Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945

Główną osią łączącą teksty zawarte w drugim tomie publikacji 1920 rok – wojna światów przygotowanej przez Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie jest międzynarodowe położenie Polski i relacje z państwami i narodami Europy w apogeum konfliktu z Sowietami. Autorzy artykułów spoglądają na konflikt polsko-bolszewicki przez pryzmat ówczesnych interesów politycznych poszczególnych państw. Opisują stan wrzenia rewolucyjnego w sąsiednich państwach, działalność środowisk komunistycznych, reakcje społeczne. Kto wspierał wysiłki polskie? Kto był tylko obserwatorem? Komu zależało na zwycięstwie bolszewików? Jakie były straty agresora? Wreszcie: czy dominująca w Polsce interpretacja Bitwy Warszawskiej jako wydarzenia przełomowego dla losów kontynentu jest tylko przejawem polskiej megalomanii?

W 1936 roku bolszewicy deportowali 100 tysięcy Polaków mieszkających w Związku Sowieckim, w pasie przygranicznym z Polską.Jednym z nich był Stanisław Żywutski. Jako mały chłopiec został uprowadzony przez bolszewików z rodzinnej Szepetówki na Podolu i rzucony wraz z rodziną w odległe azjatyckie stepy. W przeciwieństwie do tysięcy rodaków miał to szczęście, że przetrwał. I mógł opisać swoją gehennę, aby przekazać ją kolejnym pokoleniom. Wspomnienia Żywutskiego to lektura przejmująca. Unikalne świadectwo sowieckiego barbarzyństwa i polskiego hartu ducha.

Oba tomy publikacji liczą blisko 300 dokumentów do stosunków polsko-sowieckich. Zdecydowana większość tych dokumentów nie była dotychczas publikowana. Ramy publikacji wyznaczają dwa ważne wydarzenia wpływające na wzajemne relacje: przewrót majowy w 1926 r. i podpisanie paktu o nieagresji między Polską a ZSRR w 1932. Był to okres względnej stabilizacji w kontaktach polsko-sowieckich, ale jednocześnie ciągłej niepewności i obaw przed spodziewaną konfrontacją, która łatwo mogła przerodzić się w wojnę.

"Dwudziestolecie" nie jest prezentacją wybranych aspektów międzywojennego teatru, lecz próbą zobaczenia tej epoki poprzez teatr - zawsze związany ściśle z rzeczywistością, która go współtworzy (i którą on współtworzy, zwracając uwagę publiczności na kwestie niedostatecznie przepracowane, drażliwe, pomijane w oficjalnym dyskursie). Wielką zaletą tej książki, obok bogactwa przywołanych kontekstów, jest właśnie pokazanie owego "systemu naczyń połączonych: z jednej strony Autorka wprawia więc w ruch zastane archiwa, wydobywając z nich niespodziewane znaleziska i zestawiając je w niespodziewane konfiguracje, z drugiej proponuje skomponowanie nowego archiwum dwudziestolecia, tasując zdarzenia, przesuwając je w inne miejsca, tworząc z nich nowe, zaskakujące układy. Dzięki temu dale czytelnikowi szansę żywego odniesienia tamtych zdarzeń do współczesności. prof. UAM Ewa Guderian-Czaplińska

Obszerne i wielostronne przedstawienie pierwszych 50 lat życia gen. Andersa. Praca opisuje czasy i wydarzenia obejmujące pobyt przyszłego generała w carskiej Rosji, wojnę bolszewicką, okres Polski Niepodległej, klęskę wrześniową, a potem więzienie i Armię Polską w Sowietach. Książka ta to pierwsza rozległa biografia gen. Andersa, obejmująca ponad połowę jego życia, zaopatrzona w aneksy (niektóre w języku angielskim) i ilustracje.

Drugi tom listów Witkacego do żony zawiera 321 listów z lat 1928–1931. To istotny okres w jego życiu i twórczości. Pisze wtedy najważniejszą powieść Nienasycenie i w listach szczegółowo informuje Jadwigę o pracy nad wersją brulionową, a potem nad czystopisem. Przygotowuje także książkę polemiczną Ostatnia pigułka dla „wrogów”, której nie zdołał wydać i która zaginęła. W roku 1930 intensywnie pracuje nad broszurą o narkotykach, w której wykorzystuje swoje doświadczenia i eksperymenty z narkotykami (m.in. z peyotlem), a potem rozpoczyna pisać ostatnią powieść, Jedyne wyjście. Boryka się z różnymi chorobami i kłopotami materialnymi, a jego małżeństwo przeżywa poważny kryzys. Jedną z przyczyn jest romans z młodszą o siedemnaście lat mężatką, który przysparza mu wiele przykrych i dramatycznych przeżyć. Trudny rok 1931 zamyka śmierć matki, Marii Witkiewiczowej. Ze wszystkich tych spraw i zdarzeń Witkacy spowiada się w listach do żony.

Nowa edycja została uaktualniona o odsyłacze do kolejnych tomów Dzieł zebranych Witkacego, które od 2005 roku ukazały się nakładem PIW-u, a więc poza Listami do żony tomy 2, 3 i 4, przede wszystkim do dwóch dotąd wydanych tomów Listów (do rodziny, przyjaciół, znajomych i tzw. wrogów), Pism krytycznych i publicystycznych czy tomu filozoficznego Nauki ścisłe a filozofia i inne pisma filozoficzne. Tworzy to aktualną sieć odniesień, przynosi stan wiedzy na chwilę obecną. Poza tym poprawiono biogramy niektórych osób, uściślono daty śmierci, urodzin, rozbudowano biogramy o nieznane wcześniej fakty, wciąż odkrywane przez witkacologów, kilka razy sprostowano personalia, kolejne niewyjaśnione wcześniej zagadki witkacowskie – lingwistyczne, topograficzne itp. – znalazły swoje rozwiązanie. Nowa edycja jest wynikiem narastania zasobów wiedzy witkacologicznej.