Czerwony Marsz

Dramat jest walką życia indywidualnego z kategoriami zewnętrznymi, tak zw. Fatum: panteistyczna zewnętrzność grecka – pieniądz – przesądy społeczne (pierwsze dramaty Ibsena), żądza panowania – chciwość sławy itd. Prawie cały stary dramat obraca się w obrębie tych kategorii. Nowy dramat polega na walce indywiduum ze sobą samym, tj. z kategoriami psychicznymi, które w stosunku do najgłębiej ukrytych źródeł indywidualnych, stanowiących rdzeń jaźni w obrębie samego indywiduum, tak się mają do niego, jak zewnętrzność do wewnętrzności.

S. Przybyszewski, O dramacie i scenie, 1905

Ogólnopolski zespół uczonych pod kierunkiem prof. dr hab. Gabrieli Matuszek-Stec z Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego przygotowuje 11-tomową krytyczną edycję Dzieł literackich Przybyszewskiego, w ramach ministerialnego „Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki”. To edycja długo wyczekiwana. Dzieła zebrane przywódcy polskiego modernizmu nigdy nie ukazały się w języku polskim (w latach 20. XX wieku takie przedsięwzięcie realizował Instytut Wydawniczy Lektor, ale śmierć pisarza je przerwała), choć Niemcy udostępnili w ośmiotomowej edycji niemieckie utwory „genialnego Polaka” w latach 90. XX wieku.

Stanisław Przybyszewski to jeden z najbardziej wyrazistych twórców modernistycznych, który zaznaczył swe miejsce w polskiej i niemieckiej literaturze. Już za życia stał się legendą – przez Strindberga nazwany „genialnym Polakiem”, w środowisku berlińskim określany mianem „króla bohemy” i „nowego Mesjasza literatury”, w Polsce uznany został za inicjatora modernistycznego zwrotu w literaturze, wielką sławą cieszył się w Rosji i krajach słowiańskich.

Edycja, która wychodzi w Wydawnictwie Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, obejmuje wszystkie utwory literackie Przybyszewskiego powstałe w języku polskim: poematy prozą, powieści, opowiadania, dramaty oraz towarzyszące tym utworom autorskie wstępy, a także inedita i drobne przekłady. W przypadku niemieckich pierwodruków przeprowadzono porównanie obu wariantów utworów, fragmenty zmienione lub opuszczone w polskich wydaniach zostały przetłumaczone na język polski i zamieszczone w aparacie krytycznym. Każdy tom zawiera rozbudowany dodatek krytyczny i obszerny wstęp historycznoliteracki, ale edycja jest przyjazna dla wszystkich czytelników, zarówno znawców, jak i zwykłych fanów literatury.

Wszystkie dramaty Wiesława Myśliwskiego Co zrobić z rabusiem, który w czasie wojny kradnie kartofle z pola? Jak przekonać starego chłopa, by pozwolił ściąć drzewo, które od zawsze rosło przed jego domem? Czy zamiana ról między hrabią a klucznikiem jest w ogóle możliwa? Dlaczego nikt nie pojawia się na stypie mimo suto zastawionego stołu? Każda powieść Wiesława Myśliwskiego – niekwestionowanego Mistrza polskiej prozy – to wydarzenie. Jego dramaty tymczasem pozostają w cieniu. A są to teksty, które przenika charakterystyczna dla Myśliwskiego uniwersalna i głęboka mądrość. W tych opowieściach powracają ważne dla autora tematy: odpowiedzialności człowieka za zło, spotkania nowego świata ze starym, nieuchronności historii, kresu kultury chłopskiej i jego konsekwencji. Złodziej, Klucznik, Drzewo i Requiem dla gospodyni do tej pory rozproszone, po raz pierwszy zostały wydane w jednym tomie. Specjalnie na potrzeby niniejszego wydania Autor jeszcze raz przejrzał wszystkie teksty, wprowadzając poprawki, skracając lub dopisując, a w dwóch przypadkach – nawet zmieniając zakończenia. Dzięki temu czytelnik ma możliwość odkryć nowe literackie oblicze Wiesława Myśliwskiego. „Wiele się mówi w tych dramatach, ale nigdy nie dopowiada się najważniejszego, gdyż najważniejszego być może nie można wypowiedzieć. Ale co jest najważniejsze? Powiedziałbym: strata nie do wyrównania, a może nawet więcej – pustka nie do zapełnienia. Tę stratę odczuwają bohaterowie tych dramatów, tę pustkę zagadują i rozpaczliwie, mozolnie zapełniają. Gdybym powiedział, że dramaty Myśliwskiego rozgrywają się we wnętrzach bohaterów i że wywodzą się z romantycznej i neoromantycznej tradycji teatralnej, wypowiedziałbym prawdę niepełną. Tak, poprzez słowa i działania odczuwamy dramat wewnętrzy osób obecnych na scenie, ale ten dramat jest konsekwencją czegoś innego – tragedii, która rozegrała się wcześniej. Obecność jest w tych dramatach równie ważna jak nieobecność, wyrażalność jest równie ważna jak niewyrażalność”. Tomasz Bocheński, fragment posłowia

Dziady to cykl dramatów romantycznych autorstwa Adama Mickiewicza. Ze względu na swoją strukturę nazywane są dramatem amorficznym, który charakteryzuje się brakiem strukturalnej jedności, kolejne wydarzenia nie są ze sobą połączone.
II część jest dramatem społecznym, IV dramatem miłosnym, a III dramatem narodowo-rewolucyjnym. II i IV część Dziadów oraz wiersz Upiór, ze względu na miejsce powstania, nazywane są Dziadami wileńsko-kowieńskimi, natomiast III część drezdeńskimi według badaczy zaś miały one być zadośćuczynieniem dla rodaków, odkupieniem win za to, że poeta nie brał udziału w powstaniu listopadowym.

