O przedmiocie psychologii

Refleksje z wieloletniej praktyki psychoterapeutycznej dr M. Talarczyk, przeplatane osobistymi rozważaniami oraz subtelnymi utworami poetyckimi

Amerykański filozof William James (1842–1910, brat powieściopisarza Henry’ego Jamesa) położył "Odmianami…" podstawy pod nową dziedzinę nauki – psychologię religii. Niniejszy tom opiera się na cyklu wykładów, które James wygłosił w Edynburgu jako jeden z pierwszych uczonych „eksportujących” naukę z USA do Europy. Jednak nie akademicki, lecz ludzki, życiowy wymiar tego dzieła sprawił, że wkrótce po publikacji w 1902 roku przełożono je na główne języki europejskie, a oryginalna wersja angielska ma już kilkadziesiąt wydań. Autor rozważa „doświadczenie religijne”, a nie „religię” czy wprost jakieś konkretne wyznania jako takie. Chce zbadać, co się dzieje w takim doświadczeniu i czego właściwie doświadcza osoba uważająca, że doznaje przeżyć religijnych, czyli pozostaje pod wpływem czegoś, co w jej opinii ma „boski” charakter „energii” spoza naszego świata. Taka minimalna definicja wiary zupełnie abstrahuje od religii instytucjonalnej, którą autor wyklucza z badania jako czynnik zakłócający fenomenologię autentycznego doświadczenia religijnego. James, tak jak współczesny mu Lew Tołstoj w Rosji, nie był ortodoksyjnym wyznawcą religii dominującej w jego kraju, ale żarliwe pragnienie zgłębienia zjawiska religijności sprawiło, że jego dzieło fascynuje także jako traktat o wierze i boskości, który przy całym swoim naukowym obiektywizmie (i obfitości drastycznego materiału o umartwieniach) ujmuje ciepłem i zrozumieniem, a także głęboką tolerancją dla różnych odmian religijności.

Duszą tłumu nie kieruje potrzeba wolności, lecz potrzeba uległości. Pragnienie posłuszeństwa każe tłumowi poddać się instynktownie każdemu, kto chce być jego panem. Pierwsza w historii nauki próba psychologicznej analizy zachowania jednostek w dużych zbiorowiskach. Le Bon dokonał klasyfikacji tłumów i poddał analizie czynniki mające wpływ na ich działanie, ukazał też znaczenie wiecowych przywódców. Autor charakteryzował tłum jako impulsywny, zmienny, drażliwy, podatny na sugestie, przesadny w emocjach i nietolerancyjny. Książka napisana w 1895 roku stała się w pewnym sensie prorocza. W następnym wieku to tłumy, masy w dużym stopniu umożliwiły przejęcie władzy m.in. Leninowi, Mussoliniemu czy Hitlerowi. Mimo upływu niemal 130 lat od czasu powstania Psychologii tłumu wiele zawartych w niej spostrzeżeń (i ostrzeżeń) pozostaje aktualnych.

Sigmund Freud's audacious masterpiece, The Interpretation of Dreams, has never ceased to stimulate controversy since its publication in 1900.

Freud is acknowledged as the founder of psychoanalysis, the key to unlocking the human mind, a task which has become essential to man's survival in the twentieth century, as science and technology have rushed ahead of our ability to cope with their consequences.

Freud saw that man is at war with himself and often unable to tolerate too much reality. He propounded the theory that dreams are the contraband representations of the beast within man, smuggled into awareness during sleep. In Freudian interpretation, the analysis of dreams is the key to unlocking the secrets of the unconscious mind.

We wszystkich epokach niemoralność znajdowała w religii nie mniejsze wsparcie niż moralność. Zbiór esejów opublikowany w 1913 roku uznawany za przełomowy. Freud podjął w nim próbę rozszyfrowania tajemnic ludzkiego zachowania, dokonał analizy konfliktu między prymitywnymi uczuciami a wymaganiami cywilizacji, czyli staraniem pogodzenia nieświadomych pragnień ze społecznym, akceptowalnym zachowaniem. W tej pracy ojciec psychoanalizy po raz pierwszy, a zarazem najszerzej, ukazał rolę kompleksu Edypa. Opisał także różne tabu społeczne: ojcobójstwa i kazirodztwa (dwa najsilniejsze jego zdaniem), a także tabu wrogów, władców, zmarłych itp., rysując tym samym genezę kształtowania pierwotnych form religii oraz najbardziej podstawowych zasad moralnych.

Portret człowieka, który przez dziesiątki lat kształtował umysły polskich psychologów, który pobudzał ich do twórczej aktywności badawczej i praktyki psychologicznej, z pewnością zasługuje na wnikliwą uwagę Czytelników. Biografia Tadeusza Tomaszewskiego nie obfituje w tzw. wydarzenia sensacyjne, dramatyczne zwroty czy ekstremalne sytuacje. Jego spotkania ze światem układają się w ciąg zdarzeń uporządkowanych i pozornie prostych. Jednak gdy mówi o sobie „byłem zwyczajnym człowiekiem, żyjącym w niezwykłych czasach" sygnalizuje, że owe czasy prowokowały do wyzwań i aktywności na niespotykaną skalę.