Starożytny Rzym. Od Romulusa do Justyniana

Fascynująca opowieść autorki bestsellera SPQR: Historia starożytnego Rzymu o tym, jak wizerunki rzymskich autokratów od przeszło dwóch tysięcy lat wpływają na sztukę, kulturę i reprezentacje władzy. Jak wygląda oblicze władzy? Kto i dlaczego zostaje upamiętniony w sztuce? Jak reagujemy na pomniki polityków, których nie darzymy aprobatą? W niniejszej książce — na tle dzisiejszych „wojen z pomnikami” — Mary Beard snuje opowieść o tym, jak portrety bogatych, potężnych i sławnych zachodniego świata były kształtowane przez wizerunki władców rzymskich, zwłaszcza „dwunastu cesarzy”: od bezwzględnego Juliusza Cezara po znęcającego się nad muchami Domicjana. Autorka zadaje pytania, dlaczego ci zbrodniczy autokraci odgrywali tak wielką rolę w sztuce od starożytności po czasy obecne, kiedy karykaturzyści wciąż przedstawiają nieszczęsnych przywódców jako Neronów muzykujących podczas pożaru Rzymu. Podkreśliwszy znaczenie cesarskich portretów w polityce rzymskiej, Beard w tej bogato ilustrowanej książce prowadzi czytelnika przez dwa tysiące lat historii sztuki i kultury; oferuje świeże spojrzenie na dzieła artystów od Memlinga i Mantegni, a także pokoleń tkaczy, ebenistów, złotników, rytowników i ceramików. Śledzimy zaskakującą historię zamieniania tożsamości płynącego z niewiedzy lub celowych błędnych identyfikacji, fałszerstw i nierzadko ambiwalentnych przedstawień władzy. Od dokonanej przez badaczkę rekonstrukcji wspaniałej, nieistniejącej już Sali Cesarzy Tycjana po jej reinterpretację słynnych cezariańskich tapiserii Henryka VIII - Dwunastu cesarzy przedstawia zawiłe losy jednych z najbardziej ambitnych i niepokojących portretów władzy, jakie stworzono.

Prezentuje historię Cesarstwa Bizantyjskiego od powstania, przez okres wypraw krzyżowych, aż do upadku Konstantynopola
Przedstawia wydarzenia z życia politycznego oraz przemiany społeczno-gospodarcze, obyczajowe, kulturalne ludów, które żyły i rozwijały się w państwie bizantyjskim przez całe wieki
Ukazuje miejsce Cesarstwa Bizantyjskiego w średniowiecznej Europie
Omawia historię i rolę Cesarstwa Nikejskiego

Trzeci tom źródeł dotyczących bizantyńskiego ikonoklazmu zawiera polskie przekłady – wraz z ich opracowaniem – greckich i łacińskich źródeł ukazujących jego dzieje od synodu w Hierei (754) do soboru nicejskiego II (787). Obejmuje pełne teksty (rozprawy doktrynalne, Żywot Szczepana Młodszego i inne biogramy świętych tego okresu), jak też odnośne fragmenty obszerniejszych źródeł (bizantyńskie kroniki, łacińskie roczniki, listy papieskie, akta synodalne). Źródła te potwierdzają, że po 754 roku bizantyński spór o obrazy rozszerzył się o bardziej zaawansowaną problematykę i nabrał nowej intensywności.

Zaskakująca, napisana ze swadą historia starożytnego Rzymu.

SPQR to skrót, którym Rzymianie określali swoje państwo: Senatus PopulusQue Romanus (senat i lud rzymski). Starożytny Rzym w dalszym ciągu definiuje nasze wyobrażenia o świecie i o nas samych, od szczytnych teorii po wulgarne żarty. Stanowi fundament zachodniej kultury i polityki.

