Niespokojny Umysł

Richard Avenarius (1843-1896) - niemiecki filozof, fizyk i psycholog, jeden z czołowych przedstawicieli tzw emipriokrytcyzmu (swego rodzaju epistemologicznego pozytywizmu) w naukach o człowieku, przeciwnik silnego ówcześnie neokantyzmu. Zwolennik naukowego obrazu świata, rozumianego właśnie przez swój wymiar empiryczny i odrzucenie wszelkiej metafizyki, aprioryczności. Można wręcz nazwać empiriokrytycyzm nauką czystego doświadczenia, przy czym cały zmysłowy dany nam obraz śawiata to jedyne co realnie istniejąące. Reszta to metafizyczne mrzonki, a wszelki byt ponadczasowy, transcendentny to po prostu absurdalny, cała zatem wywodząca się wręcz od Kartezjusza "nauki o duszy" to w gruncie rzeczy wczesno--pseudo-nakowe bajania, a to z "duszy" pozostaje to jedynie "doświadczenie bezpośrednie" naszego kontaktu ze światem czy innymi.
Jak pisze sam Avenarius Jak pojęcie życia nie stanowi jeszcze całkowitego poglądu na życie, tak j samo pojęcie świata nie jest jeszcze pełnym poglądem na świat. Jak jednak krytyczne pojęcie życia powinno być jedynie podstawą poglądu na życie, tak naturalne pojęcie śwaiata winno być jądrem trwałego poglądu na świat.

Trzeci tom Dzieł Sigmunda Freuda obejmuje wybór pism przedstawiających psychoanalityczne interpretacje psychologicznych procesów życia codziennego: dowcipu, komiki, humoru, sprośności, niesamowitości, pamięci i zapominania. Prace Dowcip i jego stosunek do nieświadomości oraz Humor przedstawiają metody zyskiwania rozkoszy z aktywności psychicznej w procesie powstawania dowcipu: rozkosz, utracona w wyniku procesu dojrzewania, musi zostać przywrócona człowiekowi jako euforia płynąca z przywołania nastroju dzieciństwa, który odnajdujemy w niepohamowanym śmiechu towarzyszącym dowcipowi, humorowi i sprośności. Te same założenia, jakie legły u podstaw Dowcipu, wykorzystuje Freud w studium O przeciwnym sensie prasłów, dowodzi, że ambiwalencję psychologiczną, charakterystyczną dla procesu powstawania marzenia sennego i dowcipu - ambiwalencję wynikającą z gry rozkoszy i braku rozkoszy - znaleźć można również w procesie powstawania słów używanych w najstarszych językach ludów cywilizowanych, paradoksalnie jednoczących w sobie dwa przeciwstawne znaczenia, informujące o występowaniu jakiejś cechy i o jej braku.
W pracy pt. Niesamowite Freud pokazuje uczucie niesamowitości jako wyraz procesu przywołującego dziecięcy lęk przed niezamierzonym powrotem tego samego, lęk przed sobowtórem, który - choć nosi wszelkie cechy podmiotu - przecież nie jest nim samym, jest bowiem niesamowity. Także ów lęk nosi wszelkie cechy ambiwalencji, bo chociaż w postaci sobowtóra rozpoznajemy to, co znane - i z tego czerpiemy rozkosz rozpoznania - to jednak znajdujemy w niej również to coś, co nie należy do nas: niesamowite.

Książka stanowi gruntowną analizę Jungowskiej koncepcji archetypów, opartą na rzetelnym studium oryginalnego tekstu twórcy psychologii analitycznej. Pojęcie archetypu ma zasadniczą wartość dla rozwoju współczesnej psychologii głębi, psychologii religii, psychologii kultury, teorii psychoterapii; znajduje coraz szersze zastosowanie w antropologii, filozofii, wiedzy o kulturze. Teoria archetypów otwiera przed współczesną wiedza o człowieku nowe horyzonty badawcze (uniwersalny wymiar kultury, nieświadomość zbiorowa, świat wyobraźni, duchowe przesłanie sztuki i religii, rola symboli, mitów marzeń sennych). Podstawy psychologii archetypów zaprezentowane w tej książce to niezwykle cenny wkład w dialog polskiej myśli psychologicznej i filozoficznej inspirowanej dziełem Junga, jednego z najwybitniejszych psychologów dwudziestego wieku. Według Junga pojęcie archetypu nie jest wyłącznie jego wynalazkiem, lecz posiada bardzo długą historię. Można je bowiem spotkać zarówno u teologów wczesnochrześcijańskich, jak i w pismach filozoficznych od starożytności po oświecenie. Jung stara się ująć i opisać wszystkie wymiary ludzkiej duszy, poczynając od sfer najniższych o charakterze popędowym, przez czysto psychiczne procesy, kończąc na duchu - bo taki właśnie jest człowiek.

