Filozofia i wartości Tom 3

Nowe wydanie światowego bestsellera literatury popularnonaukowej, część pasjonującej serii 50 idei, które powinieneś znać.
Czym jest sztuka? Czy zwierzęta odczuwają ból? Skąd wiesz, że nie jesteś tylko mózgiem w naczyniu? Czy nieistniejący król może być łysy? Omówienie tych i innych zagadnień znajdziesz na kartach tej książki. W 50 przystępnych, ciekawie napisanych i miejscami zabawnych esejach autor rozważa kwestie nurtujące filozofów od czasów starożytnych do dzisiaj, jak świadomość, etyka, tożsamość, granice wiedzy, wiara, sprawiedliwość i piękno. Pokazuje, że problemy, które stara się rozwiązać filozofia, są ponadczasowe i dotyczą każdego człowieka. Opisując poszczególne koncepcje i idee, odwołuje się do codziennych obserwacji, by następnie ujawnić ich potencjał wywołania filozoficznej refleksji.
50 idei, które powinieneś znać to seria książek wprowadzających w fascynujący świat pytań i zagadnień – tych trudnych oraz tych zupełnie podstawowych – które od dawna towarzyszą ludzkości w jej misji zrozumienia świata. Seria prezentuje najważniejsze teorie i idee głównych dziedzin wiedzy, stanowiąc świetny punkt wyjścia do dalszej nauki. Obowiązkowa lektura każdego początkującego erudyty!

Autonomiczne myślenie o sztuce to stawianie jej pytań o to m.in., czy uczestniczy w pomaganiu ludziom, jak żyć, tworząc „wspólnoty estetyczne”, podwyższanie progów tego, co naganne nawet przy pomocy utopii, przezwyciężanie iluzoryczności spostrzegania, przezwyciężanie poczucia beznadziei, uczestniczenie na co dzień w wynoszeniu na piedestał tych, którzy otwierają się na Drugiego, tworzenie alternatywy dla profesjonalizacji na każdym kroku, podnoszenie w oczach wielu znaczenia indywidualności, reprezentującej zarówno porządek rozumu, jak i porządek serca. Odnosząc się do tejże filozofii myślenia o sztuce zaprezentowanej w niniejszej książce prof. dr hab. Urszula Szuścik z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach w swej recenzji napisała, że przebija w niej stawianie w centrum zainteresowania człowieka, i to wielowymiarowo, jako tego, kto przezywa, doświadcza, zachwyca się światem, krytykuje go, nienawidzi i kocha, a przeto, ujmując go zarówno jako kogoś realnego, jak i prezentującego się fantastycznie, a nawet mitycznie. Język rozprawy niniejszej jest we fragmentach rymowany, trochę ironiczny, zarazem dowcipny, podkreśla przez to fascynację i ekspresywność wypowiedzi autora. W książce poznajemy głębię procesu twórczego Artysty, który udowadnia, że sztuka wypływa z życia, z wiedzy, z fascynacji, z pracy i wzajemnych relacji miedzy tymi obszarami doświadczeń życiowych i twórczych, które go kształtowały i kształtują. Praca twórcza Artysty, do której odnosi się książka, jest wielkim trudem, który on pokonuje w swojej życiowej i arty-stycznej drodze.

William James (1842-1910) - amerykański filozof, psycholog, psychofizjolog, współtwórca pragmatyzmu, psycholog religii. Doświadczenie religijne opiera się na serii wykładów, które James wygłosił na uniwersytecie w Edynburgu, pierwsze wydanie książkowe ukazało się w 1902 roku i uzyskało niezmierną popularność (przekłady na wiele języków, kilkanaście wydań angielskich). Do dziś pozostaje klasycznym dziełem z zakresu religioznawstwa. James zajmuje się w Doświadczeniu religijnym nie religią samą, ale przeżyciami człowieka w związku z wiarą, zajmuje go zrozumienie skąd w człowieku potrzeba religii i czego doświadcza osoba doznająca spotkania z boskim absolutem (przy czym nie są to w najmniejszej mierze rozważania teologiczne James zajmuje się wyłącznie przeżyciami, doświadczeniem człowieka, abstrahując od teologii i całkowicie pomijając instytucjonalne formy życia religijnego).