SPQR to świeże spojrzenie na rzymską historię. Mary Beard, zaliczana do czołowych filologów klasycznych na świecie, zgłębia nie tylko, w jaki sposób niewiele znacząca italska wioska zdołała podporządkować sobie olbrzymie terytoria na trzech kontynentach, ale też – co sami Rzymianie myśleli o sobie i swych dokonaniach i dlaczego wciąż są dla nas ważni. Autorka w niniejszej opowieści, zakończonej na roku 212, kiedy to cesarz Karakalla obdarował wszystkich wolnych mieszkańców imperium obywatelstwem rzymskim, ukazuje sylwetki Rzymian słynnych i zapomnianych rzuca nowe światło na podstawy rzymskiej kultury, od niewolnictwa po kwestię bieżącej wody, w szerszym kontekście imperium analizując tak ważne i dziś zagadnienia, jak demokracja, spory religijne, migracje, mobilność społeczna i wyzysk.

Praca jest bezsprzecznie jedną z najważniejszych i najbardziej wpływowych interpretacji sztuki rzymskiej, jaka została opublikowana w okresie ostatnich... ... kilkudziesięcioleciu lat. Jej znaczenie nie polega jednak tylko na zaprezentowaniu błyskotliwej pozycji teoretycznej, pozwalającej wyjaśnić kształt i względną niezmienność sztuki rzymskiej przez wieku (ze szczególnym uwzględnieniem okresu od czasów Oktawiana Augusta do końca panowania dynastii Sewerów), ale także przedstawieniu wielu analiz zabytków sztuki późnohelenistycznej oraz rzymskiej. Jednak nawet w takich interpretacjach pojedynczych dzieł sztuki Hölscher z łatwością wplata wątki odnoszące się do najważniejszych problemów historii sztuki i archeologii klasycznej, w pełni realizując postulat krytycznej interpretacji sztuki rzymskiej w perspektywie historycznej. Podstawowym problemem, który Autor stara się w rozwiązać, jest ogniskujące się w zjawisku klasycyzmu określenie relacji pomiędzy sztuką grecką a rzymską.

Prezentowana książka dzieli się na dwie podstawowe części, co jest konsekwencją faktu, że jest ona owocem dwóch paneli (W cieniu starego cesarstwa: bizantyńskie Bałkany od VII do końca XIV wieku oraz Islam i jego założyciel w kulturze europejskiego Wschodu i Zachodu w średniowieczu) zorganizowanych w ramach VI Kongresu Mediewistów Polskich, który odbył się w dniach 20–22 sierpnia 2018 roku we Wrocławiu.
W części pierwszej Czytelnik znajdzie teksty poświęcone różnorodnym aspektom historii cesarstwa bizantyńskiego i jego oddziaływań na Bałkanach, w drugiej zaś obrazowi Mahometa w kulturze średniowiecznej zarówno łacińskiej Europy Zachodniej, jak i Bizancjum oraz ludów słowiańskich, znajdujących się w orbicie jego wpływów cywilizacyjnych.
Autorzy zamieszczonych w książce tekstów wywodzą się z kilku ośrodków naukowych, tak polskich: Kraków (Jan Witold Żelazny), Lublin (Piotr Kochanek), Łódź (Zofia A. Brzozowska, Maciej Dawczyk, Karolina Krzeszewska, Mirosław J. Leszka, Małgorzata Skowronek, Szymon Wierzbiński, Teresa Wolińska), Poznań (Zdzisław Pentek), Wrocław (Aleksander Paroń), Zielona Góra (Jarosław Dudek), jak i zagranicznych: Sofia (Tsvetelin Stepanov).
Wszystkie teksty opracowane zostały na wysokim poziomie, z zachowaniem zasad charakteryzujących literaturę naukową (metodologia, logika i sposoby wnioskowania). Zaopatrzono je w kompetentnie zebraną, obszerną podstawę źródłową i literaturę, [...] Znakomitym zabiegiem jest wprowadzenie w niektórych tekstach dodatków źródłowych (zwraca choćby uwagę świetne tłumaczenie z artykułu Z. A Brzozowskiej) oraz materiału ilustracyjnego (artykule P. Kochanka).
dr hab. Dariusz Dąbrowski, prof. UKW
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy