Magazyn Skarpa Warszawska Nr 8 (172) sierpień 2023

Spis treści Ad Lectorem (Juliusz Chrościcki) ROZPRAWY Barbara Milewska-Waźbińska (Warszawa), NAPISY Z COKOŁU KOLUMNY ZYGMUNTA-KILKA UWAG O FUNKCJI I TRANSMISJI TEKSTU Piotr Józef Janowski (Kraków), OPRAWA ARTYSTYCZNO-IDEOWA POGRZEBU STEFANA BATOREGO Radosław Rusnak (Warszawa), PARANETYCZNY ASPEKT ADAPTACJI STAROTESTAMENTALNYCH SAMUELA DOWGIRDA Z POGOWIA Jacek Żukowski (Warszawa), DIANA TRIUMFUJĄCA. BRUKSELSKI BALET KU CZCI WŁADYSŁAWA ZYGMUNTA WAZY A ZAGADNIENIE IKONOGRAFII PERFORMATYWNEJ Hubert Kowalski (Warszawa), KUPIDYN Z MACZUGĄ NA DELFINIE. FONTANNA Z OGRODU VILLA REGIA W WARSZAWIE Magdalena Górska (Warszawa), DEKORACJA EMBLEMATYCZNA WARSZAWSKIEJ KAMIENICY GERARDA KLEINPOLDTA Piotr Łasek, Łukasz Traczyk(Warszawa), OD WIEZY MIESZKALNEJ KASPRA SADŁOCHY DO CASTELLUM ADAMA KAZANANOWSKIEGO. O AKTUALNOSCI ŚREDNIOWIECZNEGO ARCHETYPU SIEDZIBY FEUDALNEJ PO CZASY "POTOPU" Ada Łobożewicz (Warszawa), DWA XVII-WIECZNE KALENDARZE BAZYLEGO ŁUSZCZOWSKIEGO Agnieszka Żukowska (Gdańsk), PATRZĄC PRZEZ "SZKŁO PERSPEKTYWICZNE" SŁAWY. LITERACKI OBRAZ PERSKICH PEREGRYNACJI ANTHON'EGO I ROBERTA SCHIRLEYÓW INEDITA Barbara Giżycka (Kraków), INWENTARZ RUCHOMOŚCI GERRITA ROMBOUTA UYLENBURGA, STOLARZA KRÓLA ZGMUNTA II, W KRAKOWIE Z 1602 ROKU OMÓWIENIA WYSTAW Ewa M. Czarkowska (Warszawa), PRIMUS INTER PARES -PETER PAUL RUBENS OMÓWIENIA I PRZEGLĄDY RECENZJE I NOTY Anna Sieradzka, KOSTIUMOLOGIA POLSKA JAKO NAUKA POMOCNICZA HISTORII (Jacek Żukowski) WYWIAD Z JENNIFER MONTAGU-przeprowadził Pawel Migasiewicz KRONIKA ARTYŚCI ZNAD JEZIOR LOMBARDZKICH W NOWOŻYTNEJ EUROPIE. Międzynarodowa konferencja naukowa, Warszawa, 3-4 kwietnia 2014 r. (Alina Barczyk) "KOLOKWIA STAROPOLSKIE".WIAZANIE SOBÓTKOWE. W CZTERYSTA TRZYDZIESTĄROCZNICE SMIERCI JANA KOCHANOWSKIEGO.. Konferencja naukowa, Katedra Literatury staropolskiej KUL i Pracownia Literatury i Renesansu i Baroku IBL PAN 23-26 czerwca 2014 r. (Grażyna Łabęcka-Jóźwiakowska) KRONIKA UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO (STYCZEŃ 2015-CZERWIEC 2015) (Radosław Rusnak) NEKROLOG: Profesor Zdzisław Żygulski jun.(18 sierpnia 1921-14 maja 2015) (Teresa Grzybkowska)