Ten zbiór filozoficzno-religijnych myśli i aforyzmów Lwa Tołstoja (1828–1910) powstał w ostatnim roku jego życia. Składa się z tekstów uzupełnionych sentencjami innych myślicieli w swobodnej adaptacji autora. Taką metodą Tołstoj stworzył spójną całość stanowiącą jego życiowe kredo i dzieło, które sam bardzo sobie cenił. Choć napisana w ciągu kilku miesięcy 1910 roku, Droga życia jest owocem i ukoronowaniem jego wieloletnich rozmyślań na tematy przede wszystkim religijne, które podjął, gdy swoją wcześniejszą twórczość literacką uznał za błahą. Teraz Tołstoj rozważa kwestie fundamentalne i głosi radykalne rozwiązania w duchu ascezy służącej samodoskonaleniu moralnemu. Nie religia, bo wszelką religię odrzuca, lecz rozpoznawalny przez każdego Bóg kieruje jego zdaniem ludzką drogą życia. A tom zebranych tu myśli ma służyć za przewodnika tym, którzy na taką drogę chcą wejść. Okazuje się ona niełatwa nie tylko ze względu na radykalizm nauk Tołstoja, lecz także z uwagi na tkwiące w nich ekwiwokacje, jakie powstają choćby ze zderzenia ostrej krytyki polityczno-społecznej z ideą powszechnej miłości i altruizmu. Nad wszystkim góruje wszelako żarliwość autora, która w połączeniu z jego geniuszem literackim może przekonać nawet bardzo nieprzekonanych – jeśli nie do praktyki, to przynajmniej do teorii.

Angielski filozof John Locke (1632–1704) zapisał się w historii jako „ojciec” współczesnej demokracji. Był pierwszym teoretykiem republikanizmu w dzisiejszym sensie. Dwa traktaty… są pod tym względem dziełem kanonicznym, a dla każdego politologa wprost obowiązkowym. Zainspirowały m.in. Deklarację Niepodległości i Konstytucję USA. To właśnie wtedy Locke stał się klasykiem idei nowoczesnej państwowości. Przełomowość republikańskiej myśli Locke’a opiera się przede wszystkim na odrzuceniu legitymizowania władzy czynnikiem nadprzyrodzonym, Bożym nadaniem. Polemice z poglądem, że wszelka władza ma charakter „ojcowski” i wywodzi się ostatecznie od władzy, jaką otrzymał Adam w raju, poświęcony jest pierwszy traktat. Drugi rysuje koncepcję władzy z nadania ludu i odpowiedzialnej przed ludem. Dramatyczne okoliczności powstania dzieła, jego fragmentaryczność, anonimowa publikacja za życia autora czynią lekturę tym ciekawszą. Również jej kontekst jest dość specyficzny. Locke, choć republikanin, godził swoje poglądy z pracą na rzecz króla i arystokratów. Dla niego monarchia i republika nie wykluczały się jeszcze politycznie. Monarcha miał władać jako „przedstawiciel” ludu. Radykalne przeciwieństwo dotyczyło samej legitymacji władzy: tam boskiej, tu społecznej. Obserwowanie, jak wykluwa się ta współczesna idea u myśliciela przecież na wskroś chrześcijańskiego, to jeden z bonusów lektury tego dzieła.

Fryderyk Nietzsche (1844-1900) – jeden z najważniejszych filozofów niemieckich, także filolog, poeta. Człowiek, którego poglądy znacząco wpłynęły na całą późniejszą filozofię, myślenie o kulturze, człowieku, religii. Głosił upadek cywilizacji zachodniej, opartej na myśli greckiej, sokratejskiej i etyce chrześcijańskiej. Tej apollińskiej postawie przeciwstawiał dionizyjską, witalną (połączoną z ideą woli mocy i pojęciem nadczłowieka). Krytykował chrześcijaństwo, ale jednocześnie podziwiał Chrystusa. Jego myśl doczekała się setek interpretacji i omówień. Wzbudzała sprzeciw i inspirowała. „Podstawowym przekonaniem Nietzschego było, że życie cielesne, fakt biologiczny jest osnową ludzkiej egzystencji, a życie duchowe tylko jego odroślą. Z przekonania tego wypłynął jego naturalizm i relatywizm episemologiczny” pisał Władysław Tatrkiewicz. W Ecce Homo, swego rodzaju intelektualnej autobiografii przedstawia Nietzsche siebie, swą wielkość, swą charyzmę. To nie jest lektura dla ludzi lubiących, ceniących skromność. Nietzsche nigdy skromny nie był, i miał swej wielkości świadomość. Jest zatem Ecce Homo wyznaniem wiary kogoś, kto pisze wprost: Słuchajcie mnie! Bom ten a ten. Przede wszystkim nie bierzcie mnie za kogo innego!.