Miejski grunt

W Czterech zaginionych miastach Annalee Newitz zabiera czytelników w podróż do historii miejskiego życia. Newitz bada powstanie i upadek czterech starożytnych miast, z których każde stanowiło centrum cywilizacji: neolityczne Çatalhöyük w środkowej Turcji, rzymskie miasteczko Pompeje na południowym wybrzeżu Włoch, średniowieczne megamiasto Angkor w Kambodży i autochtoniczna metropolia Cahokia, która znajdowała się nad rzeką Missisipi.

Newitz podróżuje do wszystkich czterech miejsc – i opierając się na najnowocześniejszych badaniach archeologicznych – ujawnia zmiany środowiskowe oraz polityczne zawirowania, które skazały te starożytne osady na upadek. Śledząc wczesny rozwój urbanistyki, Newitz przedstawia nam również anonimowych robotników – niewolników, kobiety, imigrantów – budujących miasta i tworzących pomniki, które przetrwały tysiąclecia.

Cztery zaginione miasta to podróż w zapomnianą przeszłość, ale także spojrzenie w przyszłość, w której większość ludzi na Ziemi będzie mieszkać w miastach, może też ujawnić coś z naszego własnego losu.

Problematyka badawcza dotycząca miast jest bardzo ważna i niezwykle aktualna, ponieważ Ziemia stała się planetą miast, a proces urbanizacji jest jednym z najbardziej uderzających przejawów współczesnej cywilizacji. Celem książki jest próba przedstawienia czytelnikom idei i koncepcji inteligentnych miast oraz ich wdrożeń w kontekście łagodzenia problemów związanych z urbanizacją. W podręczniku wyjaśniono, czym jest inteligentne miasto i na jakich koncepcjach się opiera. Pokazano, dlaczego szerzenie idei i koncepcji inteligentnych miast jest koniecznym wyzwaniem XXI wieku. Niezależnie bowiem od tego, gdzie pracujemy i gdzie mieszkamy, wszyscy w mniejszym lub większym stopniu jesteśmy zainteresowani jakością środowiska, harmonijnym rozwojem miast, racjonalnym rozplanowaniem sieci transportowej, redukcją odpadów, niekontrolowaną ekspansją miast na tereny wiejskie, redukcją zanieczyszczeń powietrza w miastach i innymi podobnymi problemami.
W obecnych czasach poprzez większy udział publiczny w procesie stanowienia o mieście coraz częściej mamy możliwość wpływania na decyzje, które będą oddziaływały na sposób rozwoju miast w przyszłości, uwzględniający przesłanie, jakie wynika z wdrażania idei inteligentnych miast.
Książka może być pewnym elementem łańcucha edukacji proekologicznej w zakresie relacji człowiek - miasto – środowisko. Adresowana jest zarówno do studentów różnych kierunków studiów, którym problematyka ochrony środowiska i zrównoważonego/optymalnego rozwoju miast i naszej planety jest szczególnie bliska, jak i do wykładowców oraz osób pracujących w administracji samorządowej, w instytucjach zajmujących się ochroną środowiska, rozwojem regionalnym, planowaniem i gospodarką przestrzenną, w organizacjach społecznych i innych ośrodkach mających wpływ na zrównoważony rozwój miast i regionów.

Niniejszy zbiór tekstów to „podręcznik do oduczania się” – oduczania się różnych sposobów teoretyzowania miasta, które uważamy za naturalne do tego stopnia, że nie postrzegamy ich już jako konstrukcji myślowych, traktując je jako część rzeczywistości. Ponieważ słowa, nazwy i pojęcia nadal są naszymi podstawowymi narzędziami myślenia, czasami, żeby dobrze się czegoś nauczyć, trzeba wcześniej porządnie i rzetelnie czegoś się oduczyć.

Chcemy oduczyć się myślenia o zdrowiu w mieście tylko poprzez banalną metaforę miasta-organizmu, zamiast tego pragniemy badać skomplikowane zależności pomiędzy zdrowiem a przestrzenią miejską. Chcemy oduczyć się myślenia o infrastrukturze w mieście jedynie poprzez jej materialny, techniczny i inwestycyjny wymiar, bo nie tylko rury i drogi, ale także my sami tworzymy miejską infrastrukturę. Chcemy oduczyć się myślenia o związkach architektury z władzą tylko przez pryzmat konkretnych ideologii politycznych, rzekomo wpisanych w architekturę, bo ani władza biopolityczna, ani wolność nie są nigdy ostatecznie zdeterminowane przez formy architektoniczne.

