W kierunku demokratycznej nauki prawa?

Lon L. Fuller (1902–1978), amerykański teoretyk prawa, przez większość dorosłego życia profesor Harvardu, włączył się swoimi publikacjami – a przede wszystkim wydaną w 1964 roku "Moralnością prawa" – w żywy, czasem gorący spór o relację między prawem a moralnością. Chociaż nie był on nowy, nabrał aktualności w kontekście pozytywizmu prawniczego, który obarczano po II wojnie światowej odpowiedzialnością za prawo nazistowskie ze względu na separowanie prawa od moralności w imię formalistycznej „czystości” prawa. Fuller nie był pozytywistą i polemizował głównie z H.H.L. Hartem (który zresztą też nie do końca był pozytywistą). Klasyczny pozytywista nie opiera prawa na prawie naturalnym, „przyrodzonym” człowiekowi w postaci organicznego poczucia sprawiedliwości, a więc na naturalnym prawie moralnym. Oryginalny wkład Fullera w te dyskusje polega na wprowadzeniu swoistego rozumienia prawa naturalnego jako formalnego prawa naturalnego lub tak zwanej przez niego wewnętrznej moralności prawa. Stanowią o niej pewne elementarne wymogi wobec prawa jako warunek prawa sprawiedliwego. Na zewnętrzną moralność prawa składają się klasyczne doktryny np. dekalogu. „Motorem” prawa miałaby być (to też koncept autora) „moralność aspiracji”, dążeń, czyli akces do określonych ideałów moralnych. Przy całej subtelności swoich konstrukcji Fuller mówi dobitnie: prawo bez moralności jest niemożliwe.

Podręcznik "Prawo rzymskie publiczne" wykorzystuje tradycyjny podział historii starożytnego Rzymu na cztery okresy, wyróżnione na podstawie przemian ustrojowych (królestwo, republika, pryncypat, dominat), przy równoczesnym wyodrębnieniu treści dotyczących źródeł prawa, organizacji administracji terytorialnej, wojskowości, skarbowości, religii oraz polityki karnej. Analizowane zagadnienia ilustrowane są tekstami pochodzącymi ze źródeł prawniczych, literackich i epigraficznych.

Podręcznik obejmuje pełny program nauczania prawa rzymskiego realizowany na wydziałach prawa w Polsce. Książka nawiązuje do systematyki Instytucji Gaiusa i Justyniana. Składa się z 11 rozdziałów, w których zostały przedstawione następujące zagadnienia: znaczenie prawa rzymskiego w dziejach Europy, rzymskie definicje prawa, źródła prawa, prawo osobowe, prawo rodzinne, prawo rzeczowe, prawo spadkowe, zobowiązania, proces, zarys pojustyniańskich dziejów prawa rzymskiego. W wydaniu 7. – poprawionym i rozszerzonym – do wykładu poszczególnych instytucji prawa rzymskiego zostały dołączone krótkie odniesienia do współczesnego polskiego prawa cywilnego, mające unaocznić studentom, że na konstrukcjach sformułowanych przez Rzymian w znacznej mierze zostały oparte współczesne przepisy Kodeksu cywilnego.

"Rafał Lemkin. Biografia intelektualna" Ryszarda Szawłowskiego jest pierwszą pracą wszechstronnie i wnikliwie przedstawiającą drogę zdolnego prawnika od początku jego kariery w międzywojennej Polsce aż do osiągnięcia statusu uznanego międzynarodowego jurysty, twórcy pojęcia „genocyd” (ludobójstwo).
Autor prześledził intensywne i szeroko zakrojone zabiegi Lemkina prowadzące do powstania Konwencji ONZ w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa (zawierającej definicję genocydu) i do jej uchwalenia 9 grudnia 1948 r. W książce zostało pokazane społeczne i polityczne tło życia, edukacji i pracy Lemkina na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim, w II Rzeczypospolitej Polskiej, w czasie jego wojennej tułaczki i funkcjonowania na emigracji, głównie w Stanach Zjednoczonych.