Oddawana obecnie do rąk Czytelnika publikacja zawiera 34 artykuły naukowe, których autorzy są specjalistami z zakresu szeroko pojętych badań nad historią wojskowości nowożytnej i reprezentują czołowe ośrodki naukowe zarówno polskie (Warszawa, Kraków, Opole, Wrocław, Toruń, Częstochowa, Lublin, Olsztyn, Białystok, Katowice), jak i zagraniczne: Ukrainy, Litwy, Białorusi. Wydany tom studiów autorzy dedykują prof. dr hab. Mirosławowi Nagielskiemu - wybitnemu znawcy wojskowości staropolskiej, który w 2017 roku obchodzi sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin oraz czterdziestolecie pracy naukowej. Spis treści Od Redakcji Zamiast wstępu: Jerzy Maroń, Warszawska szkoła wojskowości wczesnonowożytnej na przełomie XX i XXI wieku. Rewitalizacja szkoły Herbsta-Wolinskiego TABULA GRATULATORIA Bibliografia prac prof. Mirosława Nagielskiego, ARTYKUŁY Marek Plewczyński, Szlachta warszawska w wojsku polskim XV-XVI wieku Gediminas Lesmaitis, Zaciężni rotmistrzowie w popisach pospolitego ruszenia Wielkiego Księstwa Litewskiego z lat 1565 i 1567) Andrzej Zakrzewski, Chorążowie nie tylko w parlamentaryzmie litewskim Jerzy Urwanowicz, Senatorski okres w biografii Stanisława Żółkiewskiego (1520-1588) kłopoty przodków przełomu XVI i XVII wieku związane ze statusem urzędu hetmana wielkiego koronnego Jan Dzięgielewski, Niezbyt zrozumiałe dla badaczy kłopoty przodków przełomu XVI i XVII wieku związane ze statusem urzędu hetmana wielkiego koronnego Urszula Augustyniak, Patriotyzm żołnierski - miedzy miłością ojczyzny a oczekiwaniem słusznej nagrody Andrzej Rachuba, Czy każdy Radziwiłł musiał być hetmanem? Przemysław Gawron, Organizacja i status prawny armii polsko-litewskiej w Inflantach w latach 1602-1611 Tomasz Kempa, W drodze pod Smoleńsk. Działania Zygmunta III z poparciem dla Kościoła unickiego w Wilnie w lipcu-sierpniu 1609 roku Konrad Bobiatyński, Kariera Mikołaja Bobiatyńskiego jako przyczynek do badania mechanizmów awansu społecznego oficerów armii koronnej w pierwszej połowie XVII wieku Вікмор Брехуненко, Спільні морські походи українських та донських козаків: від хаотичних акцій до військових стратегій Війська Запорозького (перша половина XVII ст.) Dariusz Kupisz, Zanim nadeszła odsiecz... Działania wojsk Krzysztofa Radziwiłła przeciw armii moskiewskiej pod Smoleńskiem od stycznia do sierpnia 1633 roku Dariusz Milewski, Mołdawia wobec zatargu polsko-tureckiego w latach 1633-1634 Ryszard Skowron, W służbie Filipa IV. Finansowanie i zaciągi żołnierzy z Rzeczypospolitej przez Hiszpanię w latach 1635-1636 Andrzej Korytko, Hetmani koronni na sejmach za Władysława IV Wazy Teresa Chynczewska-Hennel, Alberto Vimina o siłach wojskowych w początkach powstania Chmielnickiego Jarosław Stolicki, Działania szlachty województwa wołyńskiego w czasie najazdu Rakoczego na Rzeczpospolitą Hienadź Sahanowicz, Zycie codzienne na Białorusi w warunkach wojny według skarg poddanych radziwiłłowskich z lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XVII wieku Piotr Kroll, Działania wojenne na Zadnieprzu w latach 1661-1662 i dwie nieudane próby opanowania Perejasławia przez Jerzego Chmielnickiego Krzysztof Kossarzecki, "Przez straszne rzeki i przeprawy, lasy gęste...". Odwrót armii litewskiej w marcu 1664 roku spod Nowogrodu Siewierskiego do Krzyczewa Leszek A. Wierzbicki, Szlachta powiatu horodelskiego w szeregach pospolitego ruszenia województwa bełskiego w drugiej połowie XVII wieku Zbigniew Hundert, Działalność wojskowa i polityczna Hieronima Augustyna Lubomirskiego w latach 1669-1673 - glosa do biografii Andrzej Adam Majewski, Chorągiew husarska marszałka wielkiego litewskiego Aleksandra Halarego Połubinskiego w latach 1670-1675 Andrzej Gliwa, Strategie przetrwania ludności ziem południowo-wschodnich Rzeczypospolitej podczas najazdów tatarskich w XVII wieku Bogusław Dybaś, Gdzie modlił się Jan Sobieski przed bitwą pod Wiedniem? Marek Wagner, Kampania kamieniecka 1687 roku Karol Łopatecki, Ustny testament żołnierski w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim Tadeusz Srogosz, Meandry relacji między dowódcami i politykami. Franciszek Ksawery Branicki i Józef Gabriel Stempkowski Tomasz Ciesielski, Polskie oddziały wojskowe na służbie rosyjskiej w latach 1793-1734. Przyczynki źródłowe MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE Ewa Dubas-Urwanowicz, Przejecie władzy w Turcji przez Murata III po śmierci Selima II, w świetle listu Andrzeja Taranowskiego do Piotra Zborowskiego wojewody krakowskiego Sławomir Augusiewicz, Dwa diariusze kampanii elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma w Polsce latem 1656 roku Dariusz Kołodziejczyk, Turecki spis jeńców z ziem Rzeczypospolitej, wziętych do niewoli podczas kampanii Sziszman Ibrahima paszy w 1675 roku Jan Jerzy Sowa, "Dysponuję krwawą pracę moję". Testamenty oficerów wojska koronnego z ksiąg grodzkich lwowskich z lat 80. XVII wieku

