Magazyn Skarpa Warszawska Nr 12 (176) grudzień 2023

Fakt, że taka dyscyplina jak antropologia kulturowa powinna być obecna w przestrzeni publicznej, wydaje się naturalny większości badaczy ją reprezentujących, więc spór, jaki dotąd toczył się w jej ramach dotyczył głównie tego, „jak" i „gdzie" ma być obecna, jawił się jako problem „techniczny". Pamiętając jednak o tym, że antropolodzy wpisali w swoją dziedzinę kwestionowanie oczywistości, również tych generowanych przez kulturę profesjonalną, ważna staje się próba odpowiedzi na pytanie, z jakiego powodu „antropologia publiczna" miałaby być „naturalnym" składnikiem dyscypliny. Dopiero odpowiedź na to pytanie może pozwolić na podjęcie działań „technicznych" lub ich zaniechanie. Odpowiadając na pytanie: „dlaczego", odsłaniając zatem powody współczesnej „naturalności" publicznej antropologii, dochodzę do wniosku, że żaden namysł nad „jak" w dzisiejszych uwarunkowaniach kulturowych i instytucjonalnych nie jest wart wkładanego weń wysiłku. Pytanie o „jak" musi zostać odroczone.
Choć jednym z zadań antropologii jest ujawnianie pozornej naturalności kategorii kulturowych, za których pomocą staramy się porządkować rzeczywistość, to niektórzy badacze uczynili z owego zadania oręż w walce z tymi kategoriami - w zadanie wpisali krytykę. Zakładają zatem i starają się wykazać, że dany porządek jest niewłaściwy i zamiast tłumaczyć, projektują rzeczywistość. W ramach tego projektu zaangażowanie w zmianę kategorii kulturowych, według zakładanego przez nich wzoru, co określają mianem zaangażowania publicznego antropologii, ma być „naturalnym" elementem dyscypliny, lego typu uwikłanie antropologii publicznej ani nie pomnaża antropologicznej wiedzy, ani nie buduje autorytetu dyscypliny. Konieczne jest zatem rozerwanie tego - narzucanego obecnie jako konieczny - związku.

Praca jest obszernym studium, w którym autor poddał wszechstronnej analizie złożoną antroponimię ludności ruskiej zamieszkałej na historycznych terenach wschodniej Lubelszczyzny, ściślej – na historycznym pograniczu polsko-ruskim. Autor zwraca uwagę za zróżnicowanie terytorialne nazewnictwa osobowego na tym obszarze, pozostające w związku z zasięgami dialektalnymi na badanym terytorium. Przy czym pogranicze zachodnio-wschodniosłowiańskie jest tu rozumiane w odniesieniach historycznych i rozpatrywane od początków wielokierunkowego, wieloetnicznego, wielokulturowego i wielojęzycznego osadnictwa (…). Ze szczególnym uznaniem należy odnotować dobór źródeł będących podstawą materiałową pracy; imponuje zarówno ich ilość, jak i jakość, a także „rozłożenie” w terenie i w czasie. Stanowią je dawne księgi metrykalne wielu parafii unickich z kilku wieków. Oryginalny materiał onomastyczny (antropologiczny) wyekscerpowany na ich podstawie i poddany wszechstronnej analizie daje możliwość nie tylko statystycznego opisu sytuacji w zakresie antroponimii w danych okresach i na danym terenie, ale pozwala uchwycić również tendencje rozwojowe i wszelkie zmiany w miejscowym imiennictwie na przestrzeni kilku wieków. Pozwala więc na uchwycenie dynamiki historycznych zmian, ich kierunków i przyczyn. Autor tę szansę, jaką dają źródła, wykorzystał, podejmując niekiedy stricte socjolingwistyczne interpretacje stwierdzanych na podstawie źródeł faktów zarówno ilościowych, jak i jakościowych. [Prof. dr. hab. Czesław Łapicz]

Książka stanowi próbę opisu literatury, która powstaje i funkcjonuje w audiowizualnej kulturze społeczeństwa informacyjnego. Wnioski na temat współczesnego życia literackiego, specyfiki obiegu literatury i możliwości, przed jakimi stają pisarze, formułowane są na podstawie analizy twórczości Jacka Dehnela i Michała Witkowskiego, których twórczość w szczególny sposób korzysta z możliwości zapewnianych przez infrastrukturę technologiczną współczesnego typu kultury i charakterystycznych dla niego zachowań odbiorczych konsumentów...

Proponowane eseje wyrastają z uważnego wsłuchania się w powiązanie człowieka i miejsca, co, nieco patetycznie, można nazwać dobrym aktem poddaństwa, służby (w) miejscu. W centrum oglądu znajduje się człowiek lokalny, a wraz z nim doświadczenie kulturowe, które skrywa filozofię lokalności i opowieść o miejscu. Czym byłaby idea lokalności? Czy można podróżować bez idei domu? Czy człowiek lokalny ma moc tworzenia świata? Te i inne pytania towarzyszą rozważaniom nad człowiekiem umiejscowionym.

Poczucie kryzysu umiejscowienia siebie i braku gruntownego przepracowania idei zadomowienia w doświadczeniu ukierunkowuje nas w stronę afirmacji lokalności i człowieka lokalnego. Nadzieja na rozpoznanie misternych związków między człowiekiem i miejscem jest też rozwijaną nadzieją na wydobycie idei lokalności z uproszczonego obrazu tego, co swojskie, archaiczne, monolityczne i zamknięte. Transformacja myślenia o lokalności i człowieku lokalnym jest podyktowana nadzieją na „zluzowanie” nachalnej współczesnej nobilitacji wykorzenienia, mobilności, globalnego traktu kultury. Za afirmacją, jako gestem potwierdzającym wagę umiejscowienia człowieka, kryje się nadzieja na pokonanie zmityzowanego rozdzielenia człowieka wędrownego i osiadłego. Miejsce, z jego nawarstwioną gęstością doświadczeń, splata to, co wykorzenione i wychodzące, z tym, co przywiązane i zadomowione.

Całość stanowi 8 esejów, opatrzonych bogatym materiałem fotograficznym:



"W stronę afirmacji lokalności. Wprowadzenie";

"Człowiek lokalny i moc tworzenia świata";

"Sprawiedliwi. Punkty doświadczeń";

"Metropolis, lokalność i brak metafizyczny";

"Lokalne rzeczy to światowe rzeczy. Śląskie miejsce";

"To, co na uboczu. Po co na Śląsku chodzi się do upadłych parków?";

"Kruche i lokalne. Narracja o granicy kulturowej a świat więzi";

"O lękach wobec gestu nieprzebaczenia. Radykalna lokalizacja myślenia o człowieku".



Lokalna przestrzeń umiejscawia nas w punkcie doświadczeń, czyniąc nas odpowiedzialnym za umiejscowiony gest, ucieleśnione słowo i namacalny ruch. Rozważania nad człowiekiem umiejscowionym prowadzą do rozwijanej idei lokalności, w której, niczym w myśli przepastnej, odnajdujemy na nowo sąsiedztwo z rzeczami najdalszymi, bo będącymi najbliżej.

Jerzy Gruza, to jedna z najważniejszych postaci życia artystycznego i towarzyskiego ostatnich kilkudziesięciu lat. Błyskotliwy, z fenomenalnym poczuciem humoru. Twórca wybitnych spektakli teatru telewizji, programów i seriali telewizyjnych, filmów fabularnych.
Jego książka „Człowiek z wieszakiem”, to zbiór zabawnych a czasem refleksyjnych opowieści, anegdot i złotych myśli, w którym często pojawiają się postacie ludzi sztuki – aktorzy, reżyserzy, pisarze. Gruza to znakomity pisarz, obdarzony wyśmienitym zmysłem mądrej obserwacji, darem obrazowania, soczystym stylem i pyszną ironią. W jego tekstach znajdziemy zarówno plotkarskie niedyskrecje i pieprzne anegdoty, jak i nutki filozoficznej zadumy.
Skąd wziął się tytuł tej książki? Oddajmy głos autorowi. Byli u Polańskiego „Dwaj ludzie z szafą”. Ja jestem człowiekiem z wieszakiem. Wyszedłem pewnego późnego popołudnia na miasto, przypadkowo wszedłem do sklepu przy Marszałkowskiej, aby kupić kolorową chusteczkę, wyszedłem w bardzo drogim płaszczu skórzanym, z futrzanym kołnierzem, i kartą kredytową wydrenowaną do zera. O takim nakryciu na zimowe chłody dawno marzyłem. Płaszcz jest długi, plącze mi się między nogami i przyjemnie otula szyję futrem. Miał być z renifera. Po zakupie, długo w noc szukałem w słowniku napisów, które znalazłem na metce, aby potwierdziły słowa sprzedawcy. Nie znalazłem. Za to dokładnie przestudiowałem instrukcję obchodzenia się z płaszczem, która właściwie wyklucza chodzenie w nim po ulicy w naszym klimacie. [...] Pogoda, bezpieczne ulice i najważniejsze, czy tam, gdzie mam iść, szatniarz wiesza okrycia na haku, czy ma wieszaki. Zwykle nie ma. A więc wybór miejsca spotkania pod kątem dbałości o płaszcz i jego komfort czekania na mnie w szatni, kiedy będę jadł, rozmawiał czy tańczył w lokalu. [...] Droga rzecz pociąga za sobą liczne konsekwencje. A więc wychodzę z domu tylko w ładną pogodę, chodzę tylko ulicami strzeżonymi przez policję i noszę ze sobą wieszak, aby móc wieszać mój płaszcz w komfortowych warunkach. Luksus jest niebezpieczny. Dla duszy i ciała.
Projekt okładki: Iwona Białas

Klio, muza historii, z impetem wtargnęła na terytorium Melpomene.
P.J. Rhodes

W starożytnej Grecji teatr był pierwszym przejawem kultury masowej. Z opiniotwórczej siły tego medium zdawali sobie sprawę zarówno archonci zezwalający na wystawienia, finansujący je choregowie, jak i sami twórcy. Komediopisarze i tragediopisarze sprawnie manipulowali historiami zaczerpniętymi z mitów, by mówić o aktualnych wydarzeniach rozgrywających się poza sceną Teatru Dionizosa. Ambitny cel, postawiony przez Autorkę, polega na odczytaniu zachowanych dramatów poprzez historyczny i polityczny kontekst ich powstania, co może radykalnie zmienić możliwości interpretacyjne, które dotychczas ograniczano do aspektów estetyczno-literackich.

„Postrzegam książkę pani Śmiechowicz jako ciekawy tekst wpisujący się w nurt badań tych, którzy nierozerwalnie łączą piątowieczną ateńską «culture» z «power»”.
Prof. dr hab. Krystyna Bartol

„Otrzymaliśmy szerokie i barwne wprowadzenie do greckiego dramatu. (…) Język harmonijnie łączy naukową erudycję i akademicki warsztat z żywą, wciągającą narracją. (…) Nie tylko nie posiada żadnej konkurencji w dotychczasowych publikacjach polskojęzycznych, ale może spokojnie konkurować z wszystkimi pracami badaczy swojej dziedziny”.
Dr hab. Krzysztof Bielawski