Celem tego zbioru nie jest więc sklasyfikowanie i wyjaśnienie poszczególnych elementów myślenia o zdrowiu, infrastrukturze i biopolityce w mieście, ale raczej wprowadzenie pewnej konfuzji do istniejących wcześniej definicji – nie poprzez postmodernistyczny relatywizm, ale dzięki pokazywaniu hybrydowości współczesnych form, w jakich wytwarzane i reprodukowane jest życie w mieście. Nie ma jasnego rozdziału pomiędzy tym, co materialne, a tym, co społeczne, tym, co polityczne, a tym, co eksperckie, między ciałem a świadomością.

Autor opisuje działalność niemieckich planistów przestrzennych, urbanistów, architektów, projektantów wnętrz i ich „obsesję porządkowania”, mającego służyć całkowitej germanizacji nowo opanowanych terenów. Jako przykłady podaje liczne projekty i realizacje, nieomawiane wcześniej w literaturze przedmiotu. Analizuje moralne aspekty tej pracy oraz aktywne zaangażowanie jej wykonawców w politykę okupacyjną i Zagładę. Śledzi losy konkretnych specjalistów zarówno podczas wojny, jak i po jej zakończeniu.

******

An Order Obsession. German Architects’ Plans in Occupied Poland 1939–1945

The author explores the activities of German spatial and urban planners, architects and interior designers as well as their “order obsession”, which was to be used in the Germanisation of the newly subjugated territories. He provides numerous examples of projects and realisations which have not been discussed before in the subject literature. He analyses the moral aspects of this ordering work and the active engagement in occupation policy and the Holocaust of those implementing it. He follows the fates of particular specialists during and after the war.

„Fizycy, o ile wiemy, nie pokusili się jeszcze o zbadanie mocy wybuchu, do którego dochodzi, kiedy niewłaściwa książka trafia w ręce właściwego czytelnika” – czytamy we wstępie do Przewodnika dla dryfujących. Zbioru sytuacjonistycznych tekstów o mieście pod redakcją Mateusza Kwaterko i Pawła Krzaczkowskiego.

Książka prowadzi czytelników szlakiem, który przetarli dawni psychogeografowie z Międzynarodówki Letrystycznej i Sytuacjonistycznej – od pierwszych eksploracji (i modyfikacji) przestrzeni miejskich aż po rewolucyjną krytykę urbanistyki. Ostatnia część poświęcona jest manifestom architektów, którzy „otarli się” o Międzynarodówkę Sytuacjonistyczną i w swojej pracy pozostawali pod wpływem Guy Deborda, Constanta oraz innych miejskich poszukiwaczy przygód.

Autorka konfrontuje podmiejskie przestrzenie rekreacyjne ze wzorcem miejskiej przestrzeni publicznej, opartym na trzech wartościach: różnorodności, dostępności dla wszystkich oraz publicznej kontroli. Podstawą konfrontacji są wyniki badań ankietowych, obserwacje zachowań użytkowników przestrzeni oraz analizy polityk przestrzennych wybranych gmin podwarszawskich. Wartość użytkowa przestrzeni rekreacyjnych oceniana jest przez pomiar ich prospołecznego charakteru. Badaniom towarzyszy refleksja nad społeczną koncepcją przestrzeni, współczesną teorią miejsca oraz przestrzeni publicznej. Zdaniem Autorki tworzenie suburbialnych przestrzeni rekreacji odpowiadających ich miejskiemu wzorcowi jest utrudnione (o ile w ogóle możliwe) ze względu na typowe dla polskich suburbiów niesprzyjające uwarunkowania przestrzenne, prawno-planistyczne, ale przede wszystkim społeczne.
Publikacja jest adresowana zarówno do środowisk akademickich, głównie geografów społecznych, socjologów, specjalistów od planowania przestrzennego, architektów i urbanistów, jak i praktyków: samorządowców i urbanistów pracujących nad kształtowaniem przestrzeni publicznych, a także do przedstawicieli społeczności lokalnych.