Magazyn Skarpa Warszawska Nr 9 (173) wrzesień 2023

Książka <<„Ja” w przestrzeniach aksjologicznych. Z problematyki podmiotowości w literaturze XIX –XXI wieku>>, jest próbą sformułowania na nowo w świecie nowoczesnym i ponowoczesnym relacji podmiotu ze sferą wartości, próbą w której „ja” i świat mogą odsłonić swe trochę mniej oczywiste rysy. Znaczenie literatury polega na tym, że tworzone przez siebie koncepcje świata, bytów i zjawisk konkretyzuje w postaci czegoś realnie istniejącego, unaoczniając, czym są i co się z nimi dzieje. Podobnie unaocznia ona nasze „ja” w splocie z wartościami. Literatura stwarza, organizuje pole, na którym to, co się wydarza, może być oglądane i badane. Korzystając z tej ontologicznej zdolności literatury, a także z szerokiego spektrum darowanych przez nią zjawisk, pytamy w książce o przygody „ja” w przestrzeniach wartości, o to, co mówią o nich formy literackie, nowe postaci literatury, a także stare w nowym odczytaniu. Pierwszą część książki wypełniają prace, które dla zbadania i opisu przestrzeni aksjologicznych poezji skupiają się w szczególny sposób na figurach poetyckich. Przenikają się tu romantyczne i modernistyczne obszary literatury, badane najczęściej w przekrojowym, komparatystycznym ujęciu. Niezwykle interesująca wydaje się dyskusja między tekstami mówiącymi o relacji dobra i zła, i szerzej – o różnych kształtach świata wartości. Część drugą książki organizują problemowo i formatują niejako teksty, które określają w sposób fundamentalny sytuację człowieka we współczesności. Zanikły już metafory i symbole, istnieją tylko rzeczy, ich ślady w przestrzeni pamięci. W ostatniej części książki badana jest przestrzeń aksjologiczna w pogranicznych przestrzeniach literackich: reportażu, krytyki czy wartości w sferze twórczości elektronicznej. Książka skierowana jest do literaturoznawców, kulturoznawców i filozofów, lecz także do ogółu osób czytających, szukających orientacji w świecie współczesnym, a kierujących się wartościami.

W kulturze euroamerykańskiej Indianie przedstawiani byli albo jako prymitywni, brudni, dzicy, albo jako „szlachetne dzikusy”, żyjący w zgodzie z naturą. Taki ich obraz został utrwalony już w pierwszych dekadach kolonizacji. Współcześnie – wydawałoby się – wiedza na temat mieszkańców Amazonii radykalnie się zmieniła, a co za tym idzie – zmienił się także ich wizerunek. Jednak analiza tekstów kultury powstałych w XXI wieku (książek, filmów, komiksów, wystaw zdjęć, gier planszowych i gier wideo) pokazuje inną tendencję: w świadomości społecznej wciąż funkcjonuje obraz rdzennych mieszkańców, który znacznie odbiega od prawdy i pełen jest egzotyzacji.
W książce omówiona została historia Amazonii, historia ukazywania mieszkańców tego terenu, proces tworzenia się stereotypowego o nich wyobrażenia. Przeprowadzono także analizę i interpretację współczesnych tekstów kultury, które ten stereotyp wykorzystują.

Recenzowana praca podejmuje aktualny i istotny społecznie temat, zdając relację z oryginalnych analiz autorki. Napisana została żywym, komunikatywny językiem przez dobrze poinformowaną i zaangażowaną ekspertkę. Przedmiotem zainteresowania Aleksandry Wieruckiej jest wizerunek mieszkańców Amazonii w „tekstach kultury XXI wieku”. W sumie udało się jej wyodrębnić i poddać analizie ponad 60 różnych tekstów. Analizy te wymagały rozmaitych kompetencji – z pól analiz wizualnych, tekstualnych, game studies, a także stricte językowych. Autorka z powodzeniem wyławia kluczowe wątki badanego wizerunku, przypisywane tubylcom amazońskim od początku XVI wieku.
prof. dr hab. Waldemar Kuligowski

Aleksandra Wierucka – pracuje w Instytucie Badań nad Kulturą w Uniwersytecie Gdańskim. Zajmuje się antropologią społeczeństw tradycyjnych, w tym ich funkcjonowaniem we współczesnym świecie. Od 2007 roku prowadzi badania antropologiczne w Ekwadorze – ich rezultatem jest między innymi książka Huaorani of the Western Snippet (Palgrave Macmillan, New York 2015), a także artykuły w czasopismach polskich i zagranicznych. Członkini American Anthropological Association, Society for Anthropology of Lowland South America, Association for Cultural Studies oraz Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego.

