Inkwizycja w Królestwie Polskim i Księstwach Śląskich

Publikacja została poświęcona problemowi kreowania historiograficznego wizerunku księcia Leszka Czarnego od czasów mu współczesnych do schyłku XVI w. W dwóch dziełach Bartosza Paprockiego – Gnieździe Cnoty i Herbach rycerztwa polskiego – Leszkowi Czarnemu przypisana została zupełnie wyjątkowa rola, co Autor, prezentując meandry tradycji historiograficznej, usiłuje wyjaśnić. W tym celu podejmuje próbę dookreślenia hipotetycznego źródła, które powstało na dworze księcia (Gesta Lestkonis) , a także analizuje historiograficzne zabiegi Jana Długosza i jego autorski pomysł na wizerunek władcy. Badacz omawia ponadto obraz relacji Piasta z krakowską gminą miejską, który odegrał szczególną rolę w XVI-wiecznej tradycji.

******

Dux fabulosus. On Historical Tradition Surrounding Leszek Czarny from „Gesta Lestkonis” to the Works of Bartosz Paprocki

The publication is devoted to the problem of creating the historical image of the prince Leszek Czarny from his times to the end of the 16th century. In two books by Bartosz Paprocki: “The Nest of Virtues” and “The Heraldic Arms of the Polish Knighthood”, Leszek Czarny was provided with an absolutely vital role, which the author of this book attempts to explain, showing the meanders of historiographical tradition. To this end, he tries to determine the hypothetical source that was created at the court of the prince (Gesta Lestkonis) and analyses historiographical efforts of Jan Długosz and his original idea for the image of the ruler. The author also discusses the image of Piast’s relations with the municipality of Cracow, which played a significant part in the 16th-century tradition.

Po upływie ponad dwudziestu lat trzecie wydanie tej książki uwzględniać musi postęp badań dawnej kartografii obszaru Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jej dorobek, zachowany i znany tylko fragmentarycznie, dokumentuje obszary trzech dzisiejszych państw narodowych: Litwy, Białorusi i Ukrainy, które z chwilą rozwiązania Związku Sowieckiego uzyskały własną państwowość. Powstała więc potrzeba ukazania jej tradycji. Wszystkie one ukształtowały się na dawnym, sprzed roku 1569, obszarze Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Wydanie z roku 1989 (II) wymaga dziś rozszerzenia o obiekty nowoodkryte. Ożywienie zainteresowań dawną kartografią własnego kraju zaowocowało wieloma publikacjami: tek i albumów reprodukcji map dawnych, analitycznych ich studiów, wreszcie syntetycznych zarysów dziejów kartografii Litwy, Ukrainy i Białorusi. Odwołać się do nich wypada przy analizie materiału i opisach obiektów, wcześniej historykom kartografii nieznanych.
Dawna kartografia obszaru Europy Wschodniej objętego granicami Polski, Litwy, Białorusi i Ukrainy jest zbiorem uporządkowanych terytorialnie informacji, ważnych dla historyków tych krajów. Dotyczy to szczególnie historii regionów, kompleksów majątkowych i pojedynczych miejscowości.


Publikacja zawiera 68 stron kolorowych map i planów w formacie A4.


Publikacja powstała we współpracy z Instytutem Historii Nauki im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk, Zamkiem Królewskim w Warszawie oraz Towarzystwem Naukowym Warszawskim.

Kronika przedstawia dzieje Kazimierza Wielkiego i jego dwojga następców. Nakreślona z niepoślednim talentem, a pisana z nieskrywaną pasją lub przynajmniej z ironią, tam zwłaszcza, gdzie autorowi wypadło mówić o przeciwnikach politycznych, do których należeli najwybitniejsi dygnitarze państwowi z regentką królową Elżbietą na czele. Jest ona najżywszą i najbardziej osobistą kroniką Polski średniowiecznej. (...) Jest prawdziwą kopalnią ciekawego materiału obyczajowo-anegdotycznego". Julian Krzyżanowski

Bohater książki, Władysław I Herman – władca ziem polskich w 2. poł. XI wieku, ukazany został w sposób daleki od utartych w dotychczasowej historiografii stereotypów. Okazuje się bowiem, że nie był wcale księciem słabym, ubezwłasnowolnionym przez palatyna Sieciecha, a w zastanej sytuacji politycznej starał się postępować rozważnie i dyplomatycznie niczym wytrawny mąż stanu. Z jednej strony podtrzymywał dobre relacje z dworem cesarskim i Czechami, z drugiej prowadził w miarę możliwości politykę ekspansywną na Pomorzu. W barwnej narracji autor nie pomija także charakterystycznego tła omawianej epoki, ciekawie prezentując m.in.: politykę aranżowanych małżeństw czy wiodące ideologie przedstawianego okresu. Książka, pełna nowych ustaleń, hipotez i interpretacji napisana została na podstawie solidnej bazy źródłowej, w tym niedawno odkrytych zabytków sfragistycznych i numizmatycznych.

Stanisław Wasylewski (1885-1953) – jeden z największych, choć dziś zapomnianych nieco, polskich pisarzy sławiących historię swego kraju. Sławił ją w anegdocie, w dziejach osób, Szczególnie upodobał sobie epoki rokoka i romantyzmu. W tym kontekście nie może dziwić zainteresowanie autora dworem, otoczeniem ostatniego króla polskiego. Z zebranych materiałów, dokumentów i wspomnień z epoki powstała wspaniała panorama dziejów schyłku Rzeczypospolitej szlacheckomagnackiej, tworzona przez osoby to kochające, to wykorzystujące króla Stasia. Były to całe zastępy metres królewskich, czy też typy wszelkiego autoramentu zapełniające komnaty Zamku Królewskiego w Warszawie, jak też osoby, które godnie zapisały się w dziejach naszej Ojczyzny: twórcy Konstytucji 3. Maja, poeci, malarze, ludzie oświecenia. O nich wszystkich opowiada Wasylewski, krocząc, sala po sali, po Zamku Królewskim i Łazienkach, biorąc udział w słynnych obiadach czwartkowych, na różnego typu przyjęciach dworskich. Pierwsze wydanie książki ukazało się w 1919 roku (nakładem Wydawnictwa Polskiego Rudolfa Wegnera, kolejne w 1931 roku. Ostatni raz czytelnicy mieli okazję poznać to dzieło w 1957 roku, już po nagłej śmierci autora.

Kochanowski nieustannie podróżował, tak jak jego bohaterowie: Jan Baptysta Tęczyński, Krzysztof Radziwiłł „Piorun” i Apolliński ptak, za życia i po śmierci. Alpy, Królewiec, Kraków, Neapol, Paryż, Policzna, Padwa, Wenecja, Iłża, Adriatyk, Tatry, Sycyna, Wiedeń, Marsylia, Radom, Warszawa, Wilno, Antwerpia, Rzym i Radoszkowice. Północ, południe, Lublin i Zwoleń. Podróżował dla szlachetnych studiów i brudnego zysku, z ciekawości i konieczności, dla króla i Rzeczypospolitej, dla rodziny, przyjaciół i dla sławy, dla sprawiedliwości, zemsty i z miłości, na wojnę i sejm, i na własny pogrzeb. Tę przestrzeń podróży organizowały mu mapa i globus. Było to możliwe, ponieważ w czasach, kiedy żył, dokonała się rewolucja kartograficzna. Poezja Kochanowskiego, w której znajdziemy prawie wszystkie wymienione przed chwilą miejsca, nie tylko odzwierciedla ten proces, ale stanowi jego integralną część. I o tym jest ta książka.
Ze Wstępu