Inwentarze kolegium jezuitów w Nowogródku oraz jego majątków ziemskich z przełomu roku 1773 i 1774

Po upływie ponad dwudziestu lat trzecie wydanie tej książki uwzględniać musi postęp badań dawnej kartografii obszaru Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jej dorobek, zachowany i znany tylko fragmentarycznie, dokumentuje obszary trzech dzisiejszych państw narodowych: Litwy, Białorusi i Ukrainy, które z chwilą rozwiązania Związku Sowieckiego uzyskały własną państwowość. Powstała więc potrzeba ukazania jej tradycji. Wszystkie one ukształtowały się na dawnym, sprzed roku 1569, obszarze Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Wydanie z roku 1989 (II) wymaga dziś rozszerzenia o obiekty nowoodkryte. Ożywienie zainteresowań dawną kartografią własnego kraju zaowocowało wieloma publikacjami: tek i albumów reprodukcji map dawnych, analitycznych ich studiów, wreszcie syntetycznych zarysów dziejów kartografii Litwy, Ukrainy i Białorusi. Odwołać się do nich wypada przy analizie materiału i opisach obiektów, wcześniej historykom kartografii nieznanych.
Dawna kartografia obszaru Europy Wschodniej objętego granicami Polski, Litwy, Białorusi i Ukrainy jest zbiorem uporządkowanych terytorialnie informacji, ważnych dla historyków tych krajów. Dotyczy to szczególnie historii regionów, kompleksów majątkowych i pojedynczych miejscowości.


Publikacja zawiera 68 stron kolorowych map i planów w formacie A4.


Publikacja powstała we współpracy z Instytutem Historii Nauki im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk, Zamkiem Królewskim w Warszawie oraz Towarzystwem Naukowym Warszawskim.

Mieszko I czy Bolesław Chrobry mają status legendarnych wręcz władców. Dlaczego wraz z nimi nie wymienia się także Kazimierza Odnowiciela, wnuka Chrobrego, który podniósł nasze państwo z upadku? Mimo że o pierwszych Piastach w polskiej historiografii napisano już niemało, to jednak Odnowicielowi poświęca się zaskakująco niewiele uwagi.
Kazimierz Odnowiciel, syn Mieszka II, objął władzę w 1034 roku. W ciągu swych kilkunastoletnich rządów podjął próbę wydobycia państwa wczesnopiastowskiego z kryzysu, zaznał goryczy wygnania, by następnie powrócić i przystąpić do odbudowy zniszczonej monarchii. Większość przedsięwziętych przezeń inicjatyw, mimo trudnych okoliczności, w jakich przyszło mu działać, okazała się udana, co świadczy o tym, że był roztropnym politykiem i dobrym wodzem. Jak zdołał to osiągnąć? Ile przeszkód musiał pokonać po drodze?
Mariusz Samp stara się w swej książce odpowiedzieć na te pytania. Zabiera czytelnika w podróż po niepewnych i mrocznych czasach, kiedy należało być zarówno wojownikiem, jak i politykiem.

Autor wykorzystuje szereg wcześniej niewyzyskanych źródeł, ukazuje czasy kontrreformacji obfitujące w liczne tumulty, burdy i awantury, wszczynane przeciw innowiercom. Tłum, podbechtywany przez żarliwych kaznodziejów, „nienawidził, choć sam sobie nie zdawał sprawy dlaczego...”. Naprzeciw jednak tego tłumu stanęli obrońcy tolerancji - „garstka , którzy zgnębili w sobie żywiołowe, zwierzęce porywy. Ta garstka „jak pisze dalej Sobieski z charakterystyczną dla siebie emfazą - wzięła udział w pracy wszechludzkości, toczącej się od wieków, aby na ziemi na przekór wszelkim wybuchom namiętności ras, religii, narodów zstąpił kiedyś wymarzony, spodziewany przez tylu ...

Najważniejsza część sporu o Ordynację Zamojską toczyła się w latach 1665-1673 i była istotnym konfliktem politycznym w państwie polsko-litewskim w tym okresie.
 Książka ta stanowi nie tylko opis tej rywalizacji, która sama w sobie nie doczekała się dotychczas osobnego opracowania. Odpowiada też na liczne związane z nią pytania badawcze. Jest więc skierowana do wszystkich tych, którzy chcą wiedzieć nie tylko „jak coś się stało”, ale też „dlaczego coś się stało”. Sięgnąć po nią może każdy. Nawet ktoś, kto na co dzień nie zajmuje się zawodowo historią. Do walki o spadek po III Ordynacie – zmarłym bezpotomnie 7 kwietnia 1665 r. Janie „Sobiepanie” Zamoyskim – stanęło w sumie osiem osób. Zgodnie ze statutem Ordynacji i ostatnią wolą zmarłego prawo do dziedziczenia majątku posiadała boczna linia Zamoyskich. Nie uznawały go jednak pozostałe strony sporu. Wspomniany konflikt był ważnym tematem nie tylko spraw w sądach i trybunałach, ale też obrad niemalże wszystkich sejmów i sejmików tego okresu. Rywalizujące strony nie zawahały się też uciec do walki zbrojnej. Stanowił problem polityczny, który miał wpływ na wiele innych wydarzeń zaistniałych w tym czasie; na przykład na przebieg sejmu elekcyjnego 1669 r., niemalże przyczyniając się do jego zerwania, czy na rywalizację stronnictwa królewskiego z tzw. „malkontentami” za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego. W jego rozwiązanie musiało zaangażować się całe aktywne politycznie społeczeństwo I Rzeczypospolitej. Niewątpliwie niósł on ze sobą duże zagrożenie nie tylko dla jedności politycznej państwa polsko-litewskiego, ale też (choć jedynie pośrednio) dla jego suwerenności. Stał się też jedną z przyczyn zwiększania się niewydolności politycznej Rzeczypospolitej, która finalnie doprowadziła do jej upadku.

Społeczeństwo staropolskie
Seria nowa Tom 5 Społeczeństwo a elity.