowanych gestów transcendencji i transgresji.

Książka wyrasta z niezwykle ambitnego zamierzenia, Autorka chce bowiem zrekonstruować współczesną wizję podmiotu, niezależnie od różnic zachodzących między poszczególnymi autorami i szkołami filozoficznymi. (...) Wprawdzie przedstawiciele poszczególnych szkół filozoficznych akcentują raczej różnice niż podobieństwa między swoimi doktrynami, to jednak podzielają również wspólne przekonania, nawet jeśli nie są tego świadomi. Założenie to, samo w sobie racjonalne i uzasadnione, pozwoliło Katarzynie Gurczyńskiej-Sady oryginalnie i twórczo spojrzeć na jeden z najważniejszych sporów filozoficznych nowożytności, dotyczący natury podmiotu oraz jego relacji do świata. Autorka próbuje zrekonstruować wizję podmiotu (czy raczej – destrukcji podmiotu), charakterystyczną dla wieku XX (...). Z dużym znawstwem kreśli najpierw destrukcję podmiotu rozumianego jako substancjalna dusza, potem także destrukcję podmiotu utożsamianego z ciałem, rozpływającego się w rozmaitych językowych grach, stylach życia czy społecznych funkcjach. Znakomite analizy zarówno podmiotu kartezjańskiego, jak też jego współczesnych krytyk, zdradzają z jednej strony nieprzeciętną erudycję Autorki, z drugiej – bardzo rzadką umiejętność swobodnego poruszania się po tekstach tak różnych filozofów, jak Wittgenstein, Scheler, Heidegger, Sartre, Foucault, Nietzsche, Gadamer, Deleuze, Kant, Husserl, Fleck, Merleau-Ponty czy Arendt. W moim odczuciu trafną diagnozą jest przekonanie Autorki, iż destrukcja podmiotu wiąże się z jednej strony z roztopieniem go w języku (...), z drugiej – z jego transcendencją, polegającą jednak nie na przekraczaniu siebie (jak przyjmowała tradycyjna filozofia metafizyczna), lecz z zaangażowaniem w społeczny wymiar istnienia. Podmiot przestaje być bowiem substancjalnym indywiduum, stając się niesamodzielnym elementem wielu różnych, nadrzędnych względem niego, struktur, grup czy całości (przyjmujących każdorazowo enigmatyczną formę nieokreślonego „my”). Zjawisko to powoduje nie tylko desubstancjalizację podmiotu, lecz wprost jego całkowite rozproszenie w płynnych strukturach względem niego zewnętrznych.



Z recenzji wydawniczej prof. Ireneusza Ziemińskiego



Katarzyna Gurczyńska-Sady jest kierownikiem Katedry Filozofii Kultury w Instytucie Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie. Opublikowała m.in. książki Metafizyczne tezy Traktatu logiczno-filozoficznego Ludwiga Wittgensteina (2000), Podmiot jako byt otwarty : problematyka podmiotowości w późnych pismach Wittgensteina (2007) oraz wspólnie z Wojciechem Sady Wielcy filozofowie współczesności (2012). Obecnie pochłaniają ją dociekania nad etycznymi konsekwencjami nowego obrazu podmiotu, jaki wyłania się z prac najwybitniejszych filozofów XX wieku.

Wybór tekstów Rogera Chartier’a, historyka francuskiego, poświęconych historii książki i lektury. Rozprawy dotyczą przemian kultury piśmiennej i jej współczesnych adaptacji. Ponadto publikacja zawiera rozważania Chartier’a na temat procesów lekturowych w dobie tekstów elektronicznych, a także społecznych oddziaływań książki.

Koncepcja historii lektury, jaką proponuje Roger Chartier, jest daleka od historii ?lozo?i, historii literatury czy historii idei, które głównym przedmiotem swego zainteresowania czynią teksty, ich strukturę i znaczenie. Wykracza także zdecydowanie poza tradycyjne badania z zakresu historii książki czy historii czytelnictwa, skoncentrowane wokół statystycznie rozumianych kwestii dotyczących tego, co i przez kogo było w danym okresie wydawane oraz czytane. Produkcja i obiegi książki, grupy czytelnicze i ich lektury – to wszystko interesuje oczywiście Rogera Chartiera, ale kluczowym zagadnieniem czyni on w swoich pracach kwestię dotyczącą tego jak czytano, czym były różnorakie, zmieniające się w czasie sposoby lektury – z tej perspektywy postrzega tamte, bardziej tradycyjnie ujmowane zagadnienia. Z posłowia Pawła Rodaka

Książkę wydano dzięki dofinansowaniu Instytutu Francuskiego w Polsce w ramach Programu Wsparcia Wydawniczego Boy-Żeleński.

Cet ouvrage, publié dans le cadre du Programme d'aide à la publication Boy-Żeleński, a bénéficié du soutien de l’Institut français de Pologne.

A selection of texts by Roger Chartier, a French historian, dedicated to the history of books and reading. The dissertations concern the changes in writing culture and its contemporary adaptations. In addition, the publication contains Chartier's reflections on reading processes in the era of electronic texts, as well as the social impact of the book.