Wbrew ich woli

Klasyka reportażu podróżniczego: Rosja po II wojnie światowej oczami wybitnego pisarza i fotografa-legendy.

Tuż po tym jak Europę podzieliła żelazna kurtyna, John Steinbeck i słynny fotograf wojenny Robert Capa wyruszyli na śmiałą wyprawę do Związku Radzieckiego, by napisać reportaż dla „New York Herald Tribune”. Podróżnicy odwiedzili nie tylko Moskwę i Stalingrad, ale także ukraińskie wsie czy Gruzję. „Dziennik z podróży do Rosji” zaraz po wydaniu w 1948 r. został uznany przez „New York Times” za „dzieło znakomite”. Zawarta w nim opowieść pozostaje unikatowym dokumentem historycznym opisującym życie zwykłych Rosjan, w którym Steinbeck i Capa uwiecznili to, co widzieli, za pomocą słów i zdjęć. Ich dziennik to nie tylko wgląd w świat pracowników fabryk, urzędników czy chłopów, ale i refleksja dwóch artystów u szczytu kariery, niebojących się podjąć wyzwania, by opisać trudną rzeczywistość.

Wydanie zawiera fotografie autorstwa Roberta Capy.

John Steinbeck(1902–1968) – amerykański powieściopisarz, laureat literackiej Nagrody Nobla w 1962 r. za „realistyczny i poetycki dar, połączony z subtelnym humorem i ostrym widzeniem spraw społecznych”. Jego najbardziej znane powieści to „Grona gniewu”, „Myszy i ludzie” i „Na wschód od Edenu”.

Robert Capa(1913–1954) – węgierski reporter i jeden z najważniejszych fotografów XX w. Autor zdjęć z pięciu wojen (hiszpańskiej wojny domowej, wojny chińsko-japońskiej, II wojny światowej, I wojny izraelsko-arabskiej i I wojny indochińskiej), w tym słynnego „Padającego żołnierza”. Brał udział w lądowaniu w Normandii. Capa znany był z zamiłowania do hazardu, alkoholu i romansów. Zginął w wieku 41 lat w wyniku wybuchu miny, kiedy fotografował przebieg konfliktu w Indochinach.

Książka wydana wspólnie z Niemieckim Instytutem Historycznym w Warszawie

Tajny referat Chruszczowa z 1956 roku zachwiał komunizmem w posadach. Późniejsze lata kojarzone są zwykle z powolnym upadkiem tej ideologii. Pavel Kolář przedstawia natomiast inną perspektywę: interpretuje destalinizację jako początek nowej epoki. Dowodzi, że utopijne wizje cechowały również komunizm doby poststalinizmu. Ich istotą nie było już jednak niepohamowane dążenie do idealnego ustroju społecznego, lecz stopniowa poprawa istniejącej sytuacji. Wychodząc poza historię komunizmu, książka opowiada o przekształceniach nowoczesnych ideologii i budowaniu nowego konsensusu władzy.

Pavel Kolář, profesor historii Europy Wschodniej na Uniwersytecie w Konstancji. Zajmuje się współczesną historią europejską (przede wszystkim dziejami Niemiec i Europy Środkowo-Wschodniej). Specjalizuje się w historii dyktatur komunistycznych, dziejach historiografii, historii nacjonalizmu i historii przemocy. Ostatnio opublikował: Co byla normalizace? Studie o pozdním socialismu (Co to była normalizacja? Eseje o późnym socjalizmie, 2016, wraz z Michalem Pullmannem) oraz Soudruzi a jejich svět. Sociálně myšlenková tvářnost komunismu (Świat towarzyszy. Społeczno-ideowe oblicze komunizmu, 2019).

Wiosną 1921 roku w sowieckiej Rosji wybuchła przerażająca klęska głodu. Państwo bolszewickie działało tak źle, że milionom ludzi groziła zagłada. Aby uratować komunistyczny reżim, Włodzimierz Lenin musi zwrócić się o pomoc do śmiertelnego wroga – kapitalistycznego Zachodu. Na apel odpowiedziały Stany Zjednoczone, a do Rosji przybyła grupa amerykańskich zapaleńców, którzy w krótkim czasie zorganizowali jedną z największych akcji pomocowych w dziejach świata.

O tych wydarzeniach nigdy nie pisano w sowieckich podręcznikach historii, a ten wstydliwy dla ZSRR epizod szybko wymazano też z ludzkiej pamięci. Douglas Smith, wykładowca uniwersytecki i dyplomata, autor nagradzanych książek o historii Rosji (m.in. Rasputin oraz Skazani. Ostatnie dni rosyjskiej arystokracji) w błyskotliwej i wartkiej opowieści przedstawia zapomniane zdarzenia, które zaważyły na historii XX wieku. Oczyma młodych Amerykanów zobaczymy obrazki z dziwnego i strasznego kraju, jakim była Rosja, a liczne fotografie archiwalne uzmysłowią nam klęskę głodu, której rozmiary szokowały nawet uczestników I wojny światowej.