Adam Mickiewicz (1798-1855) urodził się 24 grudnia 1798 r. w Zaosiu koło Nowogródka. Wybitny poeta, romantyczny wieszcz, zwany często bardem słowiańskim lub poetą przeobrażeń. Obok Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego uważany za największego poetę doby polskiego romantyzmu. Znakomity twórca dramatu romantycznego. Autor ballad, powieści poetyckich, dramatu Dziady, a przede wszystkim epopei narodowej Pan Tadeusz. Zmarł 26 listopada 1855 r. w Konstantynopolu, a w 1890 r. jego prochy zostały złożone w krypcie na Wawelu.

Janusz Krasiński (1928-2012) miał jedenaście lat, gdy wybuchła wojna, dwa lata później wstąpił do Szarych Szeregów. Po powstaniu warszawskim dostał się do obozu w Pruszkowie, skąd trafił do Auschwitz, Flossenbürg-Hersbruck i Dachau. W 1947 roku wrócił do kraju, został rychło aresztowany i skazany za rzekome szpiegostwo. Kiedy w roku 1956 wyszedł na wolność, dobiegał trzydziestki. „Już w celi, na więziennej pryczy, śniło mi się, że po wyjściu z więzienia wszystko, co przeżyłem, co widziałem, opiszę” – wspominał potem. Dotrzymał słowa. Z nieczęstą u artystów pokorą rozumiał swoją twórczość jako misję kronikarza epoki powojennej. Nie tylko czasów stalinowskich – całego powojennego półwiecza. Dlatego wśród zebranych w tym tomie dramatów są takie, które odwołują się do więziennych doświadczeń autora: Czapa czyli Śmierć na raty, Śniadanie u Desdemony, Krzak gorejący, ale są też sceny z codziennego życia w latach sześćdziesiątych, siedemdziesiątych i osiemdziesiątych: Filip z prawdą w oczach, Bezwodne śniegi (nigdy dotąd niepublikowane). I jedne, i drugie realizują pisarskie credo Krasińskiego, sformułowane w jednej z jego powieści: „Pozostać szpiegiem! Szpiegiem pustoszącego kraj, dusze i umysły, obcego im systemu!”.

Moralność pan Dulskiej – tragifarsa kołtuńska jest dramatem w trzech aktach Gabrieli Zapolskiej należącym do kanonu literatury polskiej. Premiera utworu miała miejsce w Krakowie w 1906 roku. Sztuka opisuje obyczaje panujące w mieszczańskiej rodzinie Anieli Dulskiej. Główna bohaterka jest osobą dwulicową. Przykłada wielu starań, aby na pokaz, w oczach sąsiadów, wypaść na osobę szacowną i godną poważania. Ale są to tylko pozory, pod którymi kryje się wyrachowany egoizm, chciwość, brak życzliwości i pogarda dla ludzi ubogich. W domu pani Dulskiej królują interesowność i zakłamanie, czystej kalkulacji podporządkowany jest na przykład stosunek bohaterki do romansu jej syna ze służącą Hanką.
Moralność pani Dulskiej jest krytyką mentalności drobnomieszczańskiej z silnym przesłaniem moralnym. Utwór zawiera zarówno elementy komedii, w których zachowanie kołtuńskie okazuje się godne śmiechu, jak i tragedii, gdzie to zachowanie prowadzi do ludzkich dramatów i łez. Sztuka spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem, zarówno wśród widzów, jak i ludzi teatru. Była wielokrotnie wystawiana, często w doskonałej obsadzie aktorskiej. Dzisiaj jest tym bardziej aktualna, że we współczesnym świecie całkowitej tolerancji i odchodzenia od moralności chrześcijańskiej coraz trudniej krytykować chciwość i fałszywość pań i panów Dulskich.
Lektura dla szkół średnich

Zderzenia melancholii i queerowej wyobraźni, poczucia humoru i karkołomnych intelektualnych ciągów, brutalnej groteski i gorzkich samorozliczeń – wszystko to znajdziemy w tekstach dramatycznych znanego krytyka teatralnego, pisarza i dramaturga zebranych w tym tomie. Po niespodziewanej śmierci Pawła Soszyńskiego 18 września 2021 roku jego bliscy przyjaciele zdecydowali spróbować złożyć w całość odnalezione teksty. Dramaty powstały w latach 2017–2020. Odzwierciedlają codzienne fascynacje i długotrwałe inspiracje Pawła Soszyńskiego. Z tych pięciu tekstów tylko Teo ukazał się za życia Pawła w miesięczniku „Dialog”. Duchologię polską wystawił Jakub Skrzywanek w 2018 roku w koprodukcji teatrów w Wałbrzychu i Sosnowcu. Trzy pozostałe dramaty przetrwały zapisane w ciągu maili i wiadomości w kilkunastu wersjach niczym skomplikowana układanka. Do czytania w łóżku i wystawiania na wielkich scenach. Świat Soszyńskiego to teatr Polaków-łososi i górników-tancerzy erotycznych; teatr Zagłady i wojny skrytej za pokolorowaną na tęczowo bajką o blaszanym drwalu - i cygańskiej operetki; teatr biedny - i teatr monumentalny; by nie powiedzieć – „ubogi” i „ogromny”, bo dość już tej Polski.