Ryszard Szawłowski (ur. 1929 w Wilnie), absolwent Uniwersytetu Warszawskiego, prof. dr nauk prawnych. Po ukończeniu studiów pracownik naukowy Wydziału Prawa UW oraz Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Łodzi, gdzie zajmował się prawem konstytucyjnym. W 1959 r. uzyskał tytuł doktora. Po opublikowaniu na Zachodzie krytycznego artykułu o finansach komunistycznej Polski, spotkał się z atakami ze strony Ministerstwa Finansów, które przyczyniły się do decyzji o emigracji. W latach 1961–1964 jako stypendysta Fundacji im. Alexandra von Humboldta prowadził badania w Europie Zachodniej nad prawem finansowym. Od 1966 do 1977 r. pracował jako profesor nauk politycznych na Uniwersytecie w Calgary w Kanadzie. Po 1977 r. działał jako niezależny uczony (tzw. private scholar). W latach 1995–2001 był członkiem Kolegium NIK. Autor licznych książek i artykułów naukowych, prace badawcze prowadził w ok. 30 krajach.

Przedstawiony studentom I roku studiów prawniczych podręcznik stanowi – mimo odmiennej koncepcji i zawartości – kontynuację podręczników opracowanych przez zespoły autorów związanych z Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. (…) Stanowi całość merytoryczną wyznaczoną przez kompleks zagadnień propedeutycznych, wprowadzających studenta (…) w złożoną problematykę studiów prawniczych, prawno-administracyjnych i kierunków pokrewnych. Dążeniem zespołu autorskiego było uwzględnienie i harmonijne połączenie kilku perspektyw widzenia procesów społecznego tworzenia i funkcjonowania prawa: państwowej/krajowej, (…) międzynarodowej (…) i unijnej.

fragment Wprowadzenia

Podręcznik został przygotowany przez dwóch wybitnych teoretyków prawa (…). Wielkie doświadczenie dydaktyczne Redaktorów i Autorów wpłynęło na kształt recenzowanej pracy. Nie jest zatem zaskoczeniem wysoki poziom podręcznika. Zarówno konstrukcja pracy, jak i treść poszczególnych rozdziałów zasługują na najwyższe uznanie. Lektura podręcznika rodzi pogląd, że nastąpił zmierzch dydaktyki poświęconej studiom nad pierwotnie pozytywistyczną koncepcją prawa wewnętrznego. Większą część opracowania obejmują rozważania poświęcone multicentrycznej, rozwiniętej aksjologicznie koncepcji prawa zakotwiczonego w porządku kulturowym, w szczególności związanej z działaniem prawa Unii Europejskiej. (…) Podręcznik jest bardzo nowoczesny. Podjęto tu wszystkie zagadnienia z perspektywy nowoczesnej teorii prawa, uwzględniono najnowsze osiągnięcia polskiej nauki prawa. Został napisany w języku przystępnym dla studenta pierwszego roku. (…) Autorzy szanują społeczną wiedzę czytelników, nie oferując im naiwnego obrazu prawa pozbawionego związku z innymi systemami normatywnymi i kulturą.

Z recenzji Prof. dr. hab. Marka Zirk-Sadowskiego

Praca stanowi ważny głos w dyskusji nad przeobrażeniami polskiego wymiaru sprawiedliwości. Wśród problemów, o których traktuje znalazły się takie zagadnienia, jak: nadużywanie tymczasowego aresztowania i dostęp osób zatrzymanych do obrońcy, nieodpłatna pomoc prawna, ochrona praw kobiet, przeciwdziałanie dyskryminacji religijnej, rozwiązywanie sporów prywatnoprawnych w drodze mediacji, prawna ochrona zwierząt i środowiska, prowadzenie posiedzeń i rozpraw sądowych w formie zdalnej.
Powstanie publikacji podejmującej tak wiele wątków było możliwe dzięki zaangażowaniu osób reprezentujących różne środowiska prawnicze. Kierująca Zespołem Autorów dr Katarzyna Gajowniczek-Pruszyńska zdołała namówić do współpracy adwokatów i radców prawnych, sędziów i prokuratorów oraz osoby zajmujące się prawem naukowo.