Zaskakująca historia amerykańskiego altruizmu, który pozwolił ocalić nie tylko miliony Rosjan, Ukraińców, Żydów, Tatarów i Baszkirów, lecz prawdopodobnie również i bolszewickie rządy.

„Czyta się jak thriller, gdy autor opisuje zaangażowanie antykomunistycznych kapitalistów pomagających narodowi rosyjskiemu przetrwać jedną z najbardziej katastrofalnych klęsk głodu w historii”.

Nick Licata, „Daily Kos”

„Książka oparta na bogatych materiałach archiwalnych, skupia się na grupie młodych Amerykanów, którzy wyruszyli do Rosji zwabieni egzotyką i nieznanym, a znaleźli się pośrodku przerażającej tragedii. Rzadkie zdjęcia dołączone do tekstu nadają relacji Smitha upiornej wyrazistości”.

Maria Lipman, „Foreign Affairs”

„Próbowanie zabijania ludzi może się wydawać bardziej ekscytujące niż próbowanie utrzymywania ich przy życiu, ale nie wierzcie nigdy, że tak jest w istocie”.

George McClintock, Amerykańska Administracja Pomocy, Samara, Rosja 1922

Photographer Christopher Herwig first noticed the unusual architecture of Soviet-era bus stops during a 2002 long-distance bike ride from London to St. Petersburg. Challenging himself to take one good photograph every hour, Herwig began to notice surprisingly designed bus stops on otherwise deserted stretches of road. Twelve years later, Herwig had covered more than 18,000 miles in 14 countries of the former Soviet Union, traveling by car, bike, bus and taxi to hunt down and document these bus stops. The local bus stop proved to be fertile ground for local artistic experimentation in the Soviet period, and was built seemingly without design restrictions or budgetary concerns. The result is an astonishing variety of styles and types across the region, from the strictest Brutalism to exuberant whimsy.

Sowieci to najbardziej antykomunistyczna książka w Polsce.
Druga po bestsellerowych Żydach książka z obrazoburczego cyklu autora Obłędu ’44 i Paktu Ribbentrop–Beck. Stawia on w niej szokującą tezę: bolszewizm był gorszy od nazizmu, a Stalin gorszy od Hitlera. I na potwierdzenie tej tezy ma mocne argumenty.
Piotr Zychowicz opisuje zapomniane bestialskie zbrodnie popełnione przez Sowietów oraz wojnę wywiadowczą między II RP a ZSRS. W Sowietach znalazły się też opowieści o wielkich prowokacjach KGB i krwawych wewnętrznych czystkach. O gwałcicielach z Armii Czerwonej i kanibalach z łagrów GUŁagu. Autor rozprawia się również z mitami „wielkiej wojny ojczyźnianej”, które stanowią fundament polityki historycznej współczesnej Rosji.

Żaden dyktator nie działa sam. Sam nie rządził nawet Stalin. Od lat dwudziestych do jego śmierci towarzyszył mu zespół doradców, którego skład prawie się nie zmieniał, jednak jego członkowie nie mogli czuć się bezpieczni, widząc, jak ofiarami czystek padają krewni i zaufani podwładni dyktatora. Strach towarzyszył im nieustannie, a terror mógł wymknąć się spod kontroli.

Sheila Fitzpatrick przedstawia postaci dobrze znane i te, o których dziś niewielu już pamięta. Ławrientij Beria, szef NKWD, który niedługo po śmierci Stalina został oskarżony przez resztę kręgu zaufanych o szpiegostwo i wkrótce rozstrzelany. Wiaczesław Mołotow, który – mimo że jego żona została aresztowana i wydalona z Rosji – nigdy nie przestał być lojalny wobec partii i jej przywódcy. Grigorij Ordżonikidze, który zajmował się przemysłem ZSRR, Andriej Andriejew, który podróżując do miejsc zsyłek, słuchał Beethovena na przenośnym gramofonie, i Nikita Chruszczow, który po śmierci Stalina nie tylko zajął jego miejsce, ale też odciął się od niego słynnym referatem wygłoszonym na XX Zjeździe KPZR.

Portrety współpracowników Stalina noszono w pochodach pierwszomajowych obok jego portretu, a nazwiskami nazywano miasta, fabryki, kołchozy i instytucje kultury w całym kraju. Ale potem przyszła destalinizacja, jeszcze później – pierestrojka. Miasto Mołotow znów stało się Permem, Woroszyłowgrad Ługańskiem, a Żdanow Mariupolem. Kujbyszew, który w trakcie II wojny światowej pełnił funkcję tymczasowej stolicy, wrócił do nazwy Samara. W atlasach zostali tylko Kalinin i Kirow, zapewne przez przeoczenie. Kirow zachował miasto i obwód kirowski. Kalinin stracił wprawdzie Twer na zachodzie kraju, ale zachował Kaliningrad.

Nazwiska Stalina nie da się wymazać z pamięci, ale jego towarzyszy następne pokolenia nie będą już pewnie pamiętać.