Psychologia na Uniwersytecie Medycznym w Warszawie. To już 55 lat! Były lata w naszej historii, kiedy myśl psychologiczna zderzała się z uprzedzeniami ideologicznymi i trzeba było pracować w bardzo trudnych warunkach finansowych i organizacyjnych. A jednak oryginalne badania zostały zrealizowane. Bo nauka to ludzie, ludzie z pasją, wielcy duchem, wspaniałe Osobowości, zafascynowani ideą poznania i dochodzenia do prawdy o człowieku. Profesorowie Mariusz Maruszewski, Irena Heszen, Krzysztof Czubalski, Kazimierz Wrześniewski czy obecnie zarządzający Zakładem Psychologii i Komunikacji Medycznej prof. Krzysztof Owczarek. Ich idee chorób psychosomatycznych, czynności mózgu, funkcjonowania człowieka w sytuacji choroby wyznaczyły kierunki do rozwoju dalszych badań w tym obszarze.

Ta monografia wyrasta z potrzeby przypomnienia 55-letniej tradycji Zakładu i wyznaczenia dalszych kierunków rozwoju.

„Pamiętanie, przypominanie, podsumowanie” – takie zadania przyświecały Autorom tomu przygotowującym kolejne rozdziały książki. Dobrze się z nich wywiązali.
z recenzji wydawniczej prof. dr hab. Ewy Mojs

Pomyłka freudowska, czyli skąd się biorą czynności pomyłkowe? W opublikowanej w 1901 roku Psychopatologii życia codziennego Freud po raz pierwszy oficjalnie użył terminu „psychoanaliza”. W rozprawie zajął się badaniem przejawów nieświadomego życia psychicznego. Opisał kluczowe elementy teorii psychoanalitycznej, takie jak nieświadomość i wyparcie. Za materiał do badań posłużyły mu „czynności pomyłkowe”, „przejęzyczenia”, „zabobony” i „błędy”. Źródłem tych pomyłek (stąd „freudowska pomyłka”), pojawiających się najczęściej w wypowiedzi, w działaniu lub zapominaniu, według Freuda są nieświadome, zablokowane motywacje, które mimowolnie wychodzą na światło dzienne.

Paul Ricoeur uważał, że największym wyzwaniem, jakie Freud postawił przed filozofią współczesną, było pojęcie nieświadomego. Podważało ono bowiem dominujące w niej do tej pory utożsamianie całej sfery ludzkiej psychiki ze świadomością. Początkowo w nieświadomym upatrywano siedlisko wypartych „przedstawień popędowych” o charakterze irracjonalnym. Później jednak, pod wpływem uznania przez Claude’a Lévi-Straussa, że aprioryczne formy rozumu, zgodnie z którymi człowiek jako uczestnik kultury porządkuje obraz świata i nadaje mu jakieś znaczenie, są przez niego nieuświadamiane, zaczęto widzieć w nieświadomym paradygmat tego, co językowe. Tak odczytał je później w swojej wersji psychoanalizy Jacques Lacan, a za nim Jacques Derrida, Julia Kristeva i inni. W esejach, które złożyły się na tę książkę, pokazuję, jak dalece nieświadome w ujęciu Freuda oraz inne kluczowe pojęcia jego teorii mogą stanowić owocny punkt wyjścia w krytycznej analizie współczesnych zjawisk kulturowych. Piszę o patologiach związanych z rosnącym wpływem świata Internetu, o reakcji światowych społeczeństw na pandemię koronawirusa, rozważam fenomeny lęku patologicznego i metafizycznego. Wskazuję też na nowatorskie elementy zawarte we Freudowskiej koncepcji seksualności oraz kreślę szeroką panoramę oddziaływania psychoanalizy na różne nurty filozofii współczesnej. Jakkolwiek w psychoanalizie praktykowanej jako forma terapii od czasów Freuda dużo się zmieniło, to nadal w wielu swych teoretycznych aspektach jest ona źródłem inspiracji dla filozofów, badaczy humanistów i pisarzy.