Świat wewnątrzmiejskich wyborów przestrzennych artystów jest niezwykle złożony. Najczęściej odbiega od uproszczonych wyobrażeń, które nasuwają popularne klisze bohemy artystycznej, klasy kreatywnej czy dzielnic artystycznych. Rozwijając dotychczasowe dociekania naukowe prowadzone w kraju i za granicą, autorzy książki proponują bardziej całościowe niż dotąd przyjmowane, wielopłaszczyznowe spojrzenie na zachowania przestrzenne tej grupy społeczno-zawodowej w ośrodkach miejskich. Wykorzystując zróżnicowane dane ilościowe i jakościowe, kompleksowo
analizują współczesne społeczno-ekonomiczne uwarunkowania oraz implikacje obecności i działalności twórców w dwóch dużych miastach w Polsce – w Krakowie i Katowicach. W opracowaniu poddano weryfikacji oczekiwania dotyczące nakładania się różnorodnych wymiarów
obecności artystów (miejsc zamieszkania, produkcji i konsumpcji artystycznej) w określonych częściach miast. Pod uwagę wzięto także zróżnicowane cechy społeczno-demograficzne twórców oraz właściwości przestrzeni miejskiej, które mogą wpływać na ich decyzje przestrzenne, w tym
rolę specyficznego, postsocjalistycznego kontekstu funkcjonowania miast polskich.
Książka wpisuje się jednocześnie w szersze rozważania poświęcone współczesnym przekształceniom dużych ośrodków miejskich, a w szczególności roli kultury i kreatywności w tych procesach. Uzupełnia również analizy z zakresu ekonomii kultury i socjologii sztuki, zwłaszcza badania dotyczące sytuacji ekonomicznej artystów oraz tzw. efektów zewnętrznych ich działalności, a tym samym włącza się w szerszą dyskusję nad przestrzennymi, społecznymi i ekonomicznymi uwarunkowaniami działalności artystycznej. Autorzy mają nadzieję, że opracowanie to przyczyni się do lepszego zrozumienia fenomenu obecności artystów w miastach, będzie stanowiło teoretyczną podbudowę kolejnych przedsięwzięć badawczych oraz ułatwi władzom samorządowym tworzenie przemyślanej, całościowej i efektywnej polityki miejskiej w dziedzinie kultury.

Seria: Oikos. Komparatystyka Literacka i Kulturowa (2), ISSN 2720-1104



Zapraszamy do przemyślenia umiejscowienia za sprawą książki o doświadczeniu miejsca i bycia w terenie. Kierujemy się ku terenowi nie tyle powodowani metodologicznymi rozstrzygnięciami tego, czym jest teren jako kategoria w badaniach etnologicznych, ile kierowani wyznaniem wiary filozofa, dla którego człowiek jest człowiekiem umiejscowionym; więcej, to, co ludzkie, zostaje wydobyte za sprawą bycia w miejscu, które wiąże porządki czasowo-przestrzenne, krajobrazowe i lokalizujące nas „tu i teraz”, porządki domowe i zakorzeniające, lecz i kwestionujące naszą pewność umiejscowienia, obracające dom w ruinę. Miejsce wprowadza w domowość prześwity tego, co nieobejmowalne, nieodgadnione, nieokreślone. Miejsce, pojemne materialnie, społecznie i duchowo, w centrum lokuje teren jako obszar ziemi – odsłaniający w człowieku doznanie ogromu, uczucie wtopienia się i wolę współtworzenia; ale i dalej, teren staje się obszarem naszego działania i jednocześnie sceną wydarzeń natury/kultury; teren jest tym, co otwarte, odsłonięte w miejscu, czego nie sposób zignorować, co wychodzi z człowieka w jego reakcji na teren właśnie, co odsłania go w byciu w terenie.

