Dziewica Orleańska – tragedia romantyczna

Powstałe w latach siedemdziesiątych XX wieku sztuki: "Siła przyzwyczajenia", "Minetti. Portret artysty z czasów starości" i "Przed odejściem w stan spoczynku" składają się na pierwszy tom "Dramatów" Thomasa Bernharda (1931–1989), czołowego wybitnego niemieckojęzycznego powieściopisarza i dramaturga.
Głównymi postaciami trzech dramatów są dyrektor cyrku, stary aktor i sędzia. W otaczającym ich świecie, jak w teatrze, odgrywają wymyślone przez siebie role. Przemocą narzucają innym swoje ambicje, wizje i zamiłowania. W utworach scenicznych Bernhard rozwija znane z prozy motywy: nierozerwalność tyranii i przemocy, niekończący się perfekcjonizm, bliskie obłędu uwielbienie dla sztuki oraz społeczne zakłamanie Austriaków. Zaskakuje dynamicznym stylem i precyzją lakonicznych wypowiedzi.
Thomas Bernhard jako dramaturg fascynuje nie mniej niż jako prozaik. Niezmiennie obnaża ludzkie ułomności. Bezkompromisowo obraża społeczeństwo, piętnując jego wyobrażenia i mniemania o sobie. I mimo upływu czasu wciąż ostrzega. Przesłanie jego dramatów bowiem jest przerażająco aktualne.

ytułowa bohaterka, Fedra, była siostrą Ariadny i drugą żoną Tezeusza. Zapałała miłością do swego pasierba Hipolita. Młodzieniec ten uchodzi za całkowicie nieczułego na wdzięki kobiet, w rzeczywistości jednak potajemnie, z wzajemnością kocha Arycję, potomkinię wrogiego Tezeuszowi rodu, która przebywa w więzieniu. Nieświadoma tego Fedra, targana grzeszną miłością do pasierba, chce popełnić samobójstwo. Przedtem jednak zwierza się swojej piastunce, Enone. Tymczasem do miasta docierają pogłoski o śmierci Tezeusza. Tym samym rozpoczyna się walka o sukcesję po nim, a kandydatami do tronu są: Arycja, Hipolit i syn Fedry i Tezeusza. Enone przekonuje Fedrę, że śmierć Tezeusza pozwala jej na spełnienie pragnień i związanie się z Hipolitem, którego ma obietnicą związania się przeciwko wspólnej konkurentce do tronu – Arycji. Fedra udaje się do Hipolita aby prosić go o oszczędzenie jej syna. W czasie rozmowy niechcący wyjawia pasierbowi swoją miłość do niego… (za Wikipedią). To jednak nie koniec opowieści, aby go poznać trzeba przeczytać utwór do końca. Version bilingue: polonaise et français.

„Herakles szalejący” inaczej „Herakles oszalały” to ateńska tragedia Eurypidesa, która została po raz pierwszy wykonana ok. 416 p.n.e. Podczas gdy Herakles przebywa w podziemiu, porywając Cerbera w ramach jednej ze swoich dwunastu prac, jego ojciec Amphitryon, żona Megara i dzieci są skazani na śmierć w Tebach przez Lycusa.

