Magazyn Skarpa Warszawska Nr 9 (173) wrzesień 2023

Początkowa euforia szybko zamienia się w rozczarowanie i lęk w obliczu stopniowej degradacji rewolucyjnych idei. Całość dopełniają teksty dr Anny Jach oraz refleksja współczesnych Rosjan ze Stowarzyszenia „Za Wolną Rosję”, walczących o demokrację w kraju). ♦ W numerze także: „Wolny Gdańsk” – napięcia między III Rzeszą a II RP w Wolnym Mieście; Kontekst – Peter Oliver Loew ♦ Noach Lasman, „Firma” – żydowski więzień o pracy w niemieckiej firmie budowlanej koło Siedlec podczas II wojny ♦ Helena Datner, Olga Pieńkowska, „Ciężar pamięci” – początki Żydowskiego Instytutu Historycznego (1944–47) ♦ Agnieszka Ociepa-Weiss, „Miasto bez przeszłości” – Nowe Tychy w zamyśle architektów i komunistycznych władz lat 50. ♦ „Listy wolnych Rumunów” – głos z Rumunii na falach Radia Wolna Europa za dyktatury Ceauşescu; Kontekst: Bogumił Luft ♦ Uładzimir Niaklajeu, „Słowo na koniec” – o walce o demokrację na Białorusi po wyborach w 2010 roku ♦ oraz przywracanie pamięci o ofiarach sowieckiego totalitaryzmu w Moskwie

Polityka Jahwe Nowożytna kosmologia zniszczyła nie tylko dotychczasowy układ hierarchiczny, lecz w ogóle możliwość jakiejkolwiek hierarchii wraz z różnicą między tym, co przyrodzone, a tym, co nadprzyrodzone. Etyka oraz jej młodsza i brzydsza siostra, poprawność polityczna, łopocą zawieszone na kołku momentu dziejowego; stanowią zdesakralizowaną postać religii, są tymczasowe i w znakomitym stopniu odwoływalne. „Czym jest prawo, jeśli zakładamy, że naszym losem jest ateizm?” – zastanawia się Taubes w liście do Arnima Mohlera. Otóż etyka i prawo, jak również cała sfera szeroko pojętej współczesnej polityczności, mogą mieć, i w istocie mają, tyle wspólnego z religią, że są jej zdegenerowanymi, późnymi formami. Zdane na własne siły, nie wierzą w „duchy” i „cuda”, padając ofiarą sytuacji nadzwyczajnych, myśli „nie do pomyślenia”, których sensu nie potrafią ani rozjaśnić, ani zinterpretować. Rewolucja kopernikańska wywołała w świecie jeszcze jeden, „zbawienny” efekt. Strącony z niebios „Pan Bóg” znalazł się ponownie między ludźmi, tyle że nikt tego nie spostrzegł. Dziś „Jego” obecność wyczuwa się – jak mawiał na początku ubiegłego stulecia Oskar Goldberg – po „skutkach transcendentalno-dynamicznych wyładowań”, czemu przydajemy w „Kronosie” nieco bardziej precyzyjne miano „polityki Jahwe”, lub, idąc za Schmittem, myślimy o nowym, stopniowo wyłaniającym się „trzecim” nomos Ziemi. Nie wiemy, kim „On” jest ani gdzie się mieści; nie jesteśmy pewni kursu, jaki obrał. W XX wieku doświadczaliśmy obecności takiego „Boga” w spazmatycznych konwulsjach świata, także w „Jego” kolejnych, coraz mniej udanych wcieleniach i manifestacjach. Szoa, wojny światowe, globalne odczłowieczenie, Tutsi-Hutu to obłąkany tan świętego Wita, w jaki puścił się „Jahwe”. Nie wystarczy socjologia ani politologia, by to zrozumieć – trzeba sięgać głębiej, po teologię.

Pięć lat temu „Kronos” opublikował pierwsze polskie tłumaczenie pism Joachima z Fiore, najwybitniejszego średniowiecznego historiozofa. W tym numerze „Kronosa” publikujemy dzieła franciszkańskich spirytuałów, ideowych spadkobierców Joachima. Spirytuałowie, podejmując fundamentalne wymiary jego historiozofii, połączyli je ze swoim franciszkańskim doświadczeniem radykalnego ubóstwa i nadali im nowy, pogłębiony wymiar. Odkrywanie dziś ich idei pozwala na zetknięcie się z jedną z najważniejszych w myśli zachodniej prób wydobycia „duchowej mocy historii”. Prób, bez których podejmowania Taubes nie wyobrażał sobie uprawiania filozofii. PREZENTACJE Rafał Tichy, Ostateczne ubóstwo. Historia i historiozofia średniowiecznych spirytuałów Piotr Olivi, Wykład reguły braci mniejszych Piotr Olivi, Komentarz do Księgi Apokalipsy Piotr Olivi, O czytaniu ksiąg filozofów Piotr Olivi, List do brata R. Piotr Olivi, List do synów Karola II Neapolitańskiego Anioł Clareno, Kronika, czyli historia siedmiu utrapień zakonu braci mniejszych ESEJE Odkrywanie spirytuałów. Z Sylvainem Pironem rozmawia Rafał Tichy Sylvain Piron, Doświadczenie podmiotowe według Piotra Oliviego Luca Parisoli, Wkład szkoły franciszkańskiej w narodziny pojęcia wolności politycznej. Dane wyjściowe u Piotra Oliviego Mateusz Stróżyński, Mistyka ubóstwa św. Anieli z Foligno i franciszkańscy spirytuałowie Józef Majewski, Od potępienia do wspólnej modlitwy? Jakich relacji między religiami potrzebuje cywilizacja Zachodu LITERATURA Antoni Libera, Paul Celan, Fuga śmierci. Od tłumacza Paul Celan, Fuga śmierci. Przekład Stanisława Jerzego Leca Paul Celan, Fuga śmierci. Przekład Antoniego Libery Emil Cioran, Spotkania z Paulem Celanem ARCHIWUM FILOZOFII POLSKIEJ Jerzy Ziemacki, Odkrycie jaźni a powstawanie gatunków Wincenty Lutosławski, Darwin i Słowacki RECENZJE I POLEMIKI Marek Blaszke, Voltaire na tropach ducha dziejów