Magazyn Pocisk Nr 8 (88) grudzień 2023

ATENY I JEROZOLIMA Dla lepszego zrozumienia innych naprzód trzeba objąć siebie, wyjaśnić własne zagadki. Starożytni poszukiwali ich rozwiązania w granicach Logosu. To, co rzeczywiste, było dla nich rozumne, a co rozumne, rzeczywiste. Grek zmierzał w kierunku doskonałości, wyjątkowości, wyższości, stając się – jeśli tylko los mu sprzyjał – normą dla innych. Natomiast Żyd nad rozum przedkłada uczucie miłości do swych Stworzycieli – Boga, ojca, matki, a także cześć, jaką ma dla Stworzenia. Wprawdzie podziela wraz z Grekiem umiłowanie Ziemi, lecz deprecjonuje niebiosa. Gwiazdy są głupie – powiada – nie ma w nich żadnej tajemnicy. Bóg Arystotelesa jest istotą myślącą – jak myślący jest Bóg Biblii – ale tylko istotą myślącą, co znaczy, że nie czuje, nie działa, że brak mu sił stwórczych – życia. W przeciwieństwie do Boga Żydów, który stwarza świat istot martwych i żywych, Bóg Greków pozostaje doskonale bierny. Jest odwiecznym obłokiem myśli kontemplującej samą siebie. Dla Żydów czas biegnie bezpowrotnie, zmierza w jednym i tym samym kierunku. Natomiast Grecy łączyli przemijanie z ruchem planet; dla nich czas nie był stratą i w wybranej chwili (kairos) mógł zmienić swój bieg i popłynąć do tyłu, powiedzmy, z zachodu na wschód (Epinomis, 987b). Ich „czas” zamykał się w naturalnych cyklach. Perspektywa eschatologiczna, właściwa żydowskiej wyobraźni religijnej, jest inna. Zawiera się w koncepcji odpoczynku po trudach bolesnej historii, stawania się ludzkiego ducha. Szabat mieści w sobie ideę końca historii, Eschatonu, który, jak Twarz Boga, pozostaje nieznany, ukryty w tym, co dopiero ma nadejść.

Musimy – to jest program filozoficzny – pomyśleć czas inaczej. Po pierwsze musi się w nim pojawić prawdziwa przeszłość i przyszłość. To znaczy taka przeszłość, do której nie można się cofnąć, i taka przyszłość, której osiągnięcie oznacza zmianę nieodwracalną. Po drugie: czas trzeba pomyśleć jako głęboką formę bytu, jego wewnętrzną strukturę, która wyznacza i organizuje jego widzialne kształty i postacie. Mówiąc inaczej: czas trzeba pojąć nie jako dodatek, lecz jako istotę rzeczywistości. Próbę takiego pomyślenia czasu znajdujemy w pierwszej wersji Światowieków Schellinga, której stosowny fragment, uzupełniony przez współczesne komentarze, znajdzie czytelnik w tym tomie naszego kwartalnika. Tekst Schellinga powstał w roku 1811. Został opublikowany ponad sto pięćdziesiąt lat później. To opóźnienie nie zmienia jednak w niczym jego rewolucyjnego charakteru. Przeciwnie: wszystko to, co się w międzyczasie w filozofii – a skądinąd także w naukach przyrodniczych – wydarzyło, pozwala nam zrozumieć jego powagę i znaczenie. Schelling był pierwszym, który wyciągnął radykalne wnioski z Kantowskiej krytyki pojęcia czasu: jeśli czas jest tylko formą naszych przedstawień, możemy podjąć próbę konstrukcji innego jego pojęcia, bliższego naszemu doświadczeniu. W numerze: PREZENTACJE Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling, Światowieki. Ułamek z roku 1811 Teresa Pedro, Czas według Światowieków F.W.J. Schellinga Christophe Bouton, Czas i wolność Markus Gabriel, Filozofia czasu w Światowiekach Schellinga ESEJE Catherine Malabou, Przyszłość Hegla. Plastyczność, czasowość, dialektyka. Wstęp Cyprian Gawlik, Dlaczego Hegel nie mówi o przyszłości? Konrad Wyszkowski, Tajemniczy władca nicości i tożsamości. O znaczeniu pojęcia woli dla państwa, prawa etc. Karol Toeplitz, Søren Aabye Kierkegaard, Bojaźń i drżenie – nowy przekład. Epilog Søren Kierkegaard, Bojaźń i drżenie. Epilog Krzysztof Rutkowski, Misterium. Prze -powieść o końcu czasów według Giorgia Agambena Michał Otorowski, Dzień XXXVII: Wahania Naturalisty ARCHIWUM FILOZOFII POLSKIEJ Paweł Rzewuski, Filozofia demiurgizmu Włodzimierz Rostowit, Demiurgizm i słowianizm. Wstęp ANTYKWARIAT Jean-Jacques Mayoux, Portret heretyka: D.H. Lawrence RECENZJE I POLEMIKI Marek Blaszke, Miłość i medycyna Ivan Dimitrijević, Wieczny uczeń Aleksander Nalaskowski, Ośmieszanie pedagogiki Mieszko Wandowicz, O atopiczności i harmonii w cieniu maszyn albo o suplemencie poszukującym łagodności Dominika Oramus, Angielski gentleman w Nowym Wspaniałym Świecie. W.H. Auden o pożytku z czytania Starożytnych Jan Tokarski, Andrzej Walicki i Leszek Kołakowski – korespondencja Bronisław Świderski, Odpowiedź na list dyrektora Dariusza Stoli z 18 czerwca 2018