Bohaterami powieści Miljenka Jergovicia są zamachowcy z Sarajewa – sprawcy czynu, który był bezpośrednią przyczyną wybuchu pierwszej wojny światowej.
Druga połowa dziewiętnastego wieku i początek wieku dwudziestego były na Bałkanach czasem zabójstw politycznych. Na potęgę sztyletowano. Granatami, bombami, strzałami z pistoletu, a nawet z procy zabijano posłów, ministrów, następców tronu i królów. Ktoś taką formę walki politycznej uzna za niedopuszczalną, ktoś inny stwierdzi, że tyranobójstwo bywa cnotą, a bez mordów politycznych nie ma wolnych państw.
Zanim jeden pistolet (w Sarajewie) spowodował wybuch na niewyobrażalną skalę, kręciło się wokół tego pistoletu (synonim słabego uzbrojenia zamachowców) raptem kilku chłopców. Jergović nie wpisuje młodzieńców – bohaterów powieści – w heroiczną wizję dziejów, tylko umieszcza w realiach społeczno-kulturowych (różne narodowości, religie, postawy życiowe itp.) i historycznych (przyjazd arcyksięcia do Sarajewa, sytuacja poszczególnych narodów w imperium Habsburgów) oraz psychologizuje.
Bohaterowie tej powieści noszą nazwiska postaci historycznych: Gavrilo Princip, Trifko Grabež i Nedeljko Čabrinović – oni właśnie marzyli o zmienianiu rzeczywistości, ponieważ wierzyli w istnienie sprawiedliwego świata, lepszego od tego, który znali. Równie ważne role w historiach opowiadanych w książce grają tak różne postacie jak Franciszek Ferdynand (przyszły cesarz), Ivo Andrić (pisarz, gimnazjalista z Sarajewa), Tin Ujević (poeta), Franz Werfel (pisarz pochodzenia żydowskiego), Predrag Finci (filozof).
Wszyscy oni – wychowani na dziewiętnastowiecznych powieściach, poezji Walta Whitmana i pismach rosyjskich anarchistów – byli dziećmi przełomu wieku, które w dorosłość weszły przy wtórze głośnego wystrzału…
Niejednoznacznej gatunkowo prozy – połączenia fikcji literackiej z pasją dokumentalisty – używa Jergović poszukując pełniejszej wiedzy o świecie. Autor wiedzie nas rozległą krainą imaginacji, ufundowaną na solidnej bazie faktograficznej. Miłośnicy twórczości coraz lepiej już znanego w Polsce chorwackiego pisarza z przyjemnością sięgną po tę lekturę.

Zadaniem dramaturgów i reżyserów jest zadawanie pytań, a także pisanie oraz wystawianie historii i dramatów, zadaniem historyków – dociekanie, co stoi za takimi dramatami. Obydwa te zawody muszą się uczyć wzajemnej współpracy. Moim zdaniem monodramy Włodzimierza Hermana mieszczą się w tej tradycji tak samo jak dramat Dochodzenie Petera Weissa.
Hans Henning Hahn, z Przedmowy

Opinie osobiste Włodzimierza Hermana, świadectwo jego doświadczeń, są ważnym źródłem dla badacza historii, a dla reżysera czy aktora – materiałem do pracy.
Ryszard Stemplowski, z Posłowia

Włodzimierz Herman, ur. w 1937 r., reżyser i kierownik artystyczny Studenckiego Teatru Kalambur we Wrocławiu (1962–1968) oraz reżyser etatowy Teatru Polskiego we Wrocławiu (1967–1970). W 1970 r. w związku z falą politycznego antysemityzmu w Polsce wyemigrował i osiadł ostatecznie w Danii, gdzie zrealizował ponad sto produkcji na scenach eksperymentalnych i w większych teatrach (również w Duńskim Teatrze Królewskim w Kopenhadze). Reżyserował gościnnie w Nowym Jorku, Moskwie i Budapeszcie. W 2000 r. został odznaczony przez Prezydenta RP Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi RP za wkład w polską kulturę i promowanie polskiego teatru za granicą. Uhonorowany również Nagrodą Międzynarodowego Instytutu Teatralnego ITI za rok 2017. Autor kilku książek, m.in. Filozof na scenie, czyli moja przygoda teatralna z Kierkegaardem. Wrocławska nostalgia (2015) oraz Mój Dybuk. W poszukiwaniu tożsamości: drogi, bezdroża, dygresje (2017). To drugie opracowanie zawiera nowe autorskie tłumaczenie dramatu Dybuk An-Skiego.

Akcja powieści dzieje się w Rosji,
podczas I Wojny Światowej w środowisku polskich uchodźców