W numerze między innymi: - Związki Mieszane - Aborcja okiem rodzimowierców - Rugia Wyspa Słowiańskich Bogów - Krakowski Kalendarz Rodzimowierczy - Cieplica - prasłowiański szałas potów - Ze Stada wspomnień garść - Święto Stado w liczbach - Litewski Bóg Velnias - Swaróg - Kowalstwo i Magia

Oto trzeci numer Gniazda w tym roku. Zebrane w nim artykuły odnoszą do późnego lata i wczesnej jesieni, czasu ostatnich trudów Mokoszy. Świętujemy Mokoszowe, Plony, robimy zapasy... i koło roku toczy się dalej. W tym numerze mamy dla Was trzy debiuty – Emilia Babin napisała parę słów o chlebie oraz podała własny przepis (polecamy), Karolina Marchewka przypomniała o tradycji zbierania grzybów, zaś Justyna Bazylewicz zaskoczyła komiksem Poblask. Drugi nowy dział to „Śladami Słowian”, połączy on archeologię i turystykę słowiańską. Dobrze już Wam znana Justyna Michniuk zabiera nas do Zagori w Grecji – miejscowości zamieszkiwanej dawniej przez Słowian. Małgorzata Powroźnik kontynuuje cykl babojędzowy i skupia się na ujęciu psychoanalitycznym. Leszy zaprezentował wspaniałą kapliczkę Welesa pod Ślężą, a Wszemir Pomorski podzielił się wićmi gromad Drzewo Przodków i Jantar, w szczególności o Ogólnopolskim Święcie Welesa 2020 i 2021 oraz Międzynarodowej Konferencji religii etnicznych. Pietja Hudziak rozważa o powinnościach wynikających z wyznawania rodzimej wiary, a Skałosz powraca z modlitwami do Jaszy i Marzanny. Goria ma garść wieści ze świata nauki oraz bajkę o tym, jak to było dawniej. Po bajce czekają inspirowane nią kolorowanki autorstwa Karoliny Kuźdub. Oczywiście zachęcamy, by Wasze dzieci się nimi zajęły – jak zwykle zrobimy konkurs. Następnie w dziale literackim czeka na Was przegląd nowości książkowych o tematyce okołosłowiańskiej – autorstwa niezawodnego Grzegorza Antosika – natomiast w muzycznym znajdziecie wywiad z krakowskim Terrordome, mnóstwo recenzji muzycznych (w tym negatywnych – wiemy, że je doceniacie), przegląd Pogańskiego Grania oraz In memoriam autorstwa Witta Wilczyńskiego. Cieszymy się, że przypadły Wam do gustu wilczki i kod do playlisty na Spotify; oczywiście będą to stałe elementy Gniazda. Kończy numer galeria prezentująca prace autorstwa Chorwatki Sanji Kolenko. Zapraszamy do lektury!

KSIĄŻĘ (Machiavelli / Shakespeare) Dziś każdy chce – bo przecież może – zostać „Księciem” – zdemokratyzowały się marzenia o władzy bezwzględnej i udzielnej. Współcześni „Książęta” zagadują nas ze stron gazet, ekranów telewizyjnych, na wiecach. Rzut oka wystarczy, aby przekonać się, że nie ma w nich nic z wielkości i tragiczności Leara, mądrości Prospera ani nawet z diaboliczności Ryszarda III; że brak im heroicznej cnoty Brutusa i lojalności Antoniusza, czy choćby sprytu Vincentia. Ich decyzje są tyleż niesuwerenne, co arbitralne – i zawsze podszyte strachem i przemocą. Tworzone przez nich idee, projekty, wartości zużywają się równie szybko jak oni sami. Machiavelli podkreślał autonomię sfery politycznej w stosunku do innych sfer życia człowieka – metafizyki, miłości, kultury, ekonomii i tym podobnych. Uważał, że to pochodne polityki – dziedziny, w której rozstrzygają się losy państw oraz ludzi. Shakespeare wcale nie gorzej rozumiał, na czym polega istota polityki, ale przeciwstawiał jej siłę i czystość uczucia, miłosną frywolność, czy wreszcie niepodatny na polityczne ustawodawstwo chaos języka, mit, a nawet egzystencjalną pustkę i nicość. Trzecim bohaterem tego numeru jest Lucjan Siemieński, „krakowski Horacy”, dziewiętnastowieczny makiawelik, jeden z największych stylistów języka polskiego, który umiał dostrzec i zaadaptować na użytek poezji wysokiej „jeniusza poezji gminnej”. Dla Siemieńskiego filozofia może i musi mieć uniwersalny charakter, natomiast literatura winna być już tylko narodowa, co wykłada pięknie i przekonująco w eseju o potrzebie sparafrazowania całego Shakespeare’a w rymowanym języku polskim.