Zagłada Żydów Studia i Materiały /Rocznik 13/

This monograph analyses the way that Jews were portrayed in various scholarly journals and lay gazettes published in French in the United Provinces of the Netherlands, mostly by Huguenot refugees. Many of these sources have previously escaped scholarly attention, and as such are valuable sources for exploration. The scholarly journals are mostly focused on the discussion of historical and theological aspects of Jewish people and Judaism, the origins of their language and its influence on others, and their customs and nuances related to worship. The lay gazettes discuss gossip and contemporary events, portraying the Jews as their editors see them. Jews were depicted in these sources in several unique ways which are identified in this study. Particular attention is given to the dimension of privacy, which provides an additional tool of analysis aimed at better understanding how these constructs were created. The final part of this book examines how Muslims in general and Turks in particular, as well as the Siamese, were portrayed in the same sources, in order to investigate whether they were treated differently than the Jews.

Giza, półtoraroczne żydowskie dziecko, zostaje wyniesiona z warszawskiego getta w pielęgniarskiej walizce i trafia do rodziny Danuty Gałkowej (z domu Ślązak), gdzie przez kilka lat uchodzi za jej starszą siostrę. Rodzice Gizy giną w Treblince i Oświęcimiu. Po wojnie dziewczynka zostaje oddana dalszym krewnym, z którymi ucieka do Urugwaju. Kontakt między Gizą a Danutą ulega zerwaniu. Giza pozostaje nieświadoma swojej przeszłości i tego, że Danuta próbuje ją odnaleźć. Po 65 latach wreszcie udaje im się ponownie spotkać.
Giza narodziła się dwa razy. Pierwszy raz wydała ją na świat matka. Drugi raz przyszła na świat, gdy wynoszono ją w walizce. Choć miała tylko półtora roku, nie wydała z siebie głosu, gdy mijali strażnika przy bramie getta.
Giza mieszka w Urugwaju, prowadzi własną firmę, ma męża i dwie córki (starszą koniecznie chciała nazwać Stefania). Danuta, starsza o 16 lat, mieszka w Polsce. Ma jedno życzenie: odnaleźć „siostrzyczkę”, z którą rozdzieliła ją wojna.

Dwunastoletni Artur Ney przebywa poza murami warszawskiego getta, gdy wiosną 1943 roku wybucha tam powstanie, na zawsze oddzielając go od najbliższych. Pozbawionym sentymentalizmu językiem autor pisze o swoich najtrudniejszych przeżyciach: utracie rodziny, beznadziei, rozpaczy, walce o życie. Także o powojennych potyczkach z własną tożsamością: lękiem przed byciem Żydem i jednoczesną tęsknotą za powrotem do prawdziwego siebie. Książka tchnie autentyzmem i otwartością w opisywaniu dramatycznych doświadczeń z czasów Zagłady – to wyjątkowo szczera opowieść o dojrzewaniu młodego chłopaka w tragicznych czasach, w jakich przyszło mu żyć

Publikacja składa się z dwóch części: naukowej i źródłowej. W pierwszej swoje artykuły zaprezentowali: dr hab. prof. UJK Jerzy Gapys, dr hab. Elżbieta Słabińska, dr Edyta Majcher-Ociesa, dr Tomasz Domański, dr Marek Maciągowski, Agnieszka Dziarmaga i Bartłomiej Gierasimowicz. Dotyczą one: kultury i przejawów religijności społeczności wyznania mojżeszowego, szkolnictwa, aktywności gospodarczej ludności żydowskiej, wizerunku Chmielnika jako przykładowego sztetla tego okresu, eksterminacji Żydów podczas II wojny światowej oraz Polaków ratujących Żydów. Ostatni tekst zajmuje się kwestiami wykorzystania prac nadesłanych na konkurs w procesie edukacyjnym. Artykuły znajdujące się w pierwszej części opierają swój wywód na pracach konkursowych. Uzupełniają i prostują informacje przekazane przez rozmówców. W drugiej części publikacji zaprezentowane zostały prace nadesłane na konkurs „Nasi sąsiedzi – Żydzi”. Są to wywiady przeprowadzone z osobami, najczęściej Polakami, pamiętającymi czasy II Rzeczypospolitej i II wojny światowej, na temat żyjących wówczas Żydów. W trzech edycjach konkursu „Nasi sąsiedzi – Żydzi” wzięło udział 58 uczniów, którzy przygotowali 33 wywiady. Prace uzupełniają 33 zdjęcia. Uczniowie przeprowadzili wywiady z 47 osobami. Rozmówcy nastawieni byli pozytywnie do społeczności żydowskiej, ale pojawiły się również wypowiedzi krytyczne. Analizując relacje, należy pamiętać, że są to wspomnienia osób, które podczas wojny były dziećmi.