Tom Chopinowskie rezonanse stanowi zbiór referatów będących plonem sesji pracowników naukowych, doktorantów i studentów gdańskich uczelni, która odbyła się na Wydziale Filologicznym 28 kwietnia 2011 roku. Pomysł konferencji narodził się w Zakładzie Teorii Literatury Instytutu Filologii Polskiej we współpracy z Kołem Teoretyków Literatury - jako przedłużenie i okazja do podsumowań obchodów Roku Chopinowskiego (2010), ale także z przekory wobec monopolu rocznicowego myślenia o ważnych postaciach polskiego dziedzictwa kulturowego.
Artykuły zebrane w tomie odzwierciedlają interdyscyplinarny zamysł przedsięwzięcia, które stało się okazją do zabrania głosu na temat życia oraz twórczości Chopina oraz recepcji jego dzieła przez przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych. W sesji wzięli udział pracownicy naukowi Uniwersytetu Gdańskiego, Akademii Muzycznej, Akademii Sztuk Pięknych, a także doktoranci i studenci - nade wszystko filolodzy, ale także teatrolodzy i młodzi muzycy. Dzięki temu zbiór zyskał wymiar interdyscyplinarny, odnaleźć tu można bowiem analizy biograficzne, literaturoznawcze, muzykologiczne, teatrologiczne, filmoznawcze i estetyczne. Całość odsłania niezwykły zakres oddziaływania Chopina zarówna na jego współczesnych, jak na obecną kulturę. Połączenie w tomie głosów przedstawicieli środowiska naukowego oraz udanych analiz doktoranckich i studenckich ma iście uniwersytecki wymiar, stworzyło bowiem płaszczyznę refleksji łączącej różne pokolenia.

Drugi po Dłoniach czasu (WUW 2019) tom esejów Andrzeja Gronczewskiego charakteryzuje osobiste, zaskakująco nowatorskie i nowoczesne spojrzenie na literaturę oraz towarzyszące jej konteksty: sztuki piękne, muzykę, historię, życie społeczne, a także przyrodę, której Autor poświęca wiele miejsca. Andrzej Gronczewski problematyzuje twórczość Jarosława Iwaszkiewicza, którego Dzienniki stanowią kluczowy dla Ciemnych ścieżek… tekst kultury.

"Ciemne ścieżki i jasne polany" to nowy tom esejów i studiów Andrzeja Gronczewskiego, wybitnego eseisty, krytyka literackiego i historyka literatury, profesora Uniwersytetu Warszawskiego. Andrzej Gronczewski (1940-2019), jest autorem takich książek, jak: "Jarosław Iwaszkiewicz" (1972, 1974), "Inicjały i testamenty" (1984), "Wojna bez końca" (1992), "Obiad na ruinach" (1992, książka września 1992, nagrody Warszawskiej Premiery Literackiej), "Bardzo straszny dwór" (1999), "Dłonie czasu" (2019). Opublikował antologie poetyckie "Próba nagości" (1994) i "Atlas miłosny. Poeci francuscy XIX–XX wieku" (1996). W latach 2007–2011 pod jego redakcją i z jego wstępami ukazało się trzytomowe wydanie "Dzienników Jarosława Iwaszkiewicza". W 2015 roku otrzymał Nagrodę ZLP im. Jarosława Iwaszkiewicza za całokształt twórczości.

Bo wszystko jest darem i nigdy nie należy być opieszałym w sztuce wdzięczności. Gotowość do przyjęcia daru, gotowość do świadomej, czynnej wdzięczności za dary życia i trwania bywa niekiedy bez cenną i trudną próbą. Bo trzeba tysięcy słów dziękczynnych albo tysięcy słów uciszonych, by nauczyć się docierać do rdzenia cudzej samotności. Do sedna starczej, póśnej daremności i niemocy, i wreszcie uśmierzyć ból rozpaczy, tak nagły, całkowity, tak rozległy, tak rozgałęziony – u wielkich mistrzów (Fragment książki).

******

Dark Paths and Bright Glades

The second volume of Andrzej Gronczewski’s essays (the first one, Time’s Palms, was published by WUW in 2019) is characterized by a very personal, innovative and modern look at literature and its contexts: arts, music, history, social life and nature, which is given much thought by the author. Andrzej Gronczewski problematizes the works of Jarosław Iwaszkiewicz, whose Diaries are a key culture text for Dark Paths and Bright Glades.