Książka Justyny Kowalskiej-Leder jest książką ważną, odważną, a i nowatorską. Widać to na tle wielu znaczących przecież publikacji dotyczących Zagłady wydanych w Polsce w ostatnich latach, a może właśnie dopiero na tle tychże prac. Stanowi świetną i niezwykle sumienną rekapitulację, ale i rewizję ustaleń dotychczasowych. Autorka wskazując na złożoność relacji pomocowych proponuje perspektywę badań do tej pory na gruncie polskim nie podejmowaną. Zwraca uwagę na nieoczywistość kategorii epistemologicznych i kwalifikacji etycznych zazwyczaj używanych w opisie doświadczeń granicznych. Wydobywa chętnie pomijaną moralną ambiwalencję widoczną w postawach i w relacjach ofiar, świadków i ratujących. Również konsekwencje pomijania splotu ambiwalencji czynnych w konstruowaniu krytycznego namysłu nad pamięcią indywidualną, namysłu nad uwikłaną w historyczne zaszłości pamięcią zbiorową, a wreszcie nad debatą publiczną na temat polskiego doświadczenia wojny i Zagłady. Te zabiegi prowadzą do krytycznej refleksji nad pojęciami używanymi do konceptualizacji stosunku Żydów i Polaków (i odwrotnie) i nad emocjonalną intensywnością debaty - zarówno tej publicystycznej, jak i naukowej. Nie bez znaczenia jest też i to, że autorka podnosi rolę zaniedbywanych do tej pory czynników różnicujących doświadczenia związane z Zagładą, takich jak płeć, wiek, stan cywilny, poziom edukacji, pochodzenie klasowe oraz czynniki osobowościowe i psychologiczne - słowem, podkreśla wagę miejsca, z którego mówi i działa podmiot świadczący/świadkujący.
Z recenzji prof. Marka Zaleskiego

Tysiące dzieci, którym wojna odebrała dom.
Niezwykła kobieta, która zmierzyła się z Adolfem Eichmannem, aby je ratować.
Austria, 1936 rok. Dla piętnastoletniego Stephana, chłopaka z zamożnej i wpływowej żydowskiej rodziny, naziści są zaledwie hałaśliwymi, pozbawionymi wpływów nudziarzami. Jego najbliższą przyjaciółką jest błyskotliwa Žofie-Helene, której matka prowadzi postępową antynazistowską gazetę. Gdy naziści przejmują kontrolę, ich beztroskie życie zamienia się w koszmar.
Jest dla nich jednak iskierka nadziei. Holenderka Truus Wijsmuller, bojowniczka ruchu oporu, ryzykuje życiem, pragnąc ocalić jak najwięcej ludzkich istnień, i organizuje transport uchodźców do Wielkiej Brytanii. Musi zmierzyć się z Adolfem Eichmannem, nazistowskim biurokratą. Dzięki zdeterminowanej Truus zarówno Stephan oraz Zofie-Helene, jak i tysiące innych dzieci mają szansę na dotarcie za granicę, gdzie czeka ich równie niepewna przyszłość.
__
„Ostatni pociąg to absolutnie fascynująca, pięknie oddana historia miłości, straty i heroizmu wśród mrocznych dni poprzedzających II wojnę światową. Clayton doskonale oddaje napięcie i boleść tamtych czasów. To portret kobiet, które walczą o to, co wydaje się niemożliwe – szansę na uratowanie dzieci”. – Kristin Hannah, autorka bestsellerów Słowik i Wielka samotność
„Z zachwytem przeczytałam tę znakomitą książkę poruszającą temat kindertransportów, powieść, w której współczucie przeplata się z nadzieją i miłością. Dziękuję, Meg Waite Clayton, że przypomniałaś nam o tym, co może się dziać, kiedy dobrzy ludzie zmówią się przeciwko złu”. – Heather Morris, autorka bestsellerów Tatuażysta z Auschwitz i